Hugur og hönd - 01.06.1990, Blaðsíða 36

fanga um efni annars staðar. Skinn-
fatnaður þeirra er mjög sérstakur og
hefur grænlenski búningurinn þró-
ast í það að verða hreinasta gersemi,
einkum sparibúningur kvenna. í
vinnslu hans leynast óteljandi nál-
spor sem eiga að vera handunnin,
hvort sem saumað er saman skinn
og það skreytt útsaumi eða gerður er
hinn margflókni perluútsaumur, sem
prýðir ermar og breiðan kraga bún-
ingsins. Listmunir þeirra flestir bera
keim af menningarheimi þeirra og
lífsháttum. Sem dæmi um slíkt eru
3
fagurlega skornir steinar: kléberg,
sem notað er í litlar höggmyndir.
Steinninn er algengastur Ijósgrár að
lit, en hann er einnig til grænn, bæði
Ijós og dökkur. Hvalbein er mjög vin-
sæll efniviður til að skera úr, einnig
hvaltennur og hákarlstennur og jafn-
vel bein úr rostungshaus. Og í viss-
um landshlutum hafa hreindýrshorn
verið mikið notuð. Óhætt er að segja
að menn hafa nýtt sér vel það sem til
féll, skinn, bein, tennur, rekavið og
steina. Hefðin sem Grænlendingar
hafa skapað sér í skreytingum stend-
ur föstum fótum í menningu þeirra,
s.s. fornminjum eða þjóðsögum, sem
þeir eiga ógrynni af.
Listmunir
Heimildir segja frá notkun Græn-
lendinga á verndargripum, sem þeir
báru oftast um hálsinn. Þetta voru
litlir hlutir og þeir elstu taldir vera frá
Dorset-tímanum um árið 1000. Þetta
eru útskorin, lítil dýr, eins og ísbjörn
gerður úr rostungstönn. Litlir hlutir til
að hengja um hálsinn eru enn þekkt-
ir hjá Grænlendingum, en þjóna nú á
tímum helst þeim tilgangi að vera
hálsskraut. ísbirnir, Eskimóar, Græn-
landskort haganlega skorið úr beini
eða steypt úr silfri eru vinsælir gripir
falir ferðamönnum. Skartgripir ýmiss
konar úr beini eru oft sérlega fallegir,
bæði armbönd og hálsfestar. Græn-
lendingar eiga sína snillinga í gerð
gripa af þessu tagi og þeir nota ekki
síst sjálfir þessa skartgripi.
HUGUR OG HÖND
neyti. Afkomendur þessara frum-
byggja urðu margir og bjuggu á suð-
ur- og vesturlandinu í nærfellt 500 ár.
Minjar sem hafa fundist frá þessu
fólki og afkomendum þess eru helst
húsarústir og nytjahlutir, svo sem
matarskálar, lýsislampar úr klébergi
og ofinn fatnaður. Flíkurnar eru eins
og tískan var í Evrópu á I4. og I5. öld
og hafa varðveist betur en annars
staðar vegnafrostsins í jörðu. Norsk-
ur prestur, Hans Egede, kom til
landsins 1721 til að leita að norræn-
um mönnum sem engir fundust.
Hann hitti fyrir Eskimóa og starfaði
við kristniboð meðal þeirra á vestur-
ströndinni. Egede settist endanlega
að þar sem nú er höfuðborg Græn-
lands, Nuuk. í kjölfar bólfestu Hans
Egede og fjölskyldu hans kom sú
staða sem enn er þar: Grænlensk
heimastjórn undir danska ríkinu, en í
landinu eru Grænlendingar rúmlega
40 þúsund en danskir íbúar um 10
þúsund.
Áhrifin
Ljóst er þegar þetta allt er skoðað að
Grænlendingar eiga sér mjög sér-
staka menningarsögu. Þessa sögu
verður að hafa í huga þegar skoðaðir
eru listmunir þeirra og hefðbundnar
hannyrðir, sem um margt er mjög
ólíkt því sem við eigum að venjast í
hinum vestræna heimi. Einnig verð-
ur að líta á það að efniviður til úr-
vinnslu gripa, bæði nytjahluta og list-
muna, var af skornum skammti.
Landið er mjög einangrað meiri hluta
ársins, svo að oft var ógerlegt að leita
4