Spássían - 2011, Side 46

46
ÞÓRBERGSHIMNARÍKIÐ
Þegar ég var að byrja að lesa Þórberg las hann enginn af mínum
kunningjum. Ég man eftir því að hafa séð stuttan part úr Bréfi til
Láru í sýnisbók á fyrsta ári í framhaldsskóla, annars vissi ég ekkert
um þennan höfund. Svo þegar ég hafði uppgötvað hann með látum,
þótti mér furðulega fátt um verk hans skrifað. Helgi Máni Sigurðsson
og einn og einn undanvillingur (ekki illa meint!) skrifuðu um hann
grein og grein, en það var allt og sumt. Meira að segja gamli rígurinn
milli Laxness- og Þórbergsmanna var flestum gleymdur. TMM frá
1989 var mikil guðsgjöf, en það ár var haldið upp á 100 ára afmæli ÞÞ
með málþingi og erindin birt í ritinu, sem vitaskuld var lesið í druslur.
Ég er því þakklát fyrir það Þórbergshimnaríki sem við höfum
smám saman þokast inn í, með Þórbergssetri, Þórbergssmiðjum,
Þórbergsmálstofum og Þórbergsmálþingum. Að ógleymdum
stórvirkjum Péturs Gunnarssonar og Halldórs Guðmundssonar um
ævi og verk Þórbergs. „Stóra handritið“ svokallaða, sem lengi hafði
á sér goðsagnakenndan blæ meðal Þórbergsaðdáenda var líka gefið
út hjá Forlaginu fyrir ári undir titlinum Meistarar og lærisveinar.
Greinarnar í Að skilja undraljós, sem þau Bergljót S. Kristjánsdóttir
og Hjalti Snær Ægisson hafa ritstýrt af röggsemi, byggja flestar á
erindum sem haldin voru í Þórbergssmiðju í H.Í. (8.-9.mars 2008) í
tilefni af því að 20 ár voru liðin frá fæðingu Þórbergs, en sumar eiga
rætur að rekja til málþings sem haldið var í Þórbergssetri nokkru
fyrr. Hluti greinanna er ritrýndur og „abstract“ á ensku í lok hverrar
greinar gerir ritið fræðilegra en ella, en jafnframt aðgengilegra. Það
er hægt að renna yfir útdráttinn og sjá hver lykilhugtökin eru og
helstu umfjöllunarefnin.
Skipting greina í kafla fer eftir efni þeirra og skiptist bókin í fimm
hluta: Suðursveit, Erlend tengsl, Dagbækur, Prestur og trú og Gamlir
menn og börn. Sumar greinarnar eru langar og háfræðilegar og
maður þarf nokkrar pásur til þess að lúslesa aftanmálsgreinar, aðrar
eru léttar og leikandi. Sumar eru þannig að þær opna fyrir mann
nýjan glugga. Aðrar eru skemmtileg upprifjun á einhverju sem maður
sjálfur hefur pælt í um langan tíma. Sumar eru skrifaðar af þeim sem
stóðu Þórbergi og hans fólki nálægt, aðrar af fræðimönnum, enn
aðrar af leikmönnum.
GLEYMDU BÆKURNAR
Greinasafnið Að skilja undraljós er merkilegt fyrir þær sakir að í
því eru m.a. til athugunar verk sem heldur lítið hefur verið skrifað
um fram að þessu. Skemmtilegt er