Morgunblaðið - 14.05.2019, Blaðsíða 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. MAÍ 2019
Bæjarlind 6 | sími 554 7030
Við erum á facebook
Kr. 6.900
Str. S-XXL
Gallaleggings
SVIÐSLJÓS
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Efni Árbókar Ferðafélags Íslands
2019 sem kom út fyrir nokkrum dög-
um er Mosfellsheiði – landslag, saga
og leiðir rétt eins og undirtitill bókar-
innar er. Höfundar eru Bjarki
Bjarnason, rithöfundur og forseti
bæjarstjórnar Mosfellsbæjar, Mar-
grét Sveinbjörnsdóttir, menningar-
miðlari og vefritstjóri, og Jón Svan-
þórsson, áður
rannsóknarlögreglumaður. Flestar
ljósmyndir í bókinni tóku þau Sigur-
jón Pétursson og Þóra Hrönn Njáls-
dóttir. Í árbókinni eru auk þess all-
margar eldri, sögulegar myndir, sem
fengnar hafa verið á ljósmyndasöfn-
um og víðar. Um kortagerð sá Guð-
mundur Ó. Ingvarsson og ritstjóri
var Gísli Már Gíslason.
Í árbókinni er til frásagnar svæði
sem afmarkast af Suðurlandsvegi um
Lækjarbotna, Sandskeið og Svína-
hraun; í norðri við Þingvallaveg og
Skálafell. Í vestri nær sögusvið frá
efstu mörkum byggðar í Mosfellsbæ
og í hina áttina nær það austur undir
Þingvallavatn. Alls er bókin 244 blað-
síður, með miklum fjölda mynda og
korta. Er þetta 92. Árbók Ferða-
félags Íslands, en þær hafa komið út
óslitið frá árinu 1928 og eru – þegar
allt er lagt í summu – einstæð ritröð
um sögu lands og þjóðar.
Leiðir legið um aldir
„Yfirleitt hafa nokkuð víðfeðm
svæði verið undir í árbókum Ferða-
félags Íslands. Hér er hins vegar tek-
ið fyrir til þess að gera afmarkað
svæði, sem leynir samt mjög á sér,“
segir Bjarki Bjarnason, en hann er
frá Mosfelli í Mosfellsdal og býr nú
þar í næsta nágrenni. „Hér hafa leiðir
fólks legið um aldir og af því sprottið
áhugaverðar sögur, sem ýmist hafa
ratað á prent eða varðveist í munn-
mælum. Því var af nægu að taka í
bókinni, þar sem við fjöllum einnig
um jarðfræði, gróður, fuglalíf og
fleira.“
Ræturnar að bókarskrifum þess-
um má rekja um sjö ár aftur í tímann.
„Upphaflega hugmyndin var sú að
gefa út veglegt gönguleiðakort eða
-bækling, segir Margrét Sveinbjörns-
dóttir, sem er frá Heiðarbæ í Þing-
vallasveit. „Sú hugmynd hafði reynd-
ar kviknað á tveimur stöðum á
svipuðum tíma. Bæði í spjalli okkar
Bjarka og Jóhannesar bróður míns,
bónda á Heiðarbæ, í smala-
mennskum á heiðinni og í gönguferð-
um Jóns og félaga hans Ómars
Smára Ármannssonar í útivistar-
félaginu Ferli. Síðan einhverju sinni
hringdi Jón í Bjarka til að spyrja
hann út í örnefni á heiðinni og upp úr
því spjalli fórum við að ræða að
snjallt gæti verið að leggja saman
krafta okkar. Síðan eru liðin ár og
ótaldir kílómetrar lagðir að baki á
heiðinni þar sem við höfum rakið okk-
ur eftir misjafnlega greinilegum slóð-
um og vörðubrotum, í eiginlegri sem
óeiginlegri merkingu þeirra orða.“
Áhugaverð náttúra
Smám saman óx hugmyndin og
bæklingur varð að gönguleiðabók
sem þríeykið samdi við Ferðafélag
Íslands um útgáfu á. Fyrir um tveim-
ur árum, þegar komið var að skilum á
handriti gönguleiðabókar, sagðist
Páll Guðmundsson, framkvæmda-
stjóri FÍ, hins vegar vilja stíga skrefi
lengra og vildi heila árbók um svæð-
ið.
„Þetta þótti okkur auðvitað mikill
heiður, því það hlaut að þýða að
Ferðafélagið hefði trú á verkefninu,“
segir Margrét. „En hér voru forsend-
urnar auðvitað breyttar. Til að gera
langa sögu stutta koma nú út tvær
bækur; annars vegar árbókin og hins
vegar gönguleiðabókin Mosfellsheið-
arleiðir, sem verður eins konar fylgi-
hnöttur og kemur út í sumarbyrjun.“
Jón Svanþórsson hefur farið víða
um Mosfellsheiðina á undanförnum
áratugum og meðal annars safnað
upplýsingum um leiðir þar, að fornu
og nýju. Meðal annars skráð og hnit-
sett um 800 vörður og vörðubrot sem
voru mikilvægir vegvísar fyrr á tíð.
„Með félögum mínum í Ferli, úti-
vistarklúbbi rannsóknarlögreglu-
manna, hef ég farið mikið um heiðina.
Þar eru margar söguslóðir en ekki
síður áhugaverð náttúra; jarðfræði
jafnt sem gróður,“ segir Jón.
