Fréttablaðið - 28.12.2019, Blaðsíða 56

Þeim fannst þetta
oft og tíðum flókið
og kviðu fyrir að gefa
okkur að borða.
Helga María Ragnarsdóttir og Júlía Sif Liljudóttir hafa verið vegan um árabil og
halda úti bloggsíðunni Veganistur.
Þær eru aldar upp við dæmigert
íslenskt mataræði en eftir að þær
prófuðu að vera vegan varð ekki
aftur snúið. Nýlega sendu þær frá
sér matreiðslubókina Úr eldhúsinu
okkar með sínum uppáhalds upp-
skriftum.
„Það er ekki hægt að segja að
grænmetisfæði hafi verið mikið
í uppeldinu okkar,“ segir Helga
María og Júlía bætir við: „Við erum
aldar upp á mjög týpísku íslensku
heimili hvað varðar matarvenjur.“
Helga hefur verið vegan í átta ár
en hún prófaði þetta mataræði
af heilsufarslegum ástæðum. „Ég
hafði verið veik og fann mynd-
bönd á netinu um vegan lífsstíl,“
segir Helga. „Ég ákvað það kvöld
að prófa þetta og hef í raun ekki
litið til baka síðan.“ Júlía fylgdi í
kjölfarið tæplega ári seinna. „Ég fór
að búa með Helgu og fannst eins og
ég þyrfti að prófa til að vita hvernig
þetta virkaði en allar ástæðurnar
komu í raun eftir á.“ Þær eru sam-
mála um að hafa aldrei litið til
baka eftir að ákvörðunin var tekin.
„Um leið og við hættum að neyta
dýraafurða fórum við að sjá hversu
mikill óþarfi það var og finna hvað
okkur langaði lítið að borða kjöt
aftur.“
Þegar þær fóru að prófa sig áfram
í vegan matreiðslunni ákváðu þær
að deila reynslu sinni með þeim
sem væru í svipuðum sporum.
„Við byrjuðum fyrst með like-síðu
á Facebook þar sem við sýndum
hvað við vorum að borða dags
daglega og sáum fljótt að það var
mikill áhugi fyrir uppskriftum
að matnum sem við vorum að
birta myndir af,“ segir Helga. „Við
fengum mikið af spurningum frá
vegan fólki en ekki síður frá fjöl-
skyldu og vinum þegar þau voru
að fá okkur í mat. Þeim fannst
þetta oft og tíðum flókið og kviðu
fyrir að gefa okkur að borða því
þeim fannst þau ekki vita hvað við
gætum borðað og hvað ekki.“
Sumarið 2016 opnuðu þær systur
bloggsíðuna veganistur.is til að
geta deilt uppskriftum á fallegan
hátt. „Okkur fannst vanta íslenskt
vegan blogg,“ segir Júlía. „Svoleiðis
blogg eru mjög vinsæl í útlöndum
en ekki voru mörg íslensk blogg
sem snerust um þennan lífsstíl.
Bloggið varð vinsælla með auknum
vinsældum veganisma síðustu ár
og okkur fannst núna einfaldlega
vera kominn tími til að gefa út
bók með okkar uppáhaldsupp-
skriftum.“
Þær systur hafa mismikinn
áhuga á eldamennsku en eru
sammála um að hann hafi aukist
með því að verða vegan. „Júlía
hefur alltaf haft mikinn áhuga á
eldamennsku og stefndi alltaf á
að leggja það fyrir sig á einhvern
hátt,“ segir Helga og Júlía bætir við:
„Helga hafði ekki alveg jafn mikinn
áhuga á yngri árum en það breytt-
ist heldur betur eftir að hún varð
vegan og fór að hafa mikinn áhuga
á að elda og útbúa góðan mat.“
Aðspurðar um hvernig upp-
skriftir séu í bókinni segja þær
að fjölbreytnin sé í fyrirrúmi.
„Við viljum sýna að það er ekkert
meinlætalíf að vera vegan. Síðustu
ár höfum við náð að gera vegan
útgáfu af öllum okkar uppáhalds-
mat og meira til. Það hefur tekist
vel að veganæsa allt það sem okkur
hefur dottið í hug og höfum við
gert mikið af því að taka klassíska
og hefðbundna íslenska rétti og
bakkelsi og gera þá vegan.“ Mat-
reiðslubók þessara samrýmdu
vegansystra er því kærkomin fyrir
þá sem kunna að meta íslenska
sérrétti en vilja jafnframt sleppa
dýraafurðum og ekki síður þá sem
bjóða slíku fólki í mat.
Ekki lengur erfitt að
bjóða okkur í mat
Helga María og Júlía Sif blogga um vegan mataræði á
vinsælli bloggsíðu. Nú hafa þær gefið út matreiðslubók,
meðal annars til að auðveldara sé að bjóða þeim í mat.
Júlía Sif og Helga María Ragnarsdætur eru vegan og hafa haldið úti blogg-
síðunni Veganistur í þrjú ár. Nú hafa þær gefið út matreiðslubók með
sínum vinsælustu uppskriftum að bragðgóðum mat án dýraafurða.
26 KYNNINGARBLAÐ 2 8 . D E S E M B E R 2 0 1 9 L AU G A R DAG U RHEILSA
Allt frá opnun hefur Apótek Vesturlands boðið viðskipta-vinum sínum að fá skömmt-
uð ávana- og fíknilyf í samráði
við viðkomandi lækna, oftast til
að koma í veg fyrir misnotkun og
draga úr lyfjabirgðum ávana- og
fíknilyfja á heimilum. Ólafur
Adolfsson starfar hjá apótekinu
og segir mikilvægt að heilbrigðis-
starfsfólk sem kemur að ávísun
eða afgreiðslu lyfja geri sér grein
fyrir ábyrgð sinni. „Ég hef í gegnum
tíðina átt nokkur samtöl við ein-
staklinga sem hafa orðið fyrir
heilsutjóni eða misst ástvini vegna
misnotkunar ávana- og fíknilyfja,
eða eiga einhvern nákominn sem
hefur orðið fyrir heilsutjóni af mis-
notkun lyfja. Þetta er oft ungt fólk,“
segir Ólafur.
Því hefur verið haldið fram að
fólk fari ítrekað á milli lækna til
að fá margar ávísanir á ávana- og
fíknilyf án þess að læknarnir viti
hver af öðrum. Ólafur segir að
þennan leik hafi verið auðveldara
að leika fyrir tíma rafrænnar lyf-
seðlagáttar og tilkomu lyfjagagna-
grunnsins sem inniheldur raun-
tímaupplýsingar um lyfjanotkun
á Íslandi. Þá hafa lyfjafræðingar
í apótekum stundum setið undir
ámæli um aðgerðarleysi þrátt fyrir
vitneskju um misnotkun lyfja
hjá viðskiptavinum og þar séu
hagnaðarsjónarmið látin ráða.
Ólafur telur að það eigi ekki við rök
að styðjast og málið sé flóknara en
svo.
Sumir með ávísanir frá
mörgum læknum
„Við erum auðvitað bundin
trúnaði við sjúklinga sem koma
til okkar. En það er samt þannig
að þegar þú verður var við að ein-
staklingur komi endurtekið með
ávísanir á ávana- og fíknilyf frá
mörgum læknum, þá byrjar maður
oftast á samtali við sjúklinginn
sjálfan, gjarnan tengdu verkun eða
aukaverkunum af þeim lyfjum sem
viðkomandi tekur eða varnaðar-
orðum um mikla notkun viðkom-
andi lyfja.“ Til dæmis ef sjúkl-
ingur er að leysa út mikið magn af
kódeinlyfjum þá er sest niður með
viðkomandi og varað við áhrifum
sem of mikil notkun af kódíni
getur valdið. „Þannig byrja þessi
samtöl í rauninni.“ Læknar geta
þá takmarkað aðgengi sjúklinga
að lyfjum með því að semja við
viðkomandi um að sækja minni
skammta af lyfinu sem er ávísað
ef um lyfjamisnotkunarvandamál
er að ræða. „Þá er auðveldara að
komast hjá því að viðkomandi mis-
noti lyfin.“
Ólafur segir það vera auðveldara
að halda utan um þessi efni á
landsbyggðinni þar sem apó-
tekin eru færri í byggðakjörnum
og bæjum. „Þetta er væntanlega
gert í f leiri apótekum þó maður
heyri ekki mikið um það. Hjá
okkur er það þannig að við höfum
fengið lyf ávísuð frá lækni fyrir
einstaklinga sem treysta sér ekki
til að hafa stóran skammt af lyfjum
heima hjá sér. Svo þarf stundum að
trappa fólk niður og þá er apótekið
hlekkur í því. Þá getur viðkomandi
ekki nálgast nema takmarkað
magn af lyfjum í einu. Jafnvel hafa
sjúklingar komið á hverjum ein-
asta dagi til að sækja skammtinn.“
Það er líka öryggis atriði að vera
ekki með mikið magn af ávana- og
fíknilyfjum á heimili þar sem aðrir
búa. „Sumir hafa ekki treyst sér til
að leysa út fullan skammt af lyfjum
af því að þeir geta ekki geymt lyfin
heima.“
Þjónustan ekki mikið nýtt
Ólafur segir þó að það heyri til
undantekninga að fólk nýti sér
þessa þjónustu. „Það er pínulítill
hluti fólks sem fær þessi lyf ávísuð
og notar þessa þjónustu. Það er
oftast þannig að þeir einstaklingar
eru komnir alveg upp að vegg. Þá
neita sumir læknar að skrifa út lyf
nema með ákveðnum skilyrðum.“
Að sögn Ólafs er erfiðara að eiga
við sjúklinga sem eru að leysa út
mikið magn af lyfjum sem þarf þó
ekki að teljast óeðlilegt magn. „Það
er samt kannski meira magn en
maður myndi reikna með og skort-
ir ákveðna skýringu.“ Ólafur segist
taka eftir því ef virkni einstaklinga
sem koma oft fer minnkandi. „Það
gæti verið vísbending um að þeir
séu að missa tökin.“
Íþyngjandi fyrir sjúklinga
Þó umræðan um ávana- og fíknilyf
hafi kannski fyrst og fremst snúist
um misnotkun þeirra má ekki
gleyma að þessi lyf eru nauð-
synleg mörgum sjúklingum. „Ég
get tekið dæmi um einstakling
sem býr kannski lengst inni í
Hvalfirði. Hann þarf að taka þrjú
verkjalyf. Hann er í þeirri stöðu að
þurfa að ferðast langa leið og fær
afhentan einn mánaðarskammt í
einu. Ávísanirnar fyrir þessi þrjú,
mismunandi lyf eru ekki endi-
lega samstilltar þannig hann þarf
kannski að fara tvisvar nokkrar
ferðir til að sækja lyfin. Það má
ekki afgreiða suma fjölnotalyfseðla
nema 25 dögum eftir að síðasti
mánaðarskammtur var sóttur.
Reglugerðin er íþyngjandi fyrir
suma sjúklinga. Mér finnst að yfir-
völd þurfi að setja sig í spor þessa
sjúklinga. Þau þurfa að hugsa betur
um hvernig samfélagið er samsett.“
Skammta lyf
til að forðast
misnotkun
Apótek Vesturlands býður viðskipta-
vinum að fá skömmtuð ávanalyf til
að forðast misnotkun þeirra.
Ólafur Adolfsson segir að allt frá opnun hafi Apótek Vesturlands boðið við-
skiptavinum sínum að fá skömmtuð ávana- og fíknilyf í samráði við lækna.
Sólrún
Freyja Sen
solrunfreyja@frettabladid.is