Morgunblaðið - 28.12.2019, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 29. 12. 2019 27
Flugvélinni Stratolaunch, sem er stærsta flugvél í heimi, var flogið jómfrúfluginu í apríl yfir
Mojave-eyðimörkinni í Kaliforníu. Flugvélin, sem er tæp 226 tonn á þyngd, er með tvo
skrokka og er hönnuð til að skjóta eldflaugum á braut um jörðu á flugi. Hún var hins vegar
ekki hlaðin eldflaug í fyrsta fluginu. Paul Allen heitinn, einn stofnenda Microsoft, stofnaði
Stratolaunch árið 2011.
Gene Blevins/Reuters
Stærsta flugvél sem tekið hefur á loft
Stjórnvöld í Sádi-Arabíu byrjuðu á árinu að bjóða upp á vegabréfsáritanir
fyrir ferðamenn sem vilja fara til landsins án þess að trúarlegar ástæður búi
að baki. Yfirvöld í landinu eru þekkt fyrir íhaldssemi og hafa ekki gefið kost
á þessu áður. Talið er að þetta skref sé liður í viðleitni til að draga úr því
hvað landið er efnahagslega háð olíu, auk þess tilraun til að nútímavæða
landið og svara gagnrýnendum sem hafa fundið að frammistöðu Sáda í
mannréttindamálum. Búist er við að konum sem fá slíka vegabréfsáritun
verði ekki gert að klæðast abaja, sem nær frá hvirfli til ilja og sádiarabískar
konur þurfa að klæðast þegar þær láta sjá sig á almannafæri. Hins vegar
verður ætlast til þess að konur sýni hógværð í klæðaburði.
© 2019 The New York Times Syndicate og Tricia Tisak. Á vegum The New York Times
Licensing Group.
Ahmed Yosri/Reuters
Sádar opna á ferðamennsku
Charles Platiau/Reuters
Rihanna brýtur blað
Merkið Fenty, sem listamaðurinn Rihanna stofnaði, fór í tískusamvinnu við LVMH Hennessy
Louis Vuitton, stærsta munaðarvörufyrirtæki heims, og braut þar með blað með ýmsum hætti.
Hún er fyrsta konan sem býr til vörumerki undir merkjum LVMH og um leið fyrsta þeldökka kon-
an sem stýrir tískuhúsi á vegum þess. Fenty er líka fyrsta vörumerkið, sem ruddi sér til rúms á
vettvangi félagsmiðla, til að fá eitt af stóru munaðarvörufyrirtækjunum sem bakhjarl.
Bandaríkin selja
Kína hrísgrjón
Kínverskur heildsali í einkarekstri keypti rúmlega
40 tonn af hrísgrjónum af fyrirtækinu Sun Valley
Rice í Kaliforníu í júní til innflutnings til Kína. Var
þetta í fyrsta skipti, sem hrísgrjón voru seld til Kína
frá Bandaríkjunum. Kínverjar rækta mest allra
þjóða heims af hrísgrjónum og eru einnig helstu
neytendur þeirra. 2018-19 framleiddu Kínverjar
rúmlega 150 milljónir tonna af hrísgrjónum.
Svín nota verkfæri
Greint var frá því í grein, sem birtist í tímaritinu
Mammalian Biology á þessu ári, að vörtusvín hefði
sést beita verkfæri. Um er að ræða vörtusvín, sem
kennt er við Visayan-eyjar á Filippseyjum (Sus ce-
bifrons) og er í útrýmingarhættu. Vistfræðingur
varð vitni að því þegar gyllta á lokuðu svæði í dýra-
garði í París notaði prik, sem hún var með í kjaftin-
um, til að grafa.
Nýra sent með dróna
Í fyrsta skipti flutti dróni nýra í sjúkling. Nýrað var
gefið og tókst ígræðsla þess í læknamiðstöð Mary-
land-háskóla vel. Dróninn var búinn flóknum mæli-
búnaði, vararafhlöðum og fallhlíf. Flugleiðin var 4,5
km. Ómönnuð loftför kunna að vera ákjósanleg til að
flytja líffæri til ígræðslu, en vandamál á borð við
mikla flugumferð og opinberar reglugerðir þarf að
leysa áður en notkun þeirra verður almenn.
Eyddu HIV úr
smituðum músum
Vísindamenn greindu frá því að þeim hefði fyrsta
sinni tekist að eyða HIV-smiti úr smituðum músum.
Þykir þetta marka enn eitt skrefið í átt að lækningu.
Meðferðin er fólgin í því að nota lyf gegn víxlveirum
sem kallast LASER og í kölfarið eru genaklippurnar
Crispr notaðar til að fjarlægja það sem kann að vera
eftir af HIV í kjarnsýrum músanna. Þriðjungur mús-
anna í meðferðinni losnaði alfarið við veiruna.
Nýtt útlit klassísks
vörumerkis
Súkkulaðiframleiðandinn Hershey breytti í fyrsta
skipti í sögu fyrirtækisins útliti hinnar þekktu
súkkulaðiplötu. Í stað vörumerkisins komu vinsæl
tilfinningatákn í takmarkaðan tíma. Byrjað var að
selja sælgætið árið 1900.
Konungleg frumraun
á Instagram
Elísabet II. drottning setti sína fyrstu færslu á fé-
lagsvefinn Instagram í mars. Deildi hún þá bréfi,
sem skrifað var til Alberts prins, bónda Viktoríu
drottningar og afa Elísabetar, og er frá árinu 1843.
Bréfið var meðal muna á sýningu í Vísindasafninu í
London.
Fyrsta nothæfa bóluefnið
gegn malaríu í umferð
Fyrsta nothæfa bóluefnið gegn malaríu var tekið í
notkun í apríl í Malaví, fyrsta landinu af þremur Afr-
íkuríkjum til að taka þátt í bólusetningarverkefninu.
Bóluefnið heitir RTS,S og hefur verið sýnt fram á að
það komi í veg fyrir malaríu í fjórum af hverjum tíu
tilfellum. Það var fyrst þróað árið 1987, en það hefur
tekið rúma þrjá áratugi og 700 milljónir dollara
(rúma 85 milljarða króna) að koma því í umferð
þannig að hægt væri að nota það í stórum stíl.
Nýjar tegundir
af risaeðlum
Tvær nýjar tegundir af risaeðlum fundust á árinu í
Japan og Kanada. Hokkaido-háskóli í Japan til-
kynnti að vísindamenn hefðu fundið merki um nýja
tegund risaeðlu, sem hefði verið grænmetisæta með
andanef. Ekki hafa fundist leifar af stærri risaeðlu í
Japan til þessa. Í Kanada fannst ný tegund fljúgandi
risaeðlu, með vænghaf lítillar flugvélar. Henni var
gefið nafnið „Hinn frosni dreki norðanvindsins“.
Konur í sögulega
geimgöngu
Tvær konur, geimfararnir Christina Koch og Jessica
Meir, fóru í fyrstu kvengeimgönguna í sögu NASA í
október. Þær fóru út fyrir alþjóðlegu geimstöðina til
viðgerða. Konur áttu þess ekki kost að verða geim-
farar fyrr en 1978.
AFP