Laufdælingastígur
og Lyklafell
Til eru heimildir um margar þjóð-
leiðir en með breyttu samfélagi hafa
sumar þeirra týnst. Það geta verið
gamlar gönguleiðir og troðnir slóðar,
fjárgötur, hestagötur, vagnvegir og
svo Gamli Þingvallavegurinn – sem
fyrir margt löngu gekk reyndar und-
ir nafninu Nýi Þingvallavegurinn.
„Sem dæmi um leið sem var svo
gott sem gleymd má nefna Laufdæl-
ingastíg, sem okkur tókst að finna og
rekja frá Lyklafelli á suðvestanverðri
heiðinni að Vilborgarkeldu sem er
norðaustan við heiðina,“ segir Jón og
enn fremur: „Um Laufdælingastíg er
aðeins getið í einni heimild, Lýsingu
Ölveshrepps eftir Hálfdan Jónsson
lögréttumann á Reykjum í Ölfusi frá
1703. Lítið hefur verið ritað um leið-
ina síðan, fyrr en í Árbókinni og svo
aftur í hinni væntanlegu gönguleiða-
bók.“
Vegvísar, vörðubrot og troðnir slóðar
 Stiklað um Mosfellsheiði í nýrri Árbók Ferðafélags Íslands  Jarðfræði, gróður og fuglalíf  Þjóð-
leiðir týnast í breyttu samfélagi  Gönguleiðabók fylgir  Þrjú lögðu í púkkið og miðla fróðleiknum
Ljósmynd/Sigurjón Pétursson
Grjót Gluggavarða við Seljadalsleið norðarlega á heiðinni.
Ljósmynd/Sigurjón Pétursson
Dýralíf Læða með yrðlinga í greni við Miðdal í Mosfellssveit.
Ljósmynd/Sigurjón Pétursson
Haustlitir Selvatn er skammt ofan við Reykjavík.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Höfundar Margrét Sveinbjörnsdóttir, Jón Svanþórsson og Bjarki Bjarnason
árita bókina, sem er afrakstur góðs samstarfs þeirra sem tók allmörg ár.
Borgarhólar, Bringur, Drauga-
tjörn, Kóngsvegur, Lyklafell,
Seljadalur, Sköflungur. Allt eru
þetta örnefni og staðarheiti
sem koma fyrir í árbókinni – og
að baki þeim öllum er mikil
saga sem gaman er að nema og
skilja, segir Bjarki Bjarnason.
„Ég er heillaður af þessu svæði,
þar sem ég fór mikið um sem
strákur. Oft fór ég að veiða í
Leirvogsvatni. Seinna fór ég svo
í fjárleitir á heiðinni; fyrst með
Mosfellingum en seinni árin hef
ég verið meðal Þingvellinga sem
þarna hafa sín upprekstrarlönd.
Þetta er áhugavert svæði og
frábært til útivistar enda í ná-
grenni við mesta þéttbýli lands-
ins. Vonandi verður árbókin og
svo gönguleiðakverið leiðarvísir
þeirra sem á þessar slóðir
stefna, en þar lýsum við 23 leið-
um um heiðina.“
Kóngsvegur
og Sköflungur
ÖRNEFNI OG SAGA
Fjölmenni var viðstatt sl. sunnudag
þegar fyrsta söguskiltið af fjórum í
Dalabyggð var afhjúpað. Ástar-
þríhyrningur Bolla og Kjartans
sem kepptu um ástir Guðrúnar
Ósvífusdóttir er myndgerður á
skilti við afleggjarann að Hjarðar-
holti. Dalamaðurinn Svavar Gests-
son, fyrrum alþingismaður og
sendiherra, hefur haft frumkvæði
að gerð og uppsetningu skiltanna.
Þau eru unnin hjá auglýsingastof-
unni Hvíta húsinu en myndir á þeim
eru eftir Ingólf Örn Björgvinsson.
Hin skiltin þrjú verða í Hvamms-
sveit við afleggjarann út á Fells-
strönd, á Klofningi og í Saurbæ.
„Hér er verið að vekja athygli á
söguríki Dalanna. Hér er sögusvið
Laxdælu þó fyrsta kynslóðin væri
landnemar eða flóttamenn frá Nor-
egi. Úr Haukadal héldu Eiríkur
rauði og Leifur sonur hans til vest-
urs og voru útrásarvíkingar síns
tíma. Auk Laxdælu eru Dalirnir
sögusvið Sturlungu, Eyrbyggju og
Njálu svo af nægu er að taka. Þessu
munum við gera góð skil í Vínlands-
setri í Búðardal sem opnað verður
að ári,“ segir Kristján Sturluson
sveitarstjóri í Dalabyggð.
Mjólkursamsalan kostar gerð
skiltanna og segir forstjórinn Ari
Edwald málið standa fyrirtækinu
nærri. Í Búðardal sé starfsstöð MS,
en þar eru framleiddir mygluostar
af ýmsum gerðum. Bera sumir
þeirra nöfn söguhetja úr fornum
sögum. „Með stuðningi við verkefni
á borð við þetta leitast Mjólkur-
samsalan við að styrkja byggðir
landsins og efla vitund fólks um
sögu og menningu svæðisins,“ segir
Ari . sbs@mbl.is
Ástarþríhyrningur á fyrsta söguskiltinu
af fjórum sem sett er upp í Dalabyggð
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Afhjúpun Bergur Þorgeirsson forstöðumaður Snorrastofu í Reykholti, Einar Kr. Guðfinns-
son formaður nýstofnaðs Sturlufélags, Kristján Sturluson sveitarstjóri, Ari Edvald for-
stjóri Mjólkursamsölunnar, Svavar Gestsson Dalamaður og fyrrum ráðherra og lengst til
hægri Guðrún Nordal, forstöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.