Morgunblaðið - 19.12.2019, Blaðsíða 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2019
nefndarinnar, og Greta Baldurs-
dóttir, varamaður hans, viku sæti við
meðferð málsins vegna tímabund-
inna anna. Við formennsku tók
Jakob R. Möller, sem var tilnefndur
af Hæstarétti. Þegar nefndin skilaði
áliti sínu rökstuddi hún að einn um-
sækjandi væri öðrum hæfari með al-
mennum orðum. Ekki var stuðst við
reiknilíkanið í Landsréttarmálinu.
Þrír af upphaflegum nefndar-
mönnum veittu umsögn en það er
hæsta hlutfallið á síðustu árum. Þær
Ragnheiður Harðardóttir, Ragnhild-
ur Helgadóttir og Kristín Benedikts-
dóttir fylgdu málinu til enda.
Í kjölfar umsagnarinnar lýsti
Jakob R. Möller því sjónarmiði sínu
á málþingi hjá Háskóla Reykjavíkur
að dómnefndir væru á rangri leið er
þær styddust við „boxamerkingar“
við niðurröðun umsækjenda.
Heldur ekki vísað í reiknilíkan
Dómnefndin skilaði næst umsögn
vegna lausrar stöðu í Landsrétti með
brotthvarfi Vilhjálms H. Vilhjálms-
sonar dómara úr réttinum.
Út frá umsögn nefndarinnar má
ætla að hún hafi þá heldur ekki
stuðst við reiknilíkanið umdeilda.
Athygli vekur að Óskar Sigurðs-
son var eini nefndarmaðurinn sem
fylgdi málinu til enda. Þurfti ráð-
herra að skipa tvo nefndarmenn eftir
að varamenn viku sæti.
Loks skilaði dómnefndin umsögn
9. desember síðastliðinn vegna
lausrar dómarastöðu við Hæstarétt.
Fylgdi Ragnhildur Helgadóttir þá
einn upphaflegra nefndarmanna
málinu til enda. Hafði Valtýr Sig-
urðsson þá lýst sig vanhæfan sem
varamaður Kristínar Benediktsdótt-
ur. Við af Valtý tók Víðir Smári Pet-
ersen en skipanin var dregin til baka
vegna athugasemda umsækjenda.
Við af honum tók Reimar Pétursson,
báðir voru tilnefndir af Hæstarétti.
Systir formanns tilnefnd
Þess má geta að Ingimundur Ein-
arsson var meðal upphaflegra nefnd-
armanna en systir hans, Ingveldur,
var einn þriggja umsækjenda sem
nefndin taldi hæfasta.
Viðmælandi blaðsins benti á að í
jafn fámennu samfélagi væri e.t.v.
auðveldara að leiða löglíkur að van-
hæfi nefndarmanna, ekki síst þegar
fjöldi umsækjenda skipti tugum.
Lagakennsla hófst á Íslandi við
Háskóla Íslands 1908. Liðu rúm 90
ár áður en aðrir skólar hófu laga-
kennslu. Haustið
2001 hóf Háskól-
inn á Bifröst
kennslu í við-
skiptalögfræði og
haustið 2002
stofnaði Háskól-
inn í Reykjavík
lagadeild. Ári síð-
ar var stofnuð
lagadeild við Há-
skólann á Akur-
eyri. Álykta má að hátt hlutfall um-
sækjenda um dómarastöður á
síðustu árum hafi gengið í lagadeild
Háskóla Íslands. Margir kunna því
að hafa orðið samferða á lögmanns-
ferli og það skapað vanhæfni. Alls
hafa borist 84 umsóknir um stöðu
dómara í síðustu fjórum lotum.
Efnislegt mat fór ekki fram
Eiríkur Elís Þorláksson, deildar-
forseti lagadeildar Háskólans í
Reykjavík, telur að breytt nálgun
dómnefndar til að fjalla um hæfi
dómara kunni að hafa áhrif á máls-
meðferðina fyrir Mannréttindadóm-
stól Evrópu. Áður hafi verið notast
við reiknilíkan þar sem umsækjend-
ur fengu tiltekin stig byggð á starfs-
reynslu án þess að fram færi efnis-
legt mat á þekkingu og getu
umsækjenda. Þeir sem hefðu verið
víða stæðu því almennt betur að vígi.
