Morgunblaðið - 28.12.2019, Side 12

12 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 29.12. 2019
Stelpur skora svipað hátt og strákar á ADHD-
kvarðanum en samt fá miklu færri stelpur
greiningar og um leið lyf. Sonja Sím-
onardóttir, 24 ára laganemi við Háskólann í
Reykjavík, var greind með ADHD á síðasta
ári í menntaskóla. Eftir að hafa fengið lyf
breyttist allt hennar líf en fram að þeim tíma
lýsir hún lífi sínu eins og það hafi allt verið í
einhvers konar móðu.
Sonja segir að eftir að hafa fengið greiningu
og lyf hafi hún loks náð að einbeita sér og
dregið hafi úr hvatvísinni. Mamma hennar,
Inga Dóra Sigfúsdóttir, prófessor við sál-
fræðideild Háskólans í Reykjavík og lýð-
heilsudeild Columbia-háskóla í New York,
hefur unnið að rannsóknum á högum og líðan
ungs fólks í rúmlega 20 ár og meðal þess sem
er skimað fyrir í spurningalistum sem lagðir
eru fyrir grunnskólanema er ADHD.
Beitt er viðurkenndum skimunarkvarða
sem notaður er í fjölmörgum rannsóknum.
Hann inniheldur 18 spurningar þar sem helm-
ingur mælir athyglisbrest og hinn helming-
urinn ofvirkni. Eins eru ungmennin, sem eru
15 ára gömul, spurð hvort þau hafi verið
greind með ADHD og hvort þau taki lyf við
ADHD.
Inga Dóra segir niðurstöðurnar afar áhuga-
verðar enda sýni þær að enginn kynjamunur
sé á meðalskorum á ADHD-kvarðanum né á
undirkvörðunum tveimur. Aftur á móti sé tals-
verður munur á hegðun kynjanna. Stelpurnar
tali mikið, séu gleymnar og utan við sig á með-
an strákarnir sitja ekki kyrrir, fari úr sæt-
unum, fylgi ekki leiðbeiningum og klári ekki
verkefni.
„Strákarnir eru líklegri til að fá greiningu
en stelpurnar og þær þurfa að skora hærra á
þessum kvörðum sem við mælum fyrir ADHD
þar sem einkennin koma ólíkt fram. Stelp-
urnar beina einkennunum meira inn á við
þannig að þær eru oft þægar úti í horni og al-
gjörlega til friðs í skólastofunni en því miður
eru þær líklegri til að skaða sig en strákar. Á
meðan eru strákarnir óstýrilátari og fá athygli
og um leið greiningu þar sem þeir trufla
aðra,“ segir Inga Dóra.
Hún segir að það eigi ekki að skipta máli
hvernig þetta birtist hjá börnum og ungmenn-
um. „Þetta eru krakkar sem við þurfum að
gæta að og það er nauðsynlegt að minnka for-
dóma í garð ADHD með því að opna um-
ræðuna. Það er bara allt í lagi að við séum
ekki öll eins og þetta snýst ekki um óþekkt
heldur að allir fái þann stuðning sem þeir
þurfa á að halda,“ segir Inga Dóra.
Athyglisbrestur og ofvirkni, oft kallað
ADHD í daglegu tali, er taugaþroskaröskun
sem kemur yfirleitt snemma fram eða fyrir 7
ára aldur og getur haft víðtæk áhrif á daglegt
líf, nám og félagslega aðlögun. Nýjar rann-
sóknir sýna að 5-10 af hundraði barna og ung-
linga glíma við ofvirkni sem þýðir að 2-3 börn
með ADHD gætu verið í hverjum bekk að
meðaltali í öllum aldurshópum. Þetta er í sam-
ræmi við rannsóknir sem Inga Dóra og félag-
ar hennar hjá rannsóknamiðstöðinni Rann-
sóknir og greining hafa unnið undanfarin
tuttugu ár.
Inga Dóra og Símon Sigvaldason héraðs-
dómari eiga þrjár dætur. Tvíburana Erlu og
Sonju sem eru 24 ára og Alöntu sem er tíu ára
gömul. Tvíburarnir, sem eru tvíeggja, fengu
sama uppeldi en eru að sögn Ingu Dóru eins
og svart og hvítt að mörgu leyti. „Sonju gekk
mjög vel í grunnskóla líkt og Erlu á meðan
hún þurfti ekki að leggja á sig vinnu við að
standa sig í náminu. En þegar hún byrjaði í
menntaskóla fór hún að falla,“ segir Inga
Dóra en Sonja byrjaði í Menntaskólanum við
Hamrahlíð líkt og Erla en skipti síðar yfir í
Menntaskólann við Sund.
Sonja segir að bekkjarkerfið í MS hafi átt
miklu betur við hana en áfangakerfið í MH og
áfangakerfi yfir höfuð henti ekki fólki eins og
henni. „Ég var alltaf að falla í stökum áföng-
um í MH en í bekkjarkerfi eins og var í MS er
aðhaldið miklu meira og þannig miklu meira
vesen að falla á ári en stökum áfanga. Ég var
búin að sætta mig við það að ég myndi ekki ná
árangri í lífinu út af því að ég var að falla. Áð-
ur en ég fór í greiningu var ég ekkert að velta
framtíðinni fyrir mér annað en ég var viss um
að ég næði aldrei að ljúka menntaskólanum.
