Bændablaðið - 02.08.2018, Blaðsíða 34

Bændablaðið | Fimmtudagur 2. ágúst 201834
Samvinna á Suðurlandi um viðarnytjar
Starfssvæði Félags skógareigenda
á Suðurlandi er víðáttumikið þar
sem það nær allt frá Reykjanestá
í vestri og að Lónsheiði í austri.
Félagar eru á þriðja hundrað
talsins og þótt þeir hafi það
sameiginlegt að hafa allir áhuga á
skógrækt nálgast þeir verkefnið á
mismunandi hátt. Viðarnytjar eru
þó markmið allra, en viðarnytjar
geta verið mjög margvíslegar eins
og eftirfarandi saga sýnir.
Á fyrri hluta tuttugustu aldar var
nóg að nefna Múlakot í Fljótshlíð til
að hugurinn hvarflaði til ræktunar og
trjágróðurs. Guðbjörg Þorleifsdóttir
húsfreyja þar skapaði gróðurreit,
sem var einstakur í sinni röð og þar
skipaði trjágróðurinn háan sess.
Fyrstu trén voru gróðursett árið
1897, örsmáar reyniplöntur, ættaðar
frá Nauthúsagili undir Eyjafjöllum.
Þessar plöntur urðu með tímanum
formæður flestra reynitrjáa í
heimilisgörðum á Suðurlandi.
Garðurinn í Múlakoti átti sitt
blómaskeið, en eftir að Guðbjörg
lést árið 1958, hallaði smám saman
undan fæti.
Eigendaskipti um aldamót
Eigendaskipti urðu á jörðinni upp
úr aldamótum 2000. Nýir eigendur
vildu varðveita gömlu húsakynnin
og garðinn, en þetta er viðamikið
verkefni, sem ekki er á færi
einstaklinga.
Loks varð úr samvinnuverkefni
Rangárþings eystra, Skógasafns
og eigenda jarðarinnar eftir að
bæjartorfan hafði verið alfriðuð.
Þegar Sjálfseignarstofnuninni um
framkvæmdir við endurnýjun gömlu
bygginganna og garðsins i Múlakoti
var komið á fót, hófst samstarf milli
Garðyrkjuskóla LbhÍ á Reykjum í
Ölfusi og aðila í Múlakoti um að
skólinn hefði aðgang að garðinum
sem „lifandi“ kennslustofu. Þetta
samstarf er eins og best verður á
kosið, allt öðrum vinnubrögðum
og hugsun þarf að beita við vinnu í
gömlum görðum en nýjum.
Háöldruð reynitré
Í fyrstu vinnuferð skólans haustið
2015 var hugað að trjágróðri.
Reynitrén í garðinum eru orðin
háöldruð, elstu 120 ára, og sum voru
orðin hættuleg umhverfinu. Þarna
fengu nemendur góða sýnikennslu í
hvernig gömul tré eru felld, þannig
að ekki stafi hætta af.
Allt nýtilegt timbur var hirt með
það í huga að seinna gæfist tækifæri
til að vinna úr því.
Ekki reyndist unnt að fletta bolun-
um á Tumastöðum, sem auðvitað hefði
verið æskilegt fjar lægð arinnar vegna.
Í sumarferð Félags skógar eigenda
á Suðurlandi 2017 voru skógarbændur
á Giljalandi í Skaft ár tungum heim-
sóttir, þau Þuríður Jónsdóttir og
Sigurður Ólafsson. Þau tóku á móti
hópnum með kostum og kynjum,
sýndu ferðalöngum framkvæmdir á
staðnum og ræktun sína og ýmis tæki
til viðarvinnslu. Ekki er að orðlengja
það að Sigurður var reiðubúinn til
að fletta reyniviðarbolunum gömlu
frá Múlakoti og gerði það af stakri
snilld.
Hugmyndin um húsgagnasmíð
hafði fæðst nokkru áður og var
flettivinnu hagað með það í huga.
Leit að smiðnum tók nokkurn
tíma en hann fannst í Landbrotinu.
Skúli Jónsson frá Þykkvabæ
galdraði fram ótrúlega skemmtileg
garðhúsgögn, þrjú stór borð og
viðeigandi bekki, tvö minni ásamt
bekkjum og loks bekk með baki, sem
fékk nafnið harmonikkubekkurinn,
með Ljósakvöld framtíðarinnar í
Múlakotsgarðinum í huga.
Loks var eftir að finna bestu
viðarvörnina, en þar komu „sérfræð-
ing ar að sunnan“, starfsmenn Máln-
ingar hf. til sögunnar, lögðu fram
efni, leiðbeindu jarðareigendum og
gerðust félagar í Vinafélagi gamla
bæjarins í Múlakoti.
Þarna er samvinna fólks úr
þremur sýslum Suðurlands, Árness-,
Rangárvalla- og Skaftafellssýslu,
auk höfuðborgarsvæðisins, eins og
best getur orðið.
Höfundar: Sigríður Hjartar og
Stefán Guðbergsson, skógarbændur
í Múlakoti.
VIÐ SKÓGAREIGENDUR
Helstu alþjóðastofnanir og samtök
Hér verður gerð stutt grein fyrir
helstu alþjóðastofnunum og
-samtökum sem fjalla um vottun
matvæla.
Samtök faggildingaraðila
Samtök alþjóðlegra fag-
gildingaraðila (IAF) og samtök
evrópskra faggildingaraðila (EA)
eru annars vegar alþjóðleg og
hins vegar evrópsk samtök aðila
sem faggilda vottunarstofur og
eru viðurkenndir af stjórnvöldum
í sínu landi. Aðild að þeim eiga
einnig ýmsir aðrir aðilar sem láta
sig samræmismat varða.
Aðilar beggja samtaka hafa
undirritað fjölþjóðasamning (MLA)
um að þeir viðurkenni og samþykki
að faggildingarkerfi hvers annars
séu sambærileg sem og áreiðanleiki
samræmismata þeirra aðila sem
þeir sem undirrita samninginn hafa
faggilt.
Samband alþjóðlegrar
faggildingar og merkinga á sviði
félagsmála- og umhverfisstaðla
Meðlimir ISEAL eru annars vegar
félög sem eiga sjálfbærnistaðla
og hins vegar alþjóðlegir
faggildingaraðilar.
Meðlimir þess skuldbinda sig til
að fylgja meginreglum sambandsins
um áreiðanleika og gott verklag við
gerð staðla, til að tryggja fylgni og
fylgjast með áhrifum þeirra.
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna
FAO er vettvangur þjóða heims til
að móta stefnu og gera samkomulag
um málefni matvælaframleiðslu og
skógræktar þar sem sjálfbærni í
nýtingu auðlinda er lykilþáttur.
Árið 1995 kynnti FAO siðareglur
um ábyrgar fiskveiðar. Tilgangur
þeirra er að tryggja
virka verndun,
stjórnun og þróun
lifandi auðlinda
í sjó og vatni,
með tilhlýðilegri
virðingu fyrir vistkerfinu í heild sem
og fjölbreytileika lífríkisins.
Áratug seinna gaf FAO út
leiðbeinandi reglur um hvernig
standa ætti að umhverfisvottun
þriðja aðila á sjávarafurðum.
Árið 2017 gáfu FAO og OECD
út leiðbeiningar sem er ætlað að
aðstoða fyrirtæki við að uppfylla
staðla um ábyrga viðskiptahætti í
gegnum aðfangakeðjuna (e: OECD-
FAO Guidance for Responsible
Agricultural Supply Chains).
Alþjóðlega staðlastofnunin
ISO þróar og gefur út alþjóðlega
staðla. Meðlimir hennar eru
staðlaráð 161 þjóðar sem eru
jafnframt fulltrúar ISO í sínu landi.
Staðlaráð Íslands er fulltrúi og gætir
réttar ISO á Íslandi.
Staðlanefndin CODEX
Codex Alimentarius er staðlanefnd
starfrækt sameiginlega af FAO
og WHO. Nefndin gefur út
alþjóðlegar viðmiðunarreglur,
staðla og leiðbeiningar um
matvælaframleiðslu sem eru
valfrjálsar - sameiginlegur grunnur
til að byggja á.
Stjórnvöld í hverju landi þurfa því
að innleiða þær í lög og reglugerðir
til að geta framfylgt þeim.
Alþjóðasamtök lífrænnna
landbúnaðarhreyfinga
IFOAM eru regnhlífarsamtök
framleiðenda og þjónustuaðila í á
annað hundrað löndum sem vinna
að framgangi lífrænna aðferða í
landbúnaði og matvælaframleiðslu.
Samtökin standa fyrir
umfangsmikilli þróunarvinnu,
stefnumótun, ráðstefnuhaldi og
útgáfustarfsemi á því sviði.
Á vegum IFOAM starfa einnig
svæða- og málefnahópar, t.d.
Evrópusambandshópur, sem taka
virkan þátt í mótun stefnu og
reglugerða ríkja og ríkjasambanda
um málaflokkinn.
IFOAM setti á fót
faggildingarstofu (IOAS) til að
stuðla að samræmingu á vottun
lífrænnar framleiðslu um allan
heim.

Regnhlífasamtök utan
um matvælaöryggis- og
sjálbærnistaðla
Fjölmargir staðlar hafa verið
þróaðir af samtökum smásala og
fagaðila á ýmsum sviðum sem eiga
að tryggja öryggi og gæði matvæla.
Þeir byggja jafnan á CODEX,
HACCP, GMP, matvælalöggjöfinni
og staðli ISO um matvælaöryggi -
en ganga yfirleitt lengra.
Það verður sífellt algengara að
smásalar geri kröfu um að birgjar
þeirra séu með vottun samkvæmt
slíkum staðli, sérstaklega þegar um
eigið vörumerki er að ræða.
Alþ jóð legu ma tvæla -
öryggissamtökin (e: Global Food
Safety Initiative -GFSI) stofnuð
árið 2000 og alþjóðlegu samtökin
um sjálfbærar fiskveiðar (e: Global
Sustainable Seafood Initiative
- GSSI) stofnuð árið 2012 eru
regnhlífasamtök hagsmunaaðila
í aðfangakeðjunni, opinberra- og
alþjóðastofnana, fræðimanna og
þjónustufyrirtækja.
Samtökin leggja mat á ákveðnar
tegundir staðla og í kjölfarið
hvort þeir fari á lista þeirra yfir
viðurkennda staðla sem þá eru taldir
sambærilegir.
Samtökin hafa átt stóran þátt
í að einfalda staðlaumhverfið en
markmið þeirra er að auka gagnsæi
vottunar og auðvelda samanburð -
og með því efla traust og stuðla að
upplýstu vali í viðskiptum.
Í kjölfarið hafa smásalar í
auknum mæli einungis gert kröfu
um GFSI eða GSSI viðurkenndan
staðal fremur en einn ákveðinn
staðal.
Í næstu grein verður fjallað um
val á vottunaraðila.
- Oddný Anna Björnsdóttir er
bóndi og sjálfstætt starfandi
ráðgjafi. Greinar í Bændablaðinu
um vottanir og upprunamerkingar
byggjast á verkefni sem hún vann
fyrir Íslandsstofu veturinn 2018.
VOTTANIR & UPPRUNAMERKINGAR
Oddný Anna Björnsdóttir
objornsdottir@gmail.com