Læknablaðið - okt. 2019, Blaðsíða 48

464 LÆKNAblaðið 2019/105
setja verkfæri og þar með sjálfan sig hvar
sem er á aðgerðarsvæðinu, í heila eða
hrygg. Þetta er gert með því að samþætta
mismunandi rannsóknaraðferðir og birta
saman á mynd, á skjá eða í skurðsmásjá
meðan á aðgerð stendur. Það byggist á
tölvusneiðmyndum sem teknar eru fyr­
irfram og síðan er öðrum myndum bætt
inn á. Nauðsynlegt er að merkja fyrirfram
fasta punkta á höfðinu ( fiducials) og ná­
grenni og höfuðið er fest í „klemmu“ svo
það ekki hreyfist. Þetta nýtist við bæði
„opnar aðgerðir“ (craniotomy) og „ster­
eotaxy“ og „endoscopy“.
Tækjabúnaðurinn er flókinn í uppsetn­
ingu en ekki svo mjög í notkun. Um er að
ræða tvo standa með tveimur tölvuskjám
og tvær infrarauðar myndavélar á standi
sem einnig nema boð frá merkingum á
verkfærunum. Merkingar eru á klemm­
unni á höfðinu. Einnig má merkja höfuðið
með öðrum hætti. Kvöldið fyrir aðgerð er
tekin segulómun af höfðinu og oft einnig
meðan á aðgerð stendur en þá þarf segul­
ómtækið að vera tiltækt annaðhvort í eða
við skurðstofuna því oft breytast aðstæður
í höfðinu meðan á aðgerðinni stendur.
Staðir í heila geta færst til, til dæmis við
minnkað magn heilaæxlis sem verið er að
fjarlægja, eða við tæmingu á blöðru.
Það sem gerist er svokölluð samræming
eða samþætting á mismunandi myndum
sem gerðar eru fyrir eða í aðgerð, auð­
vitað allt digital myndir. Inn í myndina
má flétta myndum sem gerðar eru með
öðrum hætti, til dæmis CT­Angio eða
myndum sem unnar hafa verið „pre­op“
og sýna aðra þætti málsins eins og fyrir­
fram markaða leið að æxlinu til dæmis,
og eða fMRI. Hvar „bendirinn“ er staddur
í heilanum og aðrar upplýsingar eins og
fókusinn í ljósi skurðsmásjárinnar birtast
svo annaðhvort í smásjánni eða á tölvu­
eða sjónvarpsskjá utan við skurðsvæðið.
Heilaæðar má þannig til dæmis sjá í þrí­
vídd sem getur komið sér vel við aðgerðir.
Á þennan hátt er skurðlæknirinn ekki
bara að horfa á skóginn utanfrá heldur er
hann, ef svo má segja, kominn inn í hann
og situr þar á grein!
Sem frekara afbrigði af þessari tækni
hafa menn undanfarin ár verið að þróa
staðsetningar­ eða stýrikerfi sem byggir á
sýndarveruleika.
Í kotinu söng hann og konan,sem þar bjó,
gaf honum nesti og nýja skó
Í seinni tíð hafa bæst við athyglisverðar
aðferðir eins og þrívíddarómun (sónar) og
vefsjá (OCT, Optical Coherence Tomography)
en það er myndataka með innrauðu
ljósi. Ljósgeisli myndavélarinnar er með
bylgjulengd sem getur grafið sig innfyrir
yfirborðið og sýnt lagskiptan botn aug­
ans eða samsetningu á bletti í húð. Þessi
myndataka er nú könnuð í heilaskurð­
lækningum því hún gefur færi á að greina
og fjarlægja illkynja æxli með róttækari
hætti en áður. Þýðing þessa er mikil því
rannsóknir hafa sýnt að því meira sem
tekst að taka af hinu illkynja æxli, þess
betri verður árangurinn. Ennfremur er nú
verið að þróa einskonar penna sem gefur
frá sér vökva er leysir upp sameindir í
krabbameinsfrumum sem svo er hægt að
greina í svokölluðum massagreini, sem
gefur svar á örfáum sekúndum.
Eitt af því sem notað var hér áður fyrr
var svokallað isótópaskann. Nú er komið
jáeindaskann sem virðist vera einskonar
samþætting við tölvusneiðmyndatæki og
isótópaskann og koma að notum eins og
fMRI. Tractography er enn ein nýjungin
sem sýnir brautir heilans og getur veitt
miklar upplýsingar.
Fiðlungur þráði fegurð og söng
– yfir honum vaggast eilífðin löng.
Afar þýðingarmikið er að áfram verði til
staðar skilningur fjárveitingavaldsins og
að starfið sé metið að verðleikum en þar
vantar kannski ennþá uppá. Við þurfum
áfram að geta talist í hópi framsækinna
þjóða að þessu leyti, þrátt fyrir mann­
fæðina. Hvað heila­ og taugaskurðdeildina
varðar verður áfram um framfarir að ræða
og þá horfir deildin fram á glæsta tíma.
Heimildir
1. Orringer DA, Golby A, Jolesz F. Neuronavigation in the
surgical management of brain tumors: current and future
trends. Expert Rev Med Devices 2012; 9: 491­500.
2. Surgical navigation systems. Stealth station. Medtronic
2019.
3. Sugerman J. A GPS for brain surgery. Johns Hopkins
Health review, nov. 2015.
4. Juares RM. Detection of brain tumor margins using
Optical coherence tomography ( OCT ). Mayo Clinic.
Medical Imaging USA, 2018.
5. Prada E. Intraoperativ contrast enhanced ultrasound for
brain tumor surgery (CEUS­iCEUS). Pub.Med. 2014.
6. Diffusion tensor imaging (DTI)­Fiber tracking. ImagiLys
2005.
7. Functional magnetic imaging (fMRI). Wikipedia.
8. Lopez et al. Intraoperative clinical applicationof aug­
mented reality (AR and Virtual Realty:VR) in neurosur­
gery. A systematic review. W.O.C. Science Direct 2019:
177.
A Ð S E N T E F N I
Myndir frá Stealth fyrirtækinu sem
framleiðir tól og tæki fyrir tauga-
læknisfræðilegar rannsóknir.