Hjá mér snerist þetta um það að þegar ég
þurfti að læra eitthvað sem ég kunni ekki og
gat ekki notað það sem heilbrigð skynsemi
sagði mér, lenti ég í vandræðum enda fór at-
hyglin út í veður og vind. Ég varð samt mjög
hissa þegar mamma stakk upp á því að ég
færi í greiningu og sagði að kennarar mínir
hefðu nefnt það við hana að ég væri mögulega
með athyglisbrest. Í raun þótti mér mjög
vænt um að heyra að þetta fólk hefði velt
þessu fyrir sér. Mér fannst það sýna að þeim
væri ekki sama um mig,“ segir Sonja.
Hún fór fyrst til sálfræðings og síðan lækn-
is og í ljós kom að hún var með ADHD. Í kjöl-
farið fékk hún lyf sem virkuðu strax vel og í
tilviki Sonju er greinilegt að röskunin háði
henni. „Breytingin var gríðarleg og á stúd-
entsprófinu hækkuðu allar hennar einkunnir
mjög mikið og kennararnir hennar voru agn-
dofa að sjá breytinguna sem varð á henni. Allt
í einu náði hún fókus og fór í framhaldinu í
lögfræði í Háskólanum í Reykjavík og fór þar
á forsetalista fyrir framúrskarandi náms-
árangur. Ég fæ enn hroll við tilhugsunina um
ef ég hefði ekki bókað tíma fyrir hana í grein-
ingu. Því það er eitthvað sem þarf að hafa fyr-
ir,“ segir Inga Dóra.
Að sögn Sonju passar hún vel upp á svefn,
næringu og hreyfingu og hún gerir sér fulla
grein fyrir því hvað þetta þrennt skiptir miklu
máli. „Nú veit ég hvað þetta skiptir miklu máli
og ég næ að skipuleggja mig. Þó svo að eitt-
hvað komi upp á, ég komist ekki á æfingu eða
sofi illa þá fer ekki allt úr skorðum. Ég næ
fókus og bregst við aðstæðum hverju sinni
sem ég gerði ekki áður. Þá vakti ég á nóttunni
og svaf á daginn og borðaði bara ruslfæði. Nú
vakna ég snemma og einbeiti mér að náminu
og öðru sem skiptir máli,“ segir Sonja en þeg-
ar blaðamaður hitti þær mæðgur skömmu fyr-
ir jól var Sonja búin að taka síðustu prófin í
meistaranámi í lögfræði við Háskólann í
Reykjavík. Eftir áramót er það MA-ritgerðin
og útskrift í vor.
Miklu skiptir að börn fái þær greiningar
sem þau þurfa á að halda en á sama tíma eru
biðlistarnir eftir slíkum greiningum afar lang-
ir.
Sonja segir að hún hefði örugglega ekki
nennt að standa í þessu sjálf og þakkar móður
sinni fyrir að hafa gert það fyrir hana. „Ég
mætti bara í alla tímana og tók öll prófin en ég
var ekkert viss um að ég væri með ADHD og
átti því ekki von á neinu. Ég gerði bara eins
og mamma sagði,“ segir hún og hlær. „Ég
hafði ekki hugmynd um að ég yrði sett á lyf og
ég hafði ekki hugmynd um hverju þetta átti
eftir að breyta í mínu lífi. Þegar ég hugsa til
baka þá man ég voðalega lítið eftir lífinu mínu
áður en ég fékk greiningu því það var bara allt
á fleygiferð í höfðinu á mér.“
Inga Dóra segir að hún hafi rætt lýsingu
Sonju við lækni og hann hafi sagt að þetta
væri mjög algengt hjá fólki með ADHD. Eftir
að fólk fær greiningu og viðeigandi meðferð
verði algjör breyting á lífi viðkomandi. Mynd-
in skýrist og þú náir stjórn á þér. „En það má
alls ekki ofgreina og ekki flokka fólk því við
erum öll með eitthvað. Fólk með ADHD er oft
skemmtilegasta og klárasta fólkið og það sem
er með mestu sköpunargáfuna. Hugsar út fyr-
ir rammann.
Ástæðan fyrir því að ég tók kannski svona
seint við mér varðandi Sonju er líka sú að við
verðum að gæta að því að nútímaumhverfi
geti meðhöndlað ungt fólk á réttan hátt. Við
verðum að skilja ungt fólk án þess að þurfa
alltaf að setja það í einhverja flokka. Heim-
urinn í dag er miklu flóknari en hann var en
kerfin okkar eru hins vegar óbreytt, skóla-
kerfið og fleira. Það er eins og við höfum ekki
rými fyrir alla. Við verðum að vera opin fyrir
því að greina og tilbúin að styðja þau ung-
menni sem þurfa á auknum stuðningi að
halda. Það er sameiginlegt verkefni okkar
allra,“ segir Inga Dóra Sigfúsdóttir.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Lyfin breyttu lífi hennar
Greining og lyf breyttu lífi Sonju Símonardóttur sem fór úr því að falla í skóla í að komast á forsetalista fyrir námsárangur.
Nú veit ég hvað þetta skiptir miklu máli
og ég næ að skipuleggja mig. Þó svo að
eitthvað komi upp á, ég komist ekki á æf-
ingu eða sofi illa þá fer ekki allt úr skorðum. Ég
næ fókus og bregst við aðstæðum hverju sinni.
ADHD: FLEIRI STRÁKAR FÁ ADHD-GREININGAR OG LYF EN STELPUR
’’
Mæðgurnar Sonja
Símonardóttir og Inga
Dóra Sigfúsdóttir.
Lengri útgáfa af viðtalinu verður
birt á mbl.is um helgina.
„Hausinn á mér var á fleygiferð“
mbl.is