Morgunblaðið - 08.03.2019, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hér var ígær rættum af-
leiðingar þeirra
gervivísinda sem
halda því fram
að bólusetn-
ingum barna
fylgi hætta á
einhverfu. Þetta hefur oft
og rækilega verið hrakið,
en því miður hefur vitleys-
an orðið til þess að draga
úr bólusetningum, sem á
þátt í að mislingasmit
skjóta nú upp kollinum.
Matt Ridley, vísinda-
blaðamaður og rithöfundur,
hefur fjallað um þetta og
svipuð gervivísindi og
Andrés Magnússon, fjöl-
miðlarýnir Viðskiptablaðs-
ins, vekur athygli á nýleg-
um skrifum Ridleys. Í
grein Andrésar er meðal
annars haft eftir Ridley að
hinn 10. febrúar hafi
breska dagblaðið The Gu-
ardian, sem liggur vinstra
megin við miðju og er
gjarnan haft í hávegum,
slegið því upp – sem ýmsir
vöruðu sig ekki á og höfðu
eftir – að skordýr kynnu að
verða aldauða innan einnar
aldar:
„Þetta var byggt á „rann-
sókn“ þeirra Francisco
Sánchez-Bayo og Kris
Wyckhuys, sem kváðust
hafa athugað niðurstöður
73 annarra rannsókna til
þess að komast að þeirri
samanteknu niðurstöðu að
nákvæmlega 41% skor-
dýrategunda væri í hnign-
un og að ef mannskepnan
tæki ekki upp breyttar
venjur í matvælafram-
leiðslu myndi gervallur
skordýrabálkur jarðar fara
hæga leið til Heljar á örfá-
um áratugum.
Vandinn er sá að rann-
sóknin stóð ekki undir
nafni. Þeir félagar höfðu
slegið inn orðin „skordýr“
og „fækkun“ inn í fræða-
grunn og fengið það sem
þeir vildu, en um leið litið
hjá öllum rannsóknum sem
leiddu í ljós fjölgun eða
óbreytt ástand skor-
dýrastofna. Þeir athuguðu
ekki heldur hvort niður-
stöðurnar væru tölfræði-
lega marktækar, svo draga
mætti ályktanir af, og mi-
stúlkuðu jafnvel heimild-
irnar þegar þær studdu
ekki niðurstöður þeirra eða
voru beinlínis andstæðar
þeim. Þá studdust þeir
mjög við tvær þekktar rit-
gerðir, aðra frá Þýskalandi
og hina frá Pú-
ertó Ríkó, sem
sögðu færri
skordýr nú en
áður. Þær
reyndust þó ekki
ýkja ábyggileg-
ar, því önnur bar
ekki saman sömu
staði, meðan hin rakti þetta
allt til staðbundinnar
hnattrænnar hlýnunar (sem
reyndist alfarið mega rekja
til þess að hitamælirinn
hafði verið færður á þeim
36 árum sem liðu á milli) en
leit alfarið hjá miklum úr-
komumun eftir árstíðum.“
Matt Ridley nefnir einnig
dæmi af fréttum af stór-
auknum flóðum, sem séu
hæpnar í meira lagi: „Vís-
indanefnd Sameinuðu þjóð-
anna um loftslagsbreyt-
ingar (IPCC) fylgist grannt
með flóðaupplýsingum og
segir enga sérstaka eða
óvenjulega þróun í þeim
efnum.“ Ástæða fréttanna
virðist á hinn bóginn hafa
verið spuni frá hugveitu
sem hafði hagsmuni af slík-
um fregnum.
Fjölmiðlar eiga erfitt
með að varast slíkar fals-
fréttir, einkum ef þær
byggjast á „vísindarann-
sóknum“ eða sjónarmiðum
„vísindamanna“. Almenn-
ingur á ekki síður erfitt
með að varast þetta og
hættan er sú að hann byggi
skoðanir sínar á röngum
upplýsingum, sem er af-
leitt. Og þessar „fréttir“
eru sérlega skaðlegar þeg-
ar haft er í huga að margt
sem frá raunverulegum vís-
indamönnum kemur er þess
eðlis að almenningur þarf
að sperra eyrum. Stundum
og sums staðar er vá á
ferðum, en þó ekki alltaf
þegar einhver hrópar úlfur,
úlfur, eins og dæmin sanna.
