Morgunblaðið - 12.01.2019, Síða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. JANÚAR 2019
Þetta er stóra spurn-
ingin hjá ljósvist-
arhönnuðum og hvernig
mannleg nálgun í lýs-
ingarhönnun getur haft
áhrif á komandi árum.
Hingað til höfum við
þóst vera sálfræðingar,
listamenn og verkfræð-
ingar og nú þurfum við
að þykjast vera líffræð-
ingar líka. Til að hægt
sé að meta hvort taka
eigi upp líkamsklukkustýringu í
skólum og á vinnustöðum þarf að
hugleiða nokkur atriði sem verða
tekin fyrir hér á eftir.
Ljósið hefur áhrif á líkamann
Aftarlega í auganu er að finna
skynjara sem eru misnæmir fyrir
bylgjulengdum ljóss. Til að virkja
skynjara sem hafa áhrif á mela-
tónínframleiðslu líkamans þarf
ljósið að falla á augað undir réttu
horni. Rétt samsetning litrófs,
styrkur birtu og tími þurfa líka að
vera til staðar til að stöðva fram-
leiðslu melatónins sem er svefn-
hormón líkamans. Búið er að þróa
nokkrar aðferðir til að mæla líf-
fræðileg áhrif ljóss sem verið er
að rannsaka en engir leiðbeinandi
staðlar um þessi atriði hafa enn þá
verið gefnir út sem hægt er að
nota við hönnun lýsingar.
Af hverju hefur það
áhrif á heilsuna?
Rannsóknir hafa sýnt svo ekki
verður um villst að með því að við-
halda réttri hringrás í svefni og
vöku hjálpar það líkama okkar að
berjast gegn krabbameini, hreins-
ar heilastarfsemina þannig að
minni líkur eru á vitglöpum og
alzheimer, dregur úr þunglyndi,
eykur árvekni og margt fleira.
Með því að nota dagsbirtuna þeg-
ar hún á við og raflýsingu með
viðeigandi eiginleikum er hægt að
stýra líkamsklukkunni þannig að
jafnvægi komist á svefn og vöku.
Þetta þarf fólk að vita til að geta
sótt sér meiri þekkingu og til að
geta nýtt þá tækni
sem boðið er upp á
í dag.
Innleiða það
sem við vitum
Við erum núna á
ákveðnu skeiði þar
sem við erum að
þróa lausnir fyrir
okkar viðskiptavini
en um leið þurfum
við stöðugt að fylgj-
ast með nýjungum
sem poppa upp með
stuttu millibili og
breyta þeim hugmyndum eða gild-
um sem við höfðum áður. Sagt
hefur verið að ef framleiðsla
LED-ljósa væri háð sömu skil-
yrðum og framleiðsla lyfja væri
búið að banna margar tegundir. Á
sama hátt væri líka hægt að full-
yrða að sum ljós sem eiga að
draga úr skammdegisþunglyndi
eru lyfleysa og gera ekkert annað
gagn en að mynda huglæg áhrif.
Mismunandi lýsingalausnir
Rannsóknir hafa sýnt að hægt
er að hafa áhrif á líkamsklukkuna
með tveimur mismunandi lýsing-
arlausnum, (1) hvítri lýsingu með
breytilegum ljósstyrk yfir daginn
og (2) lýsingu sem breytir bæði
litrófinu og ljósstyrknum. Þessar
lausnir eru misdýrar, sérstaklega
gagnvart stýringum sem eru
flóknari þegar það þarf að breyta
litrófinu líka. Í dag bjóða flestir
lampaframleiðendur upp á lampa
fyrir báðar þessar lausnir og með
mismunandi útfærslum, innfelldir,
utanáliggjandi, hangandi eða felld-
ir inn í innréttingar. Við hönnun
lýsingar skyldi ávallt hafa í huga
að dagsbirtan er besti kosturinn
en nútímaraflýsing getur líka haft
jákvæð áhrif ef hún er rétt hönn-
uð.
Áhættu- og væntingastjórnun
Það er margt sem þarf að huga
að áður en við hönnum lýsingu
sem styður líkamsklukkuna.
Rannsóknir hafa sýnt að á sjúkra-
húsum og á vistheimilum fyrir
aldraða, þar sem unnið er allan
sólarhringinn, eru ótvíræðir kostir
að nota dagsbirtuna og beita lík-
amsklukkulýsingu. Á skrifstofum
og í skólum, þar sem vinnutíminn
er átta klukkustundir, er það ekki
eins augljóst en rannsóknir hafa
þó sýnt að slík lýsing eykur náms-
árangur og stuðlar að betri svefn-
venjum meðal nemenda. Aðal-
atriðið er að sá sem ákveður að
taka í notkun slíka lýsingu viti að
hverju hann gengur og hvers er
að vænta með réttri notkun.
