Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2018, Blaðsíða 68

eru hins vegar á milli kransæðasjúkdóma og óheilsusamlegs
lífsstíls þar sem reykingar, mikil blóðfita, lítil hreyfing og syk-
ursýki vega þungt (Shah o.fl., 2016; Tómas guðbjartsson o.fl.,
2014). Í eigindlegri rannsókn junehag og félaga (2014) ræddu
rannsakendur við fólk (n=20) á aldrinum 46 til 73 ára í kjölfar
hjartaáfalls. Meginniðurstaða höfunda er að þeir sem gerðu sér
grein fyrir orsaka- og áhættuþáttum, sem leiddu til hjartaáfall-
sins, gerðu frekar lífsstílsbreytingar til að verða heilbrigðari.
aðrar rannsóknir hafa staðfest mikilvægi þess að hjartasjúk-
lingar geri sér grein fyrir orsökum hjartaáfallsins og sjái hjarta-
sjúkdóminn sem langvinnan sjúkdóm sem hægt sé að stjórna
(allsén o.fl., 2008; Sigurdardottir o.fl., 2017). Samkvæmt
alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WhO) hefði verið hægt
að koma í veg fyrir ¾ allra hjartaáfalla í heiminum með heil-
brigðum lífsstíl (Perk o.fl., 2012). hins vegar er vitað að einn
af áhættuþáttum hjartaáfalla tengist ættarsögu viðkomandi
(Tómas guðbjartsson o.fl., 2014).
Lífið eftir hjartaáfall
Eftir hjartaáfall þurfa hinir langveiku að læra að lifa með hjarta-
sjúkdóm (Sigurdardottir o.fl., 2017) til að ná að fást við ýmis
líkamleg (Mathews o.fl., 2015) og andleg einkenni eftir áfallið
(alvarenga og Byrne, 2016; arnold o.fl., 2012; Chung o.fl.,
2008; Yammine og frazier 2013). Meðferðin miðast við að
breyta lífsstíl varðandi þá áhættuþætti sem viðkomandi þurfa
að breyta, en fylgni þeirra við ráðleggingar heilbrigðisstarfs-
fólks hefur reynst frekar léleg (Cohen, 2009; Mathews o.fl.,
2015; Perk o.fl., 2012). Í sænskri eigindlegri rannsókn, þar sem
tekin voru viðtöl við 17 einstaklinga í kjölfar hjartaáfalls innan
við 55 ára aldur, kom fram að þátttakendum fannst eins og
verið væri að gera óraunhæfar kröfur til þeirra og áttu erfitt
með að takast á við daglegt líf. reynsla þeirra eftir hjartaáfallið
var að þeir treystu ekki líkama sínum. Þessi lífshættulegi sjúk-
dómur hafði veikt sjálfstraust þeirra (andersson o.fl., 2013). Í
rannsókn allsén og samstarfsmanna (2008) var beitt grundaðri
kenningu til að athuga hvernig hjartasjúklingar skynjuðu veik-
indi sín fjórum mánuðum eftir hjartaáfall. Tekin voru viðtöl
við 25 einstaklinga (41–78 ára). niðurstaðan var að þátttakend-
urnir skiptust í tvo ólíka hópa: annars vegar þá sem litu á hjarta-
áfallið sem merki um langvinn veikindi, hugleiddu hvað hefði
getað valdið þessu og fóru í eins konar sjálfsskoðun, og hins
vegar þá sem hugsuðu lítið um hjartaáfallið og litu á það sem
brátt tilvik sem þeir forðuðust að hugsa um. rannsakendur
álykta að þessi niðurstaða geti hjálpað hjúkrunarfræðingum og
öðru heilbrigðisstarfsfólki að meta á hvern hátt viðbrögð ein-
staklinga við hjartaáfalli stýri þörfum þeirra fyrir fræðslu. huga
þurfi sérstaklega að þeim sem forðast að hugsa um hjartaáfallið
til að auðvelda þeim að taka á áhættuþáttum.
Andleg vanlíðan í kjölfar hjartaáfalls
Í rannsókn andersson og félaga (2013) kom fram að þátttak-
endur fundu fyrir andlegri vanlíðan í kjölfar hjartaáfallsins.
Þessi andlega vanlíðan í kjölfar hjartaáfalls hefur komið fram í
fleiri rannsóknum (Benyamini o.fl., 2013; Chung o.fl., 2008;
junehag o.fl., 2014; Lavie og Milani, 2006). Í rannsókn á algengi
kvíða og þunglyndis í hjartaendurhæfingu, sem gerð var á
reykjalundi á árunum 2005–2006, kom fram að kvíði, reiði og
óvild var algengari hjá yngri hjartasjúklingum (karl kristjáns-
son o.fl., 2007). notaður var kvíða- og þunglyndiskvarðinn
haDS. af 224 sjúklingum, sem boðin var þátttaka í rannsókn-
inni, tóku 200 (89,3%) þátt, 151 karl og 49 konur. algengi
þunglyndis greint í viðtölum við innlögn var 18,5% en 9,5%
samkvæmt niðurstöðum úr haDS. klínísk greining á kvíða var
28% við innskrift en 11% samkvæmt haDS. Ályktun rannsak-
enda var að betra væri að nota innskriftarviðtal læknis eða
hjúkrunarfræðings en haDS til að meta kvíða og þunglyndi
hjartasjúklinga. Vitað er að andleg vanlíðan, einkum þunglyndi
og kvíði, getur minnkað líkur á að einstaklingar með hjarta-
sjúkdóm takist á við lífsstílsbreytingar og þeir hafa verri lang-
tímahorfur heldur en þeir sem finna ekki fyrir kvíða, þunglyndi
og reiði (Benyamini o.fl., 2013; Perk o.fl., 2012). Því var mikil-
vægt að rannsaka líðan þeirra í kjölfar hjartaáfalls til að öðlast
betri skilning á reynslu yngra fólks af að fá hjartaáfall.
Samanburður á yngri og eldri hjartasjúklingum
nokkuð hefur verið um erlendar rannsóknir þar sem reynsla
yngri og eldri hjartasjúklinga af hjartaáfalli hefur verið borin
saman. rannsóknarniðurstöður benda til að andleg vanlíðan
sé algengari hjá yngri hjartasjúklingum en þeim eldri. Salm-
inen-Tuomaala og samstarfsmenn (2012) notuðu grundaða
kenningu í rannsókn með 28 einstaklingum (32–82 ára) sem
fengið höfðu sitt fyrsta hjartaáfall og lágu á tveimur finnskum
sjúkrahúsum. Yfirþemað var „mikilvægi þess að ná aftur stjórn
á aðstæðum sínum“ en þátttakendum fannst það ógn að missa
stjórnina, bæði líkamlega og andlega. Í bandarískri rannsókn
Lavie og Milani (2006) var reynsla 104 ungra hjartasjúklinga,
sem fengið höfðu hjartaáfall (meðalaldur um 48 ára), borin
saman við reynslu 260 eldri hjartasjúklinga (meðalaldur um 75
ára). Yngra fólkið reyndist kvíðnara, þunglyndara og reiðara/
fjandsamlegra eftir hjartaáfallið en það eldra. Í bandarískri
samanburðarrannsókn Yammine og frazier (2013) var aldurs-
skiptingin fyrir karlmenn 50 ár og 55 ár fyrir konur (n=1140).
Yngri einstaklingarnir í rannsókninni glímdu frekar við offitu,
hreyfingarleysi og reykingar heldur en hinir eldri, en áttu hins
vegar síður við vandamál eins og sykursýki, háþrýsting eða há
gildi blóðfitu að stríða. ættgengi hjartasjúkdóma var svipað í
báðum hópunum, 75%. fyrir hjartaáfallið voru 39% þátttak-
enda í yngri hópnum þunglyndir en 26% þeirra sem voru í eldri
hópnum. Ályktun rannsakenda var að þunglyndi ungra hjarta-
sjúklinga (>50 ára) sé vangreint og síður meðhöndlað en hjá
þeim sem eldri eru.
Tilgangur rannsóknar og rannsóknarspurning
Vitað er að munur er á yngri og eldri hjartasjúklingum en engar
íslenskar rannsóknir hafa verið gerðar á reynslu yngri hjarta-
sjúklinga af því að fá hjartaáfall. Því var tilgangur rannsóknar-
innar að efla þekkingu og dýpka skilning á lífsreynslu yngra
fólks af því að fá hjartaáfall og rannsóknarspurningin var: hver
er reynsla yngra fólks af því að fá hjartaáfall?
birna gestsdóttir, árún k. sigurðardóttir og sigríður halldórsdóttir
68 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 94. árg. 2018