„Sú aðferð, sem notuð var í vinnu
dómnefndar til að fjalla um hæfi
dómara í Landsrétt þegar sá dóm-
stóll var settur á fót, var vægast sagt
gagnrýniverð. Má segja að umsögn
dómnefndarinnar hafi gert það að
verkum að ferlið gat aldrei gengið
upp í tilviki skipunar dómara við
Landsrétt. Ráðherra var sett í mjög
erfiða stöðu eftir að umsögnin lá
fyrir þar sem gert var upp á milli
umsækjenda með stigakerfi þar sem
skeikaði oft brotabroti. Þá er með
nokkrum ólíkindum að dómnefndin
hafi talið rétt að tiltaka að 15 um-
sækjendur væru jafn hæfir og hæf-
astir í 15 embætti, þar sem talsverð-
ur munur var á milli þess sem lenti í
sæti 1 og sæti 15 en svo nánast eng-
inn munur á sæti 15 og 16, svo dæmi
séu tekin,“ segir Eiríkur Elís.
Breytingin af hinu góða
Eiríkur Elís segir mat dómnefnd-
ar undanfarið öðruvísi en þegar lagt
var mat á dómaraefni við Landsrétt
við stofnun hans. Breytingarnar séu
af hinu góða.
„Í síðustu umsögnum dómnefndar
virðist hafa verið vikið talsvert frá
þeirri aðferðafræði sem var viðhöfð í
Landsréttarmálinu og sést það vel í
síðustu umsögn um umsækjendur en
þar metur dómnefndin umsækjend-
ur efnislega í meira mæli en áður.
Þetta er alltaf í eðli sínu huglægt mat
og ljóst að fólk hefur mismunandi
skoðanir á niðurstöðunni hverju
sinni,“ segir Eiríkur Elís.
Hann segir aðspurður að ósam-
ræmi í stjórnsýslunni sé í sjálfu sér
ekki alls kostar heppilegt en í raun
óhjákvæmilegt í ljósi þess hvernig
dómnefndin hagaði störfum sínum
áður. Það sé í raun eðlilegt að dóm-
nefndin breyti um aðferðafræði telji
hún að sú fyrri gangi ekki upp eins
og virðist vera. Þó að samræmi eigi
að vera í stjórnsýslunni sé það betra
ef dómnefnd af þessu tagi leiðréttir
sig ef ljóst er að fyrri aðferð er röng.
Erfitt að meta áhrifin
Eiríkur Elís segir breytinguna
sem hafi orðið á framkvæmd hjá
dómnefnd til að fjalla um hæfi dóm-
ara vissulega geta haft áhrif á gang
málsins fyrir Mannréttindadómstól
Evrópu (MDE) þó að erfitt sé að
meta áhrifin nákvæmlega. Nú bendi
margt til þess að dómnefnd sem fjalli
um hæfi dómara telji að fyrri að-
ferðafræði sé ekki rétt og hafi því
farið aðra leið í mati sínu. Sé eðlilegt
að sú staðreynd komi til skoðunar í
málinu fyrir efri deild MDE.
Hringekja hjá dómaranefnd
 Frá Landsréttarmálinu hefur meirihluti upphaflegra dómnefndarmanna vikið sæti við dómaraval
 Sautján lögfræðingar hafa komið við sögu hjá nefndinni sem setti umdeilt reiknilíkan til hliðar
Fulltrúar dómnefnda vegna skipanar dómara 2017-2019
Skipan dómara við Héraðsdóm Reykjavíkur 2018
Upphafl egir nefndarmenn Varamenn
Tilnefndur
af Hæstarétti Endanlegir dómnefndarmenn
Gunnlaugur Claessen,
formaður
Vék sæti við meðferð málsins fyrst
og fremst vegna tímabundinna anna Greta Baldursdóttir
Lýsti sig
vanhæfa
Jakob R.
Möller Jakob R. Möller, formaður
Óskar Sigurðsson Lýsti sig vanhæfan Guðrún Björk Bjarnadóttir Guðrún Björk Bjarnadóttir
Ragnheiður Harðardóttir Ragnheiður Harðardóttir
Ragnhildur Helgadóttir Ragnhildur Helgadóttir
Kristín Benediktsdóttir Kristín Benediktsdóttir
Skipan dómara við Hæstarétt 2019
Upphafl egir nefndarmenn Varamenn
Varamaður tilnefndur
af Hæstarétti
Tilnefndur
af Hæstarétti
Endanlegir
dómnefndarmenn
Ingimundur Einarsson,
formaður
Lýstu sig
vanhæf
Áslaug
Árnadóttir
Áslaug Árna dóttir,
formaður
Kristín Benediksdóttir Valtýr Sigurðsson
Lýsti sig
vanhæfan
Víðir Smári
Petersen
Skipan dregin til baka
vegna athugasemda
frá einum umsækjenda
Reimar
Snæfells
Pétursson
Reimar Snæfells
Pétursson
Ragnheiður Harðardóttir Halldór Halldórsson Halldór Halldórsson
Óskar Sigurðsson Guðrún Björk Bjarnadóttir Guðrún Björk Bjarnad.