Að vera upplýstur, forvitinn
og örlátur á þekkinguna
Með LED-væðingunni hefur
lýsingarhönnun tekið risaskref inn
í framtíðina. Þróun stýri- og ljós-
búnaðar undanfarinn áratug
breytir ekki aðeins viðmótinu
heldur umhverfinu öllu í öllum
skilningi þess orðs, þ.e. útliti, ljós-
gæðum, viðhaldi, orku og heilsu.
Tíminn frá hönnun að framkvæmd
getur stundum tekið 2-5 ár, sér-
staklega í opinberum fram-
kvæmdum sem snúa að skólum og
heilsustofnunum. Tveggja til fimm
ára gömul lýsingarhönnun er úrelt
í dag og því þurfum við að vera
framsýn til að geta tileinkað okk-
ur þá möguleika sem bjóðast þeg-
ar framkvæmdirnar eiga sér stað.
Við þurfum að vera dugleg að
fylgjast með rannsóknum og þró-
un og útdeila þeirri þekkingu, því
við getum ekki búist við að verk-
kaupi viti eða geri sér grein fyrir
framtíðarmöguleikum eða hvaða
áhrif lýsingin getur haft á heilsu
manna og rekstur lýsingarkerfa.
Undanfarinn áratug hefur fók-
usinn verið á orkusparnað. Mat á
tilboðum í lampa byggist meira og
meira á lífsferilskostnaði í stað
innkaupsverðs. Dæmi eru um að
níunda lægsta tilboð af fimmtán
tilboðum hafi verið hagstæðast
eftir lífsferilskostnaðarreikninga,
þannig að það er ekki á vísan að
róa ef eingöngu er litið til inn-
kaupsverðsins. Því miður eru enn
þá dæmi um ný útboð, í meðal
annars skóla, þar sem ekki hefur
verið hugað að ljósvistinni og
áhrifum hennar á heilsu og náms-
árangur en með aukinni þekkingu
og bættri upplýsingargjöf er hægt
að bæta úr því.
Greinin er að hluta til byggð á greininni
„Circadian in the workplace: Does it
make sense... yet?“ eftir Rachel Fitzger-
ald og Katherine Stekr í tímaritinu
LD+A í október 2018.
Líkamsklukkustýring
– er vit í því ... núna?
Eftir Guðjón Leif
Sigurðsson » Í skammdeginu er
tilvalið að huga að
því hvernig hægt er að
nota lýsinguna til að
stýra líkamsklukkunni
og koma jafnvægi á
svefn og vöku.
Guðjón Leifur
Sigurðsson
Höfundur er lýsingarhönnuður
IALD.
Fallegt 4ra-5 herbergja endaraðhús á eftirsóttum stað í Mosfellsbæ.
Húsið er í heildina 179,6 fm, þar af bílskúr 29,6 fm. Mjög rúmgott risloft
með óskráðum fm nýtt í dag sem sjónvarpsherbergi og skrifstofa. Bílskúr
er með góðri lofthæð og geymslulofti (óskráður gólfflötur).
Bílaplan með hitalögn. Húsið var málað að utan sumarið 2017.
75,9 mkr.
s 570 4800
gimli@gimli.is
www.gimli.is
Spóahöfði 2 - Endaraðhús 179,6 m2
Nánari uppl.: Elín Urður, aðstm. elin@gimli.is, s. 690 2602 eða halla@gimli.is
GRANDAVEGUR 42
Sími 564 6711 | thingvangur@thingvangur.is | thingvangur.is
Sundlaug
4 mín.
11 mín.
Matvöruverslun
2 mín.
11 mín.
Háskóli
4 mín.
15 mín.
Grunnskóli
2 mín.
4 mín.
Leikskóli
1 mín.
5 mín.
Líkamsrækt
3 mín.
20 mín.
Bakarí
1 mín.
3 mín.
AÐEINS
19
ÍBÚÐIR
EFTIR
Nú þessa dagana eru
að birtast auglýsingar
með hnitmiðuðum við-
tölum við Gráa gullið;
fólk á besta aldri. Þarna
viljum við benda þjóð-
inni á mikilvægi þess að
virða það fólk sem eldist
því mikill meirihluti er í
önnum og fær um að
halda sínu starfi áfram
ef reglur um kennitölu-
skoðun væru ekki til staðar og í gildi.
Kennitala segir ekkert um hæfni fólks
til starfa. Þessum reglum er verið að
hnekkja víða í Evrópu með dómum
um mismunun. Heilinn er ekki stopp
við 70 ára aldur. Við erum misjöfn og
ekki vilja allir það sama, heilsa er mis-
jöfn og aðstæður. Sveigjanleiki á að
vera til staðar. Snúum okkur aftur að
virðingunni. Margar leiðir eru til að
sýna fólki virðingu alla ævi. Ekki plata
eldra fólk með kosningaloforðum. Það
mun ekki ganga lengur því upplýs-
ingatæknin nær líka til okkar og
þannig má lesa loforð um bætt kjör og
margt fleira sem ekki er unnið með.
Upplýsingatæknin mun gera stjórn-
málamenn berskjaldaða. Hvar eru öll
loforðin um bætt kjör aldraðra? Það
er líka verið að falsa staðreynir um að
allir aldraðir séu með 300.000 frá TR.
Það eru rúmlega 9.000 manns sem fá
sérstaka heimilisuppbót. Hvernig er
hægt að tala svona við fólk sem hefur
unnið alla ævi? Líka unglingsárin sín.
Við erum gull þessarar þjóðar, viska
hennar og reynsla úti um allt. Á virki-
lega og raunverulega að kasta lífs-
reynslunni á glæ? Ein af okkar stóru
hugsjónum er að afar og ömmur lesi
með börnum og þá virkilega í alvöru
með minnisbók með merkingum um
lestur um daglega þjálfun, því bók-
menntaþjóðin getur ekki haldið haus í
þeirri stöðu sem við erum í. Ætlum við
að glata íslenskunni? Þarna er þarft
grettistak og við munum stuðla að efl-
ingu sjálfboðaliða, auk fjölda annarra
velferðarmála okkar fólki til hagsbóta
því þau eru öll á stefnuskrá LEB.
Það er líka á stefnuskrá LEB að
fólk þurfi ekki að leita til hjálpar-
stofnana. Eitthvað hefur fækkað en
ekki nærri nóg. Fólk í leiguhúsnæði er
í miklum vanda, fólk með búsetu-
skerðingar á við enn meiri vanda að
stríða. Leiguhúsnæði er meira og
minna farið undir
Airbnb … fyrir ferða-
menn, á meðan aldraðir
Íslendingar í verstu
stöðunni geta ekki veitt
sér að ferðast um land-
ið sitt því allt er á
ferðamannaverði sem
er margfalt á við verð í
Evrópu. Hvert ætlum
við? Hvar þarf að
byrja? Græðgi ferða-
þjónustuaðila er út úr
öllum kortum!
Laga, laga og laga til og auka alls
konar þjónustu og virðingu fyrir fólki
sem vann og vann til að börn þess
hefðu það betra. Þá er það skuldin við
fólkið sem vann og vann. Það er ekki
nóg að lofa og tala fjálglega um ára-
mót um bætt kjör, heldur að sýna í
verki.
Við munum minna ítrekað á okkur á
árinu og hvetjum hinn stóra hóp aldr-
aðra til að vera virkur í að tala við
þingmenn og sveitarstjórnir sem hafa
svo miklu hlutverki að gegna í að
sinna okkar elsta hópi. Líðum aldrei
að fólk sé vannært. Það er þvílík
skömm að tekur ekki tali. Lausnir á
því snúa m.a. að því að fá sjálfboðaliða
í heimsóknarþjónustu til einmana
fólks.
Með þessu átaki viljum við minna
alla á að við eldumst öll og sumir hafa
fína heilsu, aðrir ekki. Stöndum sam-
an um að lífsgæði og virðing séu ávallt
til staðar. Fólk sem er að missa heilsu
er alls ekki hætt öllu. Það vill vera
með í samfélaginu. Það eru til hjálp-
artæki fyrir þennan hóp. Höfum við
hlúð að því að fólk noti þau með reisn
og virðingu? Það er til félag rafskutlu-
eigenda í Hveragerði. Það er tær
snilld en nokkrum árum á eftir mörg-
um þjóðum. Við eigum ekki að hika við
að nota tæknina og þar kemur að
næsta pistli um velferðartækni.
Virðing er það sem þarf alla ævi.
Víða erlendis eru aldraðir eftirsóttir
til vinnu því þeir eru aldrei veikir og
vita hvar hlutirnir eru á lager eða í
búðinni. Við viljum réttsýni alla ævi.
Virðing á öllum aldri
Eftir Þórunni
Sveinbjörnsdóttur
Þórunn
Sveinbjörnsdóttir
»Eru kosningaloforð
þá bara í gríni?
Höfundur er formaður Lands-
sambands eldri borgara.
thor8@simnet.is
Allt um sjávarútveg