Ábyrgð fjölmiðla er mikil
í þessu efni og þýðing
vandaðra fjölmiðla fyrir op-
inbera umræðu hefur sjald-
an verið meiri. „Upplýs-
ingar“ flæða stjórnlaust um
netið og í síma og tölvur al-
mennings og spunamenn
eiga því miður auðvelt með
að koma ósannindum á
framfæri og rugla um-
ræðuna. Þess vegna er
nauðsynlegt fyrir almenn-
ing að hafa aðgang að fjöl-
miðlum sem gera tilraun til
að skilja hismið frá kjarn-
anum, þó að vissulega tak-
ist það ekki alltaf í því flóði
falsfrétta sem gengur yfir
veröldina.
Fjölmiðlar eiga erfitt
með að varast
ósannindin en
vandaðir miðlar eru
þó helsta vörn
almennings}
Falsfréttaflóðið
Á
alþjóðlegum baráttudegi kvenna
horfum við til þess sem áunnist
hefur í jafnréttismálum, hér
heima og erlendis, minnumst
frumkvöðla og baráttukvenna og
ræðum þau verkefni sem fram undan eru.
Eitt þeirra verkefna sem mér eru einna hug-
stæðust nú er hvernig við getum, á breiðum
samfélagslegum grundvelli, unnið úr þeim
upplýsingum sem fram hafa komið gegnum
#églíka-frásagnir ólíkra hópa af kynferðis-
legri áreitni og ofbeldi.
Brátt verður tekið til umfjöllunar á Alþingi
nýtt frumvarp um starf samskiptaráðgjafa
íþrótta- og æskulýðsstarfs en því mælti ég
fyrir síðasta haust. Íþrótta- og æskulýðsstarf
á að vera öruggur vettvangur fyrir iðkendur
á öllum aldri og að því munum við keppa. Í
kjölfar áhrifamikilla #églíka-yfirlýsinga íþróttakvenna í
byrjun síðasta árs var stofnaður starfshópur á vegum
ráðuneytisins með fulltrúum íþróttahreyfingarinnar,
æskulýðsfélaga og íþróttakvenna til að gera tillögur til
úrbóta. Frásagnirnar fjölluðu um margs konar tilvik,
allt frá atvikum sem lúta að mismunun kynja til alvar-
legs ofbeldis. Ein af lykiltillögum hópsins var að komið
yrði á fót starfi samskiptaráðgjafa íþrótta- og æsku-
lýðsstarfs hér á landi.
Hlutverk samskiptaráðgjafans yrði eink-
um þríþætt. Í fyrsta lagi að leiðbeina ein-
staklingum sem upplifað hafa kynferðislega
eða kynbundna áreitni eða ofbeldi í skipu-
lögðu starfi íþróttafélaga og æskulýðs-
samtaka. Þá yrði honum falið að aðstoða fé-
lög við að gera viðbragðsáætlanir til þess að
hægt sé að bregðast sem best við slíkum at-
vikum. Einnig hefði ráðgjafinn það hlutverk
að fræða og miðla upplýsingum um mál-
efnið.
Frumvarpið hefur þegar fengið jákvæð
viðbrögð úr ýmsum áttum og bind ég vonir
við að það fái góðan hljómgrunn í þinginu.
Samfélagið er að ganga í gegnum ákveðna
vitundarvakningu nú um stundir um málefni
sem tengjast kynferðislegri áreitni og of-
beldishegðun. Þetta er aðeins ein aðgerð af
mörgum sem eru í mótun eða að komast til fram-
kvæmda í kjölfar #églíka-byltinganna. Raunar mætti
segja að við værum enn í byltingunni miðri. Staðan nú
og eftirmál #églíka verða meðal annars til umræðu á
stórri alþjóðlegri ráðstefnu í Reykjavík í haust en ráð-
stefnan er hluti af formennskuáætlun Íslands í nor-
rænu ráðherranefndinni.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Kraftur samvinnunnar
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðrún Erlingsdóttir
ge@mbl.is
Krabbameinsfélagið er allsekki á móti breytingum áskimun fyrir krabba-meinum og kynnti ráð-
herra reyndar tillögur að breyt-
ingum í fyrrahaust. Félagið vill hins
vegar að gerður verði þriggja ára
samningur um skimunina við félagið
til að tryggja öruggt aðgengi al-
mennings að
þjónustunni,“
segir Halla Þor-
valdsdóttir, fram-
kvæmdastjóri
Krabbameins-
félags Íslands, en
stjórn Krabba-
meinsfélagsins
sendi frá sér bók-
un vegna tillagna
sem Embætti
landlæknis og
skimunarráð skiluðu til Svandísar
Svavarsdóttur heilbrigðisráðherra 5.
mars.
