Morgunblaðið - 19.12.2019, Blaðsíða 43

FRÉTTIR 43Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2019
hafi á þessum árum rætt það við
hann af hverju Skagfirðingar ættu
ekki sína „Búkollu“, eins og sumar
sögur héraða og sveitarfélaga hafa
kallast. Hjalti segist ekki hafa haft
áhuga á að semja slíkar bækur
heldur vinna þær með miklu ítar-
legri hætti ef farið yrði í slíkt
verkefni á annað borð. Þegar sveit-
arstjórnarmenn komu að máli við
hann um þetta féllust þeir á hug-
myndir hans og ákveðið var að
ráðast í verkið með því móti að
ráðinn yrði aðstoðarmaður að
skjalasafninu. Helstu hvatamenn
að skrifunum voru fulltrúar í hér-
aðsnefnd Skagafjarðar, þeir Jón
Guðmundsson á Óslandi og Þor-
steinn Ásgrímsson á Varmalandi.
„Þeir voru mjög áhugasamir um
þetta og það var héraðsnefndin
sem hrinti málinu af stað. Menn
hafa eflaust viljað tryggja að saga
hreppanna, sem voru á leiðinni í
sameiningu, yrði skrifuð. Krist-
mundur á Sjávarborg hafði ritað
Sögu Sauðárkróks en hreppunum
eða héraðinu hafði ekki verið gerð
sérstök skil.“
Hjalti segir fyrstu tvö árin ein-
göngu hafa farið í að lesa heimildir
og safna saman efni, m.a. á skjala-
söfnum norðan og sunnan heiða.
Ætlunin í upphafi var að fjalla
um hvern hrepp Skagafjarðar eins
og mörkin voru þá og þau áform
héldust þó að hrepparnir og Sauð-
árkrókur sameinuðust í Sveitarfé-
lagið Skagafjörð árið 1998, að und-
anskildum Akrahreppi sem enn
lifir sjálfstæðu lífi.
Hafði fáar fyrirmyndir
Hjalti segir það miklu skipta að
hafa fengið sjálfdæmi í skipulagi
verkefnisins.
„Það var dálítið vandamál í upp-
hafi að finna út úr því hvernig út-
gáfan átti að vera. Ég hafði í raun
enga fyrirmynd, nema þá helst rit-
röðina Sveitir og jarðir í Múla-
þingi. Ég vildi hafa þetta víðtæk-
ara og byrjaði á að gera tillögu að
umfjöllun um hverja jörð fyrir sig.
Síðan var ákveðið að skella sér í
þetta og við höfum nokkurn veginn
haldið þeirri byggingu sem ákveðin
var í fyrstu,“ segir Hjalti um upp-
haf verksins en ýmsir aðilar hafa
komið að fjármögnun þess. Sögu-
félag Skagfirðinga hefur gefið
bindin út, en ritunin er kostuð með
framlögum frá Sveitarfélaginu
Skagafirði, Kaupfélagi Skagfirð-
inga, Búnaðarsambandi Skagfirð-
inga og Akrahreppi. Auk þess hafa
ýmsir aðila styrkt verkið og munar
þar mest um árlegan stuðning
Menningarráðs Norðurlands
vestra sem nú heitir Uppbygging-
arsjóður NV.
Alls hefur hátt á sjöunda hundr-
að bújörðum verið gerð skil í bind-
unum níu. Í hverju þeirra hafa ver-
ið á bilinu 600-800 ljósmyndir. Nær
saga bæjanna aftur til 1781, frá
þeim tíma þegar gamla búendatalið
var gert. Manntalsbækur náðu
heldur ekki lengra aftur.
„Það hefur verið að mörgu að
hyggja í þessu. Hvað áttum við að
taka fyrir og hverju áttum við að
sleppa? Gríðarleg vinna liggur að
baki verkinu og einna mestur tími
hefur farið í vettvangsferðir og að
tala við fólk, annaðhvort ábúendur
eða þá sem eiga önnur tengsl við
bæina. Minni tími hefur farið í að
skrifa bindin og semja textann,
þegar allt er talið. Ég hef sagt um
þetta að veiðiskapurinn hefur verið
skemmtilegur, að afla heimilda og
tala við fólk, en matreiðslan hefur
verið heldur leiðinlegri,“ segir
Hjalti og brosir.
Þjóðsögur og ævintýr
Hann segist strax hafa gert sér
grein fyrir að það yrði líka að vera
eitthvað skemmtilegt lestrarefni í
bókunum.
„Fólk hefur ekki gaman af því að
lesa eingöngu jarðalýsingar og
upptalningu á byggingum og fram-
kvæmdum. Ég áttaði mig fljótt á
því að margar sögur tengdust
hverjum bæ; þjóðsögur, drauga-
sögur, gamansögur af körlum og
kerlingum og sögur af hamförum
og slysum. Þjóðfræðin skipar tölu-
verðan sess í þessu verki og ekki
má gleyma vísunum,“ bætir hann
við.
Umfjöllun um hverja jörð tekur
allt frá 1-2 bls. og upp í 100 bls,
eins og um Hóla í Hjaltadal. Mesta
umfjöllunin í nýjasta bindinu er um
Hraun í Fljótum, tæpar 60 bls. Eru
engin fordæmi hér á landi fyrir
jafn viðamikilli skráningu heils
sýslufélags og Byggðasaga Skaga-
fjarðar hefur að geyma.
Auk þess að gera hverjum bæ
skil hefur Hjalti fundið merki um
fornbýli og sel sem engar heimildir
voru til um. Þar hefur hann notið
aðstoðar frá fornleifadeild Byggða-
safns Skagafjarðar og einnig not-
ast við GPS-mælingar á staðsetn-
ingu eyðibýla. Þá hafa álagablettir
verið staðsettir með sömu tækni,
svo dæmi séu nefnd.
Hefur sótt miðilsfundi
Hjalti og hans aðstoðarfólk hafa
þurft að beita ýmsum vinnubrögð-
um við öflun heimilda. Þegar hann
er spurður hvort ekki hafi hrein-
lega þurft að mæta á miðilsfundi
og afla upplýsinga að handan kem-
ur smá þögn, þar til Hjalti ræskir
sig og svarar: „Ja, ég veit ekki
hvað skal segja. Ég hef farið á mið-
ilsfundi, og haft gaman af. Þar hef
ég spurt um hitt og þetta og vissu-
lega hef ég fengið vísbendingar,
sem hafa leitt til niðurstöðu. Annað
hefur ekki verið hægt að ráða í.
Þetta er nú meira til gamans gert
en gott ef hægt er að staðfesta
slíkar ábendingar á vettvangi.“
Hjalti segist stefna á að ljúka
verkinu með aðstoðarfólki sínu, ef
líf og heilsa leyfi, en hann er orð-
inn 72 ára. Hann segist hafa getað
farið á eftirlaun 64 ára en það stóð
ekki til boða í miðju verki. „Við er-
um farin að sjá til lands og það er
mikið gleðiefni. Þetta hefur tekið á
en vinnan fyrst og fremst verið
ánægjuleg,“ segir Hjalti að end-
ingu við Morgunblaðið.
Ólafur Jónsson og Guðný Péturs-
dóttir bjuggu á Gautastöðum 1893-
1921 en voru þar síðan áfram í horni
hjá dætrum sínum. Þar lést Ólafur 3.
febrúar 1924, varð bráðkvaddur í
bæjargöngunum á 72. aldursári.
Þorleifur Þorláksson í Langhúsum
var á 10. árinu þegar afi hans lést og
greindi hann Hjalta Pálssyni frá
nokkrum minningum um afa sinn.
„Afi minn átti Gautastaði og dæt-
ur hans tvær fengu jörðina eftir
hann. Fyrir neðan túnið á Gauta-
stöðum var hólmi í ánni, kallaður
Leirhólmi og suður frá honum voru
grynningar langt suður í Gauta-
staðavatn. Austur á vatninu var
Uppgönguauga, sem menn kölluðu
svo. Á gamals aldri, eftir að afi var
orðinn lítt fær til erfiðisvinnu, var
hann sífellt að bjástra við veiðiskap í
Gautastaðavatninu, stundaði hann
allt heila sumarið. Hann spann garn
á snældu og reið net á veturna til að
leggja á sumrin. Hann lagði stundum
net hringinn í kringum Upp-
gönguaugað og reri svo inn í og
skaut niður árum. Þá fóru alltaf ein-
hverjir silungar út í netið. Við þetta
var hann að dunda daginn út og dag-
inn inn. Þessi uppgönguaugu lagði
yfirleitt ekki. Það eins og sauð í þess-
um augum. Krafturinn var svo mikill
á vatninu sem kom þarna upp.
Ólafur afi var síðast orðinn mikið
gamalmenni, gekk orðið við staf.
Hann var vanur að fara út áður en
hann fór að sofa á kvöldin. Þetta
voru löng göng í gamla bænum á
Gautastöðum og ég fylgdi honum
oftast út, var enda mikið til alinn upp
hjá þeim afa og ömmu. Ég heiti eftir
dreng sem þau misstu. Sá drengur
hét eftir Þórleifu konu Guðmundar á
Höfða. Svo er það kvöld eitt að ég fer
á eftir honum og það var myrkur í
göngunum og ég myrkfælinn og tek
sprettinn fram göngin. – Sumir
höfðu gaman af því að segja ungling-
um draugasögur og út frá því urðu
þeir myrkfælnir. – Dyrnar voru opn-
ar en ég rak tærnar í eitthvað rétt
innan við þröskuldinn á útidyrunum
og hentist langt fram á hlað. Í mesta
fáti stökk ég inn aftur og pabbi segir:
„Hvað er að barninu?“ Og hann tek-
ur ljós og við förum fram aftur. Þá
liggur afi þarna steindauður innan
við dyrnar og mér hafði orðið fóta-
skortur þar á honum.“
„Þá liggur afi þarna stein-
dauður innan við dyrnar“
N Ý F O R M
h ú s g a g n a v e r s l u n
Klassísk gæða húsgögn
á góðu verði
Strandgötu 24 | 220 Hafnarfjörður | Sími 565 4100 | nyform.is
Komið og skoðið úrvalið
GLOBL VIKTOR
Hvíldarstóll
CHICAGO
hornsófi
KRAGELUND OTTO
KRAGELUND K371
Kragelund stólar
K 406
Ami
Grace
Manning
Kelsey
Sófasett
Borðstofuborð
Stólar
Skenkar/skápar
Hvíldarstólar
Kommóður/hillur
o.m.fl.
Óskum
landsmönnum
gleðilegra
jóla