Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2018, Blaðsíða 46

aðalbjörg s. helgadóttir
46 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 94. árg. 2018
fer allt að líta út eins og nagli. Ég hef skrifað út lyf í nokkur ár og
veit hvernig þetta er; maður horfir á þetta öfluga verkfæri sem
lyfin eru. Það er allt í lagi að fagstéttir sérhæfi sig í ákveðnum
verkfærum og verði sérfræðingar í því t.d. að beita hamri. En ef
það er það eina sem er í boði á smíðaverkstæðinu lendum við
svo í vandræðum þegar skrúfurnar mæta á svæðið.
Mikilvægt hlutverk hinnar samþættu nálgunar er að beita þver-
faglegri og batamiðaðri nálgun í geðheilbrigðisþjónustu þar
sem skjólstæðingurinn er miðlægur. auk þess er stöðugt verið
að horfa á og finna út hvað virkar fyrir skjólstæðingana. að
mati gísla ætti samþætt nálgun í hjúkrun ekki að vera til sem
hugmyndafræði, því að samþætt hjúkrun sé í rauninni bara
hjúkrun:
fyrir mér snýst þessi samþætta nálgun um að nota gagnreynd
vinnubrögð og áhættumat þar sem við beitum minnsta mögulega
inngripi fyrst. En kerfið okkar er ekki þannig. Til dæmis má
nefna hvað það er miklu meira aðgengi að SSri lyfjagjöf heldur
en samtalsmeðferð. Sem er dæmi um að við erum ekki að nota
samþætta nálgun í geðheilbrigðisþjónustunni okkar. Í mörgum
tilfellum myndum við vilja byrja á samtalsmeðferð við t.d. vægu
og meðalalvarlegu þunglyndi og ákveðnum kvíðaeinkennum.
Síðan myndum við nota lyfjagjöfina annað hvort samhliða eða
seinna ef samtalsmeðferðin gefur ekki nægan árangur. Ástæðan
er sú að samtalsmeðferðin kemur betur út í áhættumati í vissum
tilfellum.
að sögn gísla hentar samþætta nálgunin vel skjólstæðingum
sem eru langveikir. Þeir eru oft orðnir örvæntingarfullir og leita
logandi ljósi að nýjum og misárangursríkum leiðum að bata.
Þá er það hlutverk okkar, hjúkrunarfræðinga, að horfa á heild-
armyndina og styðja skjólstæðingana til að leita leiða sem svara
áhættumati betur en aðrar. Áhættumatið, sem eru agaðar og
fræðilegar aðferðir, styður við að samþætta nálgunin nái fót-
festu í heilbrigðiskerfinu. gísli leggur áherslu á að alltaf þurfi
að meta hvern skjólstæðing fyrir sig og að áhættumatið sé líkt
og faglegur áttaviti fagfólks, en að það sem hjúkrunarfræðingar
þurfi að fórna til að tileinka sér þessi vinnubrögð sé ákveðið
hrifnæmi gagnvart nýjum hlutum:
Það er ekki alltaf hægt að horfa á það sem er nýtt og spennandi
þegar kemur að ólíkum inngripum, því að alltaf verður að hugsa
um þetta í gegnum áhættumat. fagfólk getur orðið óöruggt að
beita samþættri nálgun, en þá gerir áhættumatið það að verkum
að nálgunin verður bæði öguð og fræðileg. Við metum áhættu,
kostnað og rannsóknir, aðgengi og ávinning, hvort viðkomandi
úrræði vinni vel með öðrum eða ekki og hvernig það hentar
hverjum einstaklingi. Í flestum tilfellum ræður skjólstæðingurinn
þessu sjálfur, en við fagfólkið setjum fram ígrundað mat.
gísli segir að til að skilgreina betur hvernig áhættumat fer fram
megi taka sjósund sem dæmi:
Það eru ekki til margar fræðilegar sannanir fyrir gagnsemi sjó-
sunds, en það er ekki mikil áhætta fyrir flesta ef varlega er farið.
Svo eru einhverjar óbeinar sannanir sem hægt er að skoða, til
dæmis líkamshreyfing sem fólk fær út úr þessu og getur haft
jákvæð áhrif á lyndi, D-vítamín framleiðsla getur aukist sem
mögulega getur líka haft einhver jákvæð áhrif, líkamlega og and-
lega fyrir suma, og stundum getur svona iðja hjálpað til að rjúfa
félagslega einangrun og auka við tengslanet fólks sem einnig
getur haft jákvæð áhrif á lyndi. Sumir þurfa kannski fyrst að tala
við heilbrigðisfagfólk uppá hvort skrokkurinn ráði við þetta en
þetta kostar ekki neitt og aðgangur á Íslandi er góður. Og þú þarft
ekki að hætta að taka lyfin þín eða hætta í samtalsmeðferð þó að
þú farir í sjósund.
gísli bendir einnig á aðferðir sem ekki mæta áhættumati:
Smáskammtalækningar hafa ekki neinar fræðilegar sannanir á
bak við sig. Því miður, það er bara þannig. Þá er áhættumatið
orðið annað því að allar sannanir segja að þetta virki verr eða
eins og lyfleysa. Það þarf þá að vera alveg á hreinu, allavega út
frá siðferðilegu sjónarhorni, að fólk viti það. Það getur nýtt sér
lyfleysuáhrifin en að mínu mati þarf að vera til staðar upplýst vit-
neskja hjá skjólstæðingum um að allar sannanir segi að þetta
virki ekki betur en lyfleysa. Þess vegna er erfitt fyrir mig að mæla
með þeim eða vara ekki við þeim. Sérstaklega fyrir fólk með al-
varlega og langvinna geðsjúkdóma, sem hefur takmörkuð
úrræði.
gísli ítrekar mikilvægi þess að eiga alltaf samræður við fólk og
upplýsa það um áhættuna samfara inngripunum eða meðferð -
unum.
Það sem stendur í vegi fyrir samþættri nálgun er hin falska
tvíhyggja sem fagfólk á til að festast í og felur í sér að skjól -
stæðingar geti aðeins annað hvort iðkað óhefðbundnar aðferðir
eins og jóga eða hefðbundnar aðferðir eins og lyf. Ekki hvort
tveggja. gísli segir að með því að meta með vísindalegum og
öguðum aðferðum, samhliða því að ræða við skjólstæðinga um
þeirra óskir, sé mögulegt að ná fram betri meðferðarárangri:
„Þegar talað er við fólk með alvarlega og langvinna geðsjúk-
dóma eru ólíkir hlutir sem allt í einu láta allt smella saman.
Stundum er það nýtt lyf, stundum ákveðin samtalsmeðferðar-
tækni, stundum hreyfing, kórastarf eða að starfa með félögum
eins og grófinni eða hlutverkasetri.“ gísli leggur áherslu á að
„Það er allt í lagi að fagstéttir sérhæfi sig í
ákveðnum verkfærum og verði sérfræðingar í
því t.d. að beita hamri. En ef það er það eina sem
er í boði á smíðaverkstæðinu, þá lendum við svo
í vandræðum þegar skrúfurnar mæta á svæðið.“
„Fagfólk getur orðið óöruggt að beita samþættri
nálgun, en þá gerir áhættumatið að verkum að
nálgunin verður bæði öguð og fræðileg. Við
metum áhættu, kostnað og rannsóknir, aðgengi
og ávinning, hvort að viðkomandi úrræði vinni
vel með öðrum eða ekki og hvernig það hentar
hverjum einstaklingi. Í flestum tilfellum ræður
skjólstæðingurinn þessu sjálfur, en við fagfólkið
setjum fram ígrundað mat.“