„Þegar búið væri að tryggja
þjónustu næstu þrjú árin þá væri
skynsamlegt að hefja vinnu við að
skoða þær breytingar sem lagðar
eru til. Kalla að borðinu aðila sem
hafa reynslu og hagsmuni af þjónust-
unni og þá sem ætlað er að tengjast
henni. Núverandi samningur rennur
út um áramót. Það er glórulaust að
ætla sér einungis tíu mánuði til þess
að koma breytingum í gegn. Á slíkri
hraðferð er hætta á mistökum og að
við missum eitthvað niður. Ef það
gerist bitnar slíkt á þjónustuþegum,“
segir Halla og bætir við að breyt-
ingar eigi ekki að gera breytinganna
vegna heldur verði að vera fagleg
rök fyrir slíkum breytingum.
Gjaldfrjáls skimun
„Það eru nokkur góð atriði í til-
lögunum og má þar nefna hug-
myndir um gjaldfrjálsa skimun og
stjórnstöð sem heldur utan um alla
nauðsynlega þræði. Það er að mínu
mati ekki nauðsynlegt að gera breyt-
ingar á núverandi kerfi til þess eins
að komast nær skipulagi sem mælt
er með í Evrópuleiðbeiningum. Fyr-
irkomulag skimunar fyrir krabba-
meini er eins misjafnt í löndum og
þau eru mörg,“ segir Halla og bætir
við að Krabbameinsfélagið hafi feng-
ið gesti frá Noregi og Finnlandi sem
fari hvort sína eigin leið og séu hluti
af þeim löndum sem Ísland vilji bera
sig saman við. Halla segir sammerkt
með báðum fyrirlesurunum að þeir
hafi lagt gríðarlega áherslu á sam-
fellda keðju sem hvergi slitnaði.
Keðju sem hæfist þegar val á ein-
staklingi sem boða á í skoðun fer
fram, boðunin sjálf, skoðunin, nið-
urstöður, miðlun upplýsinga, fram-
haldsskoðun ef þörf er á, eftirfylgd
og uppgjör, sem m.a. felst í að skoða
afdrif einstaklings með tengingu við
Krabbameinsskrá.
„Við sjáum um alla þessa þætti
hvað varðar skimun fyrir brjósta- og
leghálskrabbameini og gerum það
samkvæmt skýrum þjónustusamn-
ingum við ríkið þar sem allt er nið-
urneglt í skýrri kröfulýsingu,“ segir
Halla og bætir við að Krabbameins-
félagið geti ekki tekið neinar geð-
þóttaákvarðanir varðandi fram-
kvæmd skimunar. Þær séu allar
ákvarðaðar af heilbrigðisyfirvöldum.
Hvert mannslíf er dýrmætt
„Það skiptir Krabbameins-
félagið öllu máli að framkvæmd
skimunar frá byrjun til enda sé sem
öruggust og best og á þann hátt er
hægt að bjarga mannslífum. Hvert
og eitt mannslíf er dýrmætt,“ segir
Halla sem og bætir við að skamm-
tímasamningur um skimunina hafi
staðið starfseminni fyrir þrifum en
skammtímasamningar hafa verið
framlengdir sjö sinnum frá árinu
2013. Starfsemin hefur einnig verið
undirfjármögnuð sem hefur gert það
að verkum að Krabbameinsfélagið
hefur greitt með skimuninni tugi
milljóna í mörg ár.
Glórulaust að breyta
öllu á 10 mánuðum
Ljósmynd/Krabbameinsfélag Íslands.
Skimun Á leitarstöð Krabbameinsfélagsins hefur verið skimað fyrir leg-
háls- og brjóstakrabbameini í áraraðir. Breytingar gætu verið í vændum. Halla Þorvaldsdóttir
Meðal þess sem Embætti
landlæknis og skimunarráð
leggja til við breytingar á
skipulagi, stjórnun, staðsetn-
ingu og framkvæmd skimunar
fyrir krabbameini er að komið
verði upp sérstakri stjórnstöð
sem m.a. myndi sjá um skipu-
lag og samninga um fram-
kvæmd skimunarinnar, inn-
kallarnir og upplýsingagjöf til
þeirra sem boðaðir eru í skim-
un auk þess að taka við
rekstri Krabbameinsskrár í
umboði Landlæknis. Setja lög-
gjöf um skimun til að setja
verkefni í skýrari farveg,
skapa stöðugleika og tryggja
öryggi þátttakenda, gæðaeft-
irlit og fjármögnun.
Tillögunum er ætlað að
færa skipulag skimunar nær
leiðbeiningum Evrópusam-
bandsins um skimun og að
skimun verði hluti af almennri
og opinberri heilbrigðisþjón-
ustu og þar komi heilsugæsl-
an sterk inn í ljósi nálægðar
við notendur heilbrigðisþjón-
ustu og þekkingar á almenn-
um forvörnum.
Breytt skipulag
skimunar
KRABBAMEINSSKIMUN