Ragnhildur Helgadóttir Ragnhildur Helgad.
Skipan dómara við Landsrétt 2019
Upphafl egir nefndarmenn Varamenn Skipuð af dómsmálaráðherra Endanlegir dómnefndarmenn
Ingimundur Einarsson,
formaður
Lýsti sig
vanhæfan Áslaug Árnadóttir
Lýsti sig
vanhæfa
Eiríkur Tómasson, formaður ad hoc
(samkvæmt tilnefningu Hæstaréttar) Eiríkur Tómasson
Ragnhildur Helgadóttir Vék sæti Ingibjörg Pálmadóttir Vék sæti
Sigríður Þorgeirsdóttur
(samkvæmt kosningu Alþingis) Sigríður Þorgeirsdóttur
Kristín Benediktsdóttir Vék sæti Valtýr Sigurðsson Valtýr Sigurðsson
Ragnheiður Harðardóttir Vék sæti Halldór Halldórsson Halldór Halldórsson
Óskar Sigurðsson Óskar Sigurðsson
Skipan dómara við nýjan Landsrétt 2017
Upphafl egir nefndarmenn Varamenn Endanlegir dómnefndarmenn
Gunnlaugur Claessen, formaður Gunnlaugur Claessen
Ragnheiður Harðardóttir
Lýstu sig
vanhæf
Halldór Halldórsson Halldór Halldórsson
Óskar Sigurðsson Guðrún Björk Bjarnadóttir Guðrún Björk Bjarnadóttir
Ragnhildur Helgadóttir Ingibjörg Pálmadóttir Ingibjörg Pálmadóttir
Kristín Benediktsdóttir Valtýr Sigurðsson Valtýr Sigurðsson
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Alls hafa 17 lögfræðingar setið sem
fulltrúar dómnefnda vegna skipanar
dómara frá árinu 2017. Eru þá með-
taldir lögfræðingar sem komu inn
sem varamenn en þurftu jafnvel að
víkja sæti af ýmsum ástæðum.
Skipan dómnefndanna er sýnd á
grafinu hér til hliðar. Eins og sjá má
hefur það gerst í þremur tilfellum af
fjórum að einn af fimm upphaflegum
nefndarmönnum sat í endanlegri
dómnefnd. Hefur því verið töluverð
hreyfing á nefndarmönnum.
Fyrsta nefndin, undir forystu
Gunnlaugs Claessen, taldi 15 um-
sækjendur hæfasta í embætti dóm-
ara við Landsrétt. Við valið fylgdi
hún nýrri aðferð er fólst í að gefa 33
umsækjendum einkunn samkvæmt
12 matsþáttum með misjöfnu vægi.
Sigríður Á. Andersen, þáverandi
dómsmálaráðherra, breytti frá lista
nefndarinnar og færði fjóra umsækj-
endur ofar á kostnað annarra. Stað-
festi Alþingi tillögu ráðherrans.
Varð það tilefni dómsmála en
dómur fyrir Mannréttindadómstól
Evrópu leiddi að lokum til afsagnar
ráðherrans í mars síðastliðnum.
Aftur deilur vegna skipanar
Dómnefndinni var komið á með
breytingum á lögum um dómstóla
árið 2010. Skal ráðherra skipa fimm
menn í dómnefnd til að fjalla um
hæfni umsækjenda um embætti
hæstaréttardómara og héraðsdóm-
ara. Tveir nefndarmanna skulu til-
nefndir af Hæstarétti, þar af annar
sem formaður nefndarinnar, og skal
að minnsta kosti annar þeirra ekki
vera starfandi dómari. Dómstólaráð
tilnefnir þriðja nefndarmanninn en
Lögmannafélag Íslands þann fjórða.
Fimmti nefndarmaðurinn skal kos-
inn af Alþingi.
Nefndin valdi næst dómara vegna
lausrar dómarastöðu við Héraðsdóm
Reykjavíkur. Bar þá svo við að bæði
Gunnlaugur Claessen, formaður
Eiríkur Elís
Þorláksson