Hugur og hönd - 01.06.1990, Blaðsíða 27

Af Færeyjaferð
Það var norrænt heimilisiðnað-
armót í Færeyjum í sumar, 1.-6.
júlí 1990. íslenskir hafa því mið-
ur sjaldan sinnt þessum ágætu
árlegu fjölskyldumótum sem
fyrst var efnt til í Svíþjóð sumar-
ið 1984. Til Færeyja fóru þó þrír.
Mikil eftirspurn var frá öðrum
Norðurlöndum og komust færri
að en vildu, þó að þátttakend-
um væri fjölgað úr 60, eins og
upphaflega var gert ráð fyrir, í
90. Mótið var í alla staði hið
ágætasta, lærdómsríkt og
skemmtilegt í notalegu and-
rúmslofti. Veðrið hefði getað
verið betra en við sáum þó sér-
stæða fegurð færeyskra fjalla
og byggða í ökuferð sem farin
var einn daginn um Straumey
og Austurey og margir sáu
meira.
Að venju var þátttakendum skipt í
starfshópa sem hver um sig fékk
kennara í ákveðnu verkefni. Valið
hafði staðið um 5 færeysk verkefni:
Skógerð, trésmíði, bandagerð, ullar-
vinnu og litun úr skófum. Auk þess
voru börnin saman í stofu og fengu
ýmislegt að fást við í umsjá ungra
kennara. Þau virtust njóta sín mjög
vel.
Færeysk skógerð er fólgin í að
handvinna létta sauðskinnskó með
færeysku lagi. Þeir eru allt öðru vísi
sniðnir en íslenskir sauðskinnskór
og skinnið er Ijósbrúnt, verkað á sér-
stakan hátt og litað með rót muruteg-
undar sem algeng er í Færeyjum.
Þeir eru bundnir um rist og ökkla
með fléttuðu ullarbandi.
Karlar tóku, trúi ég, allir þátt í tré-
smíðinni. Ýmislegt smálegt var fram-
leitt, m.a. skondnir trélásar hver með
sínu lagi, mismunandi hökum og
raufum, kallaðir hvolpalásar. Voru
áður og eru kannski enn notaðir á
hjalla og önnur útihús þar í landi.
Þau sem fóru í bandagerðina
lærðu að kríla, að bregða skrautleg
bönd (sömu aðferð og hér er nefnd
oddabrugðning) og búa til tólftotta-
bönd. Allar gerðirnar eru notaðar á
eða með færeyskum þjóðbúningum.
í tóvinnuhópnum fengum við aö
kynnast færeyskri ull sem okkur
sýndist næstum eins og íslensk ull.
Það var tekið ofan af sem á færeysku
heitir að nappa, spunnið þel og tog,
nappað ull og broddur, og einnig ullin
upp með öllu saman, samfingin.
Færeyskir rokkar eru mjög frá-
brugðnir þeim íslensku. Þar hefur
skotrokkurinn, sem er e.t.v. elsta
gerð rokka, haldið velli. Við hann er
staðið, stóru hjóli snúið með hægri
hendi og kemban teygð með þeirri
vinstri. Engin snælda né snælduum-
búnaður er á rokknum, aðeins teinn
sem bandið er undið upp á. Það fær
aðra áferð en band sem spunnið er á
stiginn rokk og báðar hendur hafðar
á kembunni. Hægt er að spinna á
venjulegan spólurokk á sama hátt og
skotrokk og hafa Færeyingar iðkað
það einnig, kalla hann litla srá.
í fimmta hópnum var fengist við af-
ar merkilega litun úr skófum. Litað
var brúnt úr litunarmosa, að því
er virtist sömu tegundar og hér þekk-
ist (Parmelia saxatiles og e.t.v.einnig
Parmelia omphalodes). Enn merki-
legra var að kynnast aðferð við að ná
fram rauðum og bláum litum úr
tveimur öðrum gerðum af steinaskóf-
um. Annars vegar eru þetta hvítar
eða Ijósar skellur á steinum sem
Færeyingar kalla korki (lat.: Ochro-
lechia tartarea), hins vegar rauðgul-
ar skófir sem eiga sér bara latneskt
nafn (Xanthoria parietina). Með því
að láta þær gerjast í ammoníakvatni
(áður keytu) nást fram rauðir litir, og
bláir þegar það sem litað hefur verið
í rauðgulu skófunum er látið þorna í
sólskini. Svo virðist sem nákvæmar
litunaraðferðir hafi glatast en Gunn-
vör Bærentsen, sem leiðbeindi
hópnum, hefur fundið út með tilraun-
um ákaflega einfalda aðferð. Árið
1987 gaf hún út lítið kver um þessar
tilraunir sínar, Liting við skónum. Þar
segir hún m.a. um rauðgulu skófirnar
að úr þeim megi í rauninni fá alla liti,
gula með suðu, rauða eftir gerjun,
bláa með því að þurrka þann rauða í
sól, græna ef gult band er litað blátt
og fjólubláa á vissu stigi milli þess
rauða og bláa. Gunnvör varar þó við
að ganga nærri skófinni þar sem hún
sé viðkvæm og þurfi langan vaxtar-
tíma.
Þetta eru óneitanlega forvitnileg
litunarefni og furðulegt að aðferðir
skuli hafa fallið í gleymsku, þar sem
um svo vandfengna liti var að ræða.
En ef til vill hefur farið eins fyrir þess-
ari litun og sagan segir um þá leynd-
ardómsfullu list að lita blátt úr blá-
gresi, „að gömul kona í Vatnsskarði
nálægt Skagaströnd hafi kunnað að
lita blátt með blágresi, en haldið að-
ferðinni leyndri“.
Ekki er vitað um neinar heimildir
um að hér á landi hafi rauður og blár
litur fengist úr skófum, þó munu
sömu tegundir og Færeyingar nota
1. Rokkteinn í færeyskum skotrokki.
Sjá má hvernig þræðinum (kemb-
unni) er haldið á ská út frá enda
teinsins meðan snúðnum er hleypt
upp á.
2. Sýnishorn úr ,,smíðadeildinni“.
Fremst eru hvolpalásar, ofar trog og
tréskeiðar.
HUGUR OG HÖND
27