Hugur og hönd - 01.06.1990, Blaðsíða 39

Ullarmálefni
Vandamál íslenskrar ullar hafa
áður verið tekin til umfjöllunar í
Hugur og hönd, enda mikil-
vægt fyrir heimilisiðnað í land-
inu að úr rætist. Lengi hefur
verið beðið eftir að „hinir
stóru“ leystu málin en líklega
eru flestir orðnir úrkula vonar
um að það gerist. Ritstjórn
blaðsins hefur haft spurnir af
því að á nokkrum stöðum á
landinu séu f járbændur og fleiri
aðilar farnir að huga að því
hvernig þeir geti gert ullina
verðmætari með því að vinna
hana sjálfir að einhverju eða
öllu leyti, fá þannig meiri tekjur
af henni og skapa jafnframt hrá-
efni til heimilis- og smáiðnaðar
sem eflt gæti atvinnu á lands-
byggöinni. Þetta er menningar-
legt framtak og mjög þarft og
óskar Hugur og hönd þessum
aðilum velfarnaðar í starfi. Hér
á eftir koma nokkrar greinar-
gerðir sem Hugur og hönd hefir
óskað eftir að fá til birtingar um
þetta framtak.
Ull til handiðnaðar
Frá því aö land byggöist og til
skamms tíma hefur ull veriö ein af
helstu afuröum íslensks landbúnað-
ar. Úr ull má segja aö allur fatnaöur
þjóöarinnar hafi verið geröur um
aldaraðir, hvort sem var hversdags-
eöa sparifatnaður og margur feröa-
maöurinn mátti þakka þaö góöum
ullarfötum aö halda lífi ef út af bar í
vetrarferðum um fjöll og heiðar.
Eftir aö velmegun óx og fólk gat
farið aö kaupa sér útlend föt var farið
aö skeyta minna um ullina og lagöist
þá aö mestu af heimilisiðnaður úr ull,
enda varö sá spjátrungsháttur al-
gengur aö ófínt væri aö ganga í ullar-
fötum.
Á þessum árum varö ullarverð til
bænda mjög lágt og þegar verst lét
höföu menn ekki kaup fyrir aö ná
henni af fénu. Þetta varð til þess aö
ullarumhirða varö mjög léleg. Þaö
hélst því í hendur lakari ull og minnk-
andi heimilisiðnaður. Nú er svo kom-
HUGUR OG HÖND
iö aö þessi vinnubrögö, sem fylgdu
þjóöinni um aldaraöir, þekkjast varla
lengur og aöeins örfáir einstaklingar,
sem kunna skil á þeim og hafa þann-
ig haldið á lofti verkmenningu for-
feðra okkar og mæðra. Á tímabili var
meöferö og verslun meö ull þannig
háttaö aö jafnvel þeir sem verst
höföu hráefnið fengu mest fyrir og
þaö borgaði sig fyrir verksmiðjurnar
aö kaupa alónýta vöru vegna þess
hvernig niöurgreiðslum var háttaö.
Þegar verksmiöjuiönaður úr ull hófst
hér á landi var farið aö reyna aö bæta
meðferð hennar, en þegar ástandið
er orðið svona slæmt er ekki svo gott
aö snúa dæminu viö.
Vegna breytinga á búháttum hefur
ull fariö versnandi á síðustu árum, er
þaö sökum þess aö hætt er aö beita
fé á vetrum og jafnvel aldrei látið út
fyrir dyr allan veturinn. Á þeim tíma
safnast í ullina heymor og óhreinindi.
Ef slagi er í húsum gulnar togið á ull-
inni og situr þessi litur í henni þó hún
sé þvegin. Þetta gerir þaö aö verkum
aö Ullarþvottastöðin í Hveragerði,
sem þvær alla ull í landinu, notar
mikiö þvottaefni til þess aö ná öllum
þessum óhreinindum úr, þess vegna
þvæst öll sauðfita úr ullinni og hárin
veröa harðari og snarpari viökomu.
Sú ull þykir ekki góö til handiðnaðar
sem svona er meðhöndluð. Þaö er
því staðreynd aö nú á dögum er erfitt
aö fá ull sem er góö til handiönaöar.
Til þess aö ull sé góö til handiðnaðar
þarf hún aö vera ómenguð af húsa-
gulku, laus viö mor og hafa dálítið af
sauðfitu í sér eftir þvott. Þaö er sú
náttúrulega fita sem gerir ullina
mjúka og glansmeiri en annars er.
Eins og aö framan segir um
breytta búhætti er lítið oröiö um góöa
ull á heföbundnum rúningstíma sem
var aö vorinu, en hún er nokkru betri
ef rúiö er aö vetrinum. Þó er það svo
aö ef fé er búiö aö vera lengi á gjöf,
áöur en þaö er rúiö, eru ævinlega
komnar einhverjar húsvistar-
skemmdir í ullina. Til þess aö fá
óskemmda ull þarf aö klippa féö um
leið og þaö kemur á hús aö haustinu,
þá eru allar skemmdir og utan aö
komandi aöskotahlutir í lágmarki.
Þessi haustklippta ull þarf einnig
mun minni þvott og því möguleiki að
halda í henni meiri sauðfitu en ella.
Nú þegar eru nokkrir bændur farnir
aö rýja á þessum tíma, svo aö þessi
ull er orðin fáanleg ef hægt er að fá
á hana hæfilegan þvott.
Hér voru á fyrra ári handþvegin
100 kg af mórauðri ull sem síöan var
unnin í lopa hjá Lopa s/f. Þetta þótti
mjög góöur lopi, bæöi mjúkur og
glansandi og sumar konurnar sögöu
aö sokkar væru sterkari úr honum en
öörum lopa. Helstu erfiðleikar viö aö
fá unniö úr handþveginni ull er hvaö
einingar þurfa aö vera stórar, en ekki
er hægt aö fá kembdar minni eining-
ar en sem svarar 100-300 kg í senn.
Þetta gerir þaö aö verkum aö ekki er
hægt aö fá í lopa hin margvíslegu af-
brigöi í íslenskum sauöalitum. Til
þess aö þaö geti orðið þarf aö fá
kembivél sem getur skilaö smáum
einingum af hverjum lit og meö því
skilað í lopa öllum afbrigöum sem til
eru af hinum ýmsu sauöalitum. Meö
því móti gæti handiðnaðarfólk fengið
alls konar náttúrulega sauöaliti og
þar með sinnt þeirri listsköpun sem
þaö hefur hæfileika til.
Þaö er nauösyn hverri þjóö sem
halda vill viröingu sinni og sjálfstæöi
aö viðhalda ýmsum fornum háttum;
meö þeim endurnýjar sagan sig meö
ívafi gamals tíma í þróun nýrra at-
vinnuhátta, en sagan er upphaf og
endir hverrar þjóöar sem kallast vill
sjálfstæö þjóð.
Aðalsteinn Aöalsteinsson,
Vaöbrekku
Er heimavinnsla á ull framtíðin?
Þegar ég undirrituð stóö frammi fyrir
því aö þurfa aö finna mér vinnu yfir
vetrartímann eingöngu, varö mér
hugsað til ullarinnar og hvort ekki
væri hægt að endurvekja aö ein-
hverju leyti heimilisiðnaðinn úr
þessu sérstaka hráefni. Ég renndi
blint í sjóinn og byrjaði á öfugum
enda eins og venjulega. Án þess aö
kanna markað eöa hugsanlega fram-
leiðsluvöru keypti ég 100 kg af hvítri
uI frá Skriðuklaustri. Þessa ull þvoöi
ég út viö á eins og ég vandist sem
unglingur. Því miður hefur lífsbarátt-
an komið í veg fyrir aö ég hafi getað
39