Bændablaðið - 25.02.2016, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. febrúar 2016
Enn hriktir í efnahagskerfi heims-
ins þótt dagsveiflur á fjármála-
mörkuðum hafi enn ekki fætt af
sér keðjuvverkandi hrun.
Á dögunum varaði eignarhalds-
félag risaskipafélagsins Maersk í
Danmörku, AP Moller Maersk, við
því að staðan í efnahagsmálum nú
væri verri en fyrir hrunið 2008. Þar
glíma menn við 84% hagnaðar-
samdrátt samhliða því að vera með
aukna flutningsgetu á 27 risaskipum.
Þetta er athyglisvert frá þessum
flutningarisa í ljósi þess að einn
stærsti kostnaðarliðurinn í rekstrin-
um, olían, hefur snarfallið í verði.
Lágt olíuverð dugar þó hvergi nærri
til að vega upp stöðnun og samdrátt
í hagkerfum heimsins með tilheyr-
andi mun minni flutningum. Fyrir
hrunið 2008 var Maersk með gróða
sem skrifaður var með tveggja stafa
prósentutölum en á síðasta ári var
hann áætlaður 0 til 1%.
Nils Smedegaard Andersen, for-
stjóri samsteypunnar, sagði í samtali
við Financial Times á dögunum að
flutningageirinn hafi verið að hegða
sér mjög undarlega á liðnum miss-
erum. Þannig hafi innflutningur
til Evrópu, Brasilíu, Rússlands og
Vestur-Afríku hríðfallið.
Á fjórða ársfjórðungi síðasta árs
var nettótap Maersk 2,5 milljarð-
ar dollara. Á sama tíma afskrifaði
félagið miklar eignir í olíugeiranum
í Kazakhstan, Kúrdistan, Bretlandi,
Angóla og Brasilíu, eða metna eign
upp á um 2,5 milljarða dollara.
Efnahagsrýnar höfðu aftur á móti
gert ráð fyrir 300 milljóna dollara
hagnaði.
Hagvöxtur í Kína var langt undir
væntingum á síðasta ári, eða 6,9%,
sem er minnsti hagvöxtur þar í landi
í 25 ár. Í Evrópu var aðeins spáð
1,5% hagvexti.
Værukærð gagnvart vaxta- og
peningakerfinu á Íslandi
Á Íslandi virðast ráðamenn aftur á
móti hinir rólegustu. Vitandi það
að vaxtakerfið eigi eftir að svíða
almenning enn eina ferðina inn að
beini ef illa fer.
Það er eitt óumbreytanlegt lög-
mál í heiminum sem fjölmargir
hagspekingar virðast ekki skilja og
margir fjármálasnillingar reyna að
telja almenningi trú um að sé rangt.
Það snýst einfaldlega um að það
eyðist sem af er tekið. Maður
étur sem sagt ekki sama brauðið
tvisvar. Vissulega hafa íslensk
stjórnvöld unnið vel á einum anga
þessarar staðreyndar, nefnilega
að nýta tekjur til að greiða niður
skuldir ríkisins. Hitt stendur eftir
að almenningur er enn berskjaldaður
vegna okurvaxta og verðtryggingar
sem hér ríkir.
Kallað á breytingar
Það er staðreynd að peningaút-
gáfa án innstæðu og háir vextir
eru hrunvaldar hagkerfa heims-
ins. Það að enn sé haldið áfram á
þeirri sömu braut þrátt fyrir ítrek-
aða slæma reynslu, er líka ástæða
þess að stöðugt styttra verður á milli
efnahagshruns í heiminum. Ákall
um að þessu verði breytt heyrist nú
úr mörgum áttum, jafnvel frá hinni
mjög svo afturhaldssömu stofnun
páfadóms í Róm.
Á Íslandi hefur líka verið uppi
krafa um að aflétta vaxtaokri og
verðtryggingu af almenningi, en
lítið virðist þó vera um undirtektir
í röðum þeirra sem ráða ferðinni.
Þar er greinilegt að hagsmunir
fjármagnseigenda vega þyngra en
hagsmunir almennings. Það var því
ástæða til smá bjartsýni þegar af því
fréttist að ellefu alþingisþingmenn
með Frosta Sigurjónsson í broddi
fylkingar lögðu fram þingsálykt-
unartillögu um að þingmannanefnd
kanni fyrirkomulag peningamynd-
unar og skili Alþingi tillögum að
endurbótum. Gert er ráð fyrir að
nefndin skili skýrslu í síðasta lagi tíu
mánuðum eftir skipun nefndarinnar.
Peningastjórnunin hefur
algjörlega brugðist
Bendir Frosti t.d. á að Seðla bank-
anum hafi verið falið það megin-
markmið að starfrækja gjaldmiðil
og verja kaupmátt frá stofnun 1961.
Það hafi þó ekki tekist betur en
svo að kaupmáttur krónunnar hafi
rýrnað um 99,7% á 50 árum. Þá hafi
Seðlabankinn ekki getað spornað við
verulegri aukningu peningamagns í
umferð eftir að gengi krónu var sett
á flot og einkavæðing bankanna varð
að veruleika. Á fjórtán árum hafi
peningamagn 19-faldast sem endaði
með hruni bankakerfisins og 50%
gengishruni. Þetta hafi hvergi meiri
áhrif en einmitt á þá sem voru með
verðtryggð lán og enn vofir hættan
yfir að slíkt endurtaki sig.
Bankar ráða enn för við að búa
til innistæðulausa peninga
Peningamyndun með útgáfu banka
á rafpeningum og seðlaprentun
seðlabanka er ávísun á eignaupp-
töku. Öðruvísi er ekki mögulegt
að búa til rauneignir á bak við alla
innistæðulausu peningamyndunina.
Nákvæmlega sama á við varðandi
vexti sem er ekkert annað en inni-
stæðulaus peningamyndun.
Þrátt fyrir þessar augljósu stað-
reyndir hefur Alþingi aldrei veitt
bönkum heimild til að gefa út raf-
ræna peninga sem síðan eru lánað-
ir út. Þeir hafa bara fengið að gera
þetta nánast algjörlega eftirlitslaust
og sannarlega algjörlega ábyrgðar-
laust. Enginn virðist bera ábyrgð á
stöðunni og Alþingi Íslendinga hefur
ekkert gert.
Aftur stefnir hraðbyri í sömu
mistökin
Hækkanir Seðlabanka Íslands á
stýrivöxtum hefur svo í raun bara
gert illt verra. Með því stjórntæki
hefur hann verið að reyna að sporna
við verðbólgu, en um leið haldið
uppi ofurháu vaxtastigi í landinu.
Á því hafa engir grætt meira en
fjármagnseigendur, bankar og
aðrar fjármálastofnanir. Sá gróði
er þó ekki tekinn upp úr götunni,
því sækja verður raunverðmætin í
vasa almennings og skuldara. Í dag
stefnir því hraðbyri í sömu ógöngur
á Íslandi og fyrir síðasta efnahags-
hrun. Ofurgróði íslenskra banka og
ofurbónusar til manna í fjármála-
stofnunum sem lífeyrissjóðir töpuðu
gríðarlega á í síðasta hruni, er besta
vísbendingin um það.
Ríkidæmi á kostnað almennings
Hagspekingar sem lengst ganga í
rökfræðinni vilja samt enn meina
að með
því að
auka frelsi
v i ð s k i p t a
með peninga,
hækka vexti í það
óendanlega og bæta við
þá veldisstuðlum með verðtryggingu
vaxtanna, þá sé hægt að taka enda-
laust meira af engu þannig að allir
verði moldríkir. Til að fegra þessa
mynd enn frekar hafa menn beitt
svokallaðri brauðmolakenningu
sem gengur út á að sáldrið sem
fellur úr peningahaugunum, sem
mokað er til fjármagnseigenda, nýt-
ist hinum fátæku um leið og þannig
þjóðfélaginu í heild. Það sem sér-
fræðingarnir vilja þó ekki tala um er
að verðmætin sem eiga að bakka upp
peningahrúguna. Hún verður nefni-
lega hvergi tekin annars staðar en frá
þeim sem búa til raunverðmætin.
Þeir ríku verða stöðugt ríkari, milli-
stéttin er að hverfa og allur fjöldinn
situr eftir með sárt enni af brölti eins
prósents mannkyns.
Jaðarhópar stökkva á tækifærið
Þótt frumframleiðendurnir fái örfáa
mola sem hrökkva til þegar brauðið
er af þeim hrifsað, þá þýðir það ekki
að þeir komi til með að sætta sig
við það um aldur og ævi. Nema fólk
sætti sig þá líka við að sú ævi verði
sífellt styttri. Fólk veit mæta vel að
brauðið minnkar í réttu hlutfalli og
af því er tekið. Þegar fólk stendur
á endanum uppi allslaust eftir strit
dagsins, hlýtur þolinmæðin að
bresta.
Þetta sést vel á stöðunni sem nú
er uppi í pólitíkinni víða um heim.
Almenningur treystir ekki þeim
sem ráðið hafa ferðinni og kallar
á breytingar. Þar hefur fjölbreyttur
hópur reynt að svara því kalli, en
gallinn er bara sá að sú mislita hjörð á
sér oft djúpar rætur í gömlum stjórn-
málahreyfingum til hægri og vinstri.
Það er t.d. sérkennilegt að sjá að
hinir annars ágætu Píratar sem mest
fylgi virðist hafa í skoðanakönnun-
um, hefur á oddinum helsta stefnu-
mál Samfylkingarinnar um aðild að
ESB. Stefnumál sem hún reyndi
að þvinga í gegn án lýðræðislegrar
aðkomu þjóðarinnar og galt þess
dýru verði í síðustu kosningum.
Eitthvað sem núverandi formaður
flokksins sagði alvarleg mistök í
skilmerkilegu bréfi til flokksmanna
á dögunum. Enn sérkennilegra er að
Píratar hafa ekki tekið þessa viður-
kenningu til greina og ekki viðrað
hugmyndir um að almenningur fái að
kjósa um hvort menn vilji að Ísland
gangi í Evrópusambandið eða ekki.
Krafan snýst einungis um að halda
aðlögunarviðræðum sem slitið var
áfram. Viðræður sem farið var í án
samþykkis almennings.
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Fréttaskýring
Nils Smedegaard Andersen.
Gatslitna gamla efnahagsplatan er enn á fóninum:
Bankarnir græða á snúningnum en
rispurnar eru að æra almenning
Frakklandi.