Morgunblaðið - 19.12.2019, Blaðsíða 83

Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Líkön Á sýningunni í Hafnarborg eru líkön af nokkrum kunnum byggingum
Guðjóns og allrahanda kynningarefni um húsameistarann og verk hans.
við Guðjón og hlut hans í þessum
framkvæmdum.
Innblásnar byggingar
Margir hafa notið þess að eigra
um gamlar borgir, drekka í sig
„anda staðarins“ og láta hugann
reika á vit grískrar fornaldar, got-
neskra miðalda, ítalskrar endur-
reisnar og íburðar barokksins svo
dæmi séu nefnd. Á sýningunni segir:
„Fyrir þjóð sem aldrei eignaðist got-
neskar kirkjur eða hallir í klass-
ískum stíl hafa verk Guðjóns sér-
staka þýðingu.“ Vissulega fanga
ýmis verk hans hina menningarlegu
ímyndun og ljá umhverfi sínu ákveð-
ið andrúmsloft. Hin stílhreina Sund-
höll Reykjavíkur er gott dæmi um
það hvernig klassískir fagur-
fræðilegir þættir eins og hlutföll,
samræmi og endurtekning orkar á
andann (og það með býsna áþreifan-
legum hætti þegar sundlaugargestir
dýfa sér í vatnið) en laugin hefur
verið notuð sem sviðsmynd í kvik-
myndum og auglýsingum. Búnings-
klefarnir búa yfir sérstakri rýmis-
áferð og nánd, og urðu kvenna-
klefarnir bandaríska listamanninum
Roni Horn að yrkisefni í verkinu
Her, Her, Her, and Her. Eftir að
útilaugin kom til sögunnar (mikil bú-
bót fyrir íbúa miðbæjarins) voru
kvennaklefarnir lokaðir tímabundið,
og finna gamlir fastagestir af kven-
kyni beinlínis fyrir líkamlegum
söknuði eftir þeim. Áhrifamáttur
Hallgrímskirkju, sem kalla mætti
okkar „sementsgótík“ er ótvíræður
– staðsetningin skiptir þar líka máli
– og hefur kirkjan á undanförnum
árum verið tendruð upp í tilefni af
ýmsum ljósasýningum. Í tengslum
við hönnun Þjóðleikhússins er haft
eftir Guðjóni að Íslendingar hafi „lít-
ið haft af skrautlegum höllum að
segja, og íslenska huldufólkið bjó
blátt áfram í klettum. Því þá ekki að
búa til einhverja klettaborg yfir allt
það ævintýralega líf, sem sýnt er á
leiksviði?“
List og vald
Nýjasta tilbrigðið við sköpunar-
verk Guðjóns er tímabundið verk
Steinunnar Þórarinsdóttur, Tákn,
sem prýtt hefur Arnarhvol við Ing-
ólfsstræti síðan í vor í tilefni af ári
listar í almannarými hjá Listasafni
Reykjavíkur. Listamaðurinn snýr
þar upp á hina klassísku og tákn-
rænu hefð að staðsetja á voldugum,
samhverfum byggingum styttur úr
heimi goðsagna. Meðfram þakbrún-
inni standa 11 álstyttur sem sýna
mannverur í fullri líkamsstærð, kyn-
og klæðalausar. Styttur Steinunnar
vekja athygli á byggingu Guðjóns,
sem nú hýsir fjármálaráðuneytið, og
hvetja fólk til að horfa á hana, og
borgarumhverfið, í nýju ljósi og ef til
vill hugleiða flókin tímamót – á brún-
inni – í lífi einstaklinga og sam-
félaga. Samhengi byggingarinnar
sem miðstöð valds skiptir máli en
stytturnar voru áður settar upp í
apríl í fyrra á framhlið sögusafns
þýska hersins í Dresden undir heit-
inu Trophies, eða Sigurtákn. Þegar
horft er til Arnarhvols frá Lækjar-
götu, þar sem aðrar styttur blasa við
í forgrunni fyrir framan Stjórnar-
ráðið og á Arnarhóli, sést vel að
ólíkt þeim valdsmannslegu karl-
mönnum sem þær sýna, eru mann-
verur Steinunnar óræðar í
líkamstjáningu.
Vel heppnuð byggingarlista-
verk og önnur listaverk í almenn-
ingi geta fegrað mannlífið og vakið
til umhugsunar. Þegar gestir virða
fyrir sér líkön og uppdrætti á sýn-
ingunni í Hafnarborg, er jafnframt
horft á frumdrætti skipulags sem
mótað hefur drjúgan hluta lífsrýmis
þeirra. Sagnfræðingurinn Ólafur
Rastrick hefur í skrifum sínum bent
á að hugmyndir Guðjóns og sam-
starfsmanna hans kallist á við síðari
tíma hugmyndir um að byggingar
og skipulag hafi áhrif á samskipta-
hætti, hegðun fólks og hugsun. Póli-
tíski þátturinn snúi að félagslega
mótandi valdi sem byggt er inn í
skipulagið – og hagnýtingu listar-
innar í þeim tilgangi. Staðsetning
verksins Tákn í opinberu rými talar
raunar inn í slíkt samhengi og orkar
eins og hugvekja á vegfarendur,
hvað varðar sögu, félagsleg sam-
skipti og nánasta umhverfi. Annan
snúning á samslætti listar og valds
má finna í verki sem listamennirnir
Olga Bergmann og Anna Hallin
unnu nýlega í fangelsinu á Hólms-
heiði í kjölfar listskreytingar-
samkeppni á vegum hins opinbera.
Verkið tengist sýningu þeirra á
neðri hæð Hafnarborgar, Fangelsi,
sem kveikir áleitnar spurningar um
arkitektúr valdsins, eftirlits-
samfélagið og áhrif listarinnar, í
óbeinu samtali við sýninguna á efri
hæðinni.
Skilaboð til framtíðar
Þegar farið er um Suðurgötu,
framhjá gömlu Loftskeytastöðinni,
sem nú hýsir skrifstofur Náttúru-
minjasafnsins – safns sem lengi hef-
ur verið á hrakhólum – má koma
auga á hógværa hugvekju lista-
mannsins Önnu Júlíu Friðbjörns-
dóttur er tengist verki hennar, Ég
hef misst sjónar af þér. Loft-
skeytastöðin myndaði fyrsta „þráð-
lausa“ samband Íslendinga við um-
heiminn fyrir rúmri öld. Húsið
teiknaði aðstoðarmaður Guðjóns og
annar mikilhæfur arkitekt, Einar
Erlendsson, sem mótaði ásýnd
borgarinnar og nútímavæðingu
hennar með þekktum byggingum
sem kenndar eru við íslenska stein-
steypuklassík. Loftskeytastöðin
hefur táknræna merkingu sem
Anna Júlía nýtir sér til að flytja
skilaboð. Utanáliggjandi ljósasería
virðist í fyrstu jólaskreyting í
skammdeginu, en þegar betur er að
gáð, sést að serían er kaflaskipt og
að ljósin eru morskóði; tilraun til að
koma á sambandi við íslandsslétt-
bakinn og steypireyði, hvali á vá-
lista. Ég hef misst sjónar af þér
reynist vera neyðarkall sem varðar
samskipti manns og náttúru, og lífs-
skilyrði á jörðinni. Guðjón Sam-
úelsson og samferðafólk hans sóttist
eftir því með verkum sínum að
stuðla að mannbætandi umhverfi,
og í þeim framtíðaruppdráttum sem
nú eru að teiknast upp, berum við
vonandi gæfu til að missa ekki sjón-
ar á tengslunum við fortíð og um-
hverfi.
Ljósmynd/Vigfús Birgisson
Mors Verk Önnu Júlíu Friðbjörnsdóttur, K ( Með ósk um svar), prýðir
gömlu Loftskeytastöðina, gert í samstarfi við Náttúruminjasafn Íslands.
Birt með leyfi i8 gallerís
Í Sundhöllinni Búningsklefar Sundhallar Reykjavíkur „búa yfir sérstakri rýmisáferð og nánd, og urðu kvenna-
klefarnir bandaríska listamanninum Roni Horn að yrkisefni í verkinu Her, Her, Her, and Her,“ sem hér má sjá.
ÖRYGGI ÖLLUM STUNDUM
ÖRYGGISHNAPPUR
SECURITAS
Hringdu í síma 580 7000 eða farðu á heimavorn.is
SAMSTARFSAÐILI
ÖRYGGISHNAPPUR SECURITAS
09:41 100%
MENNING 83
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2019
ICQC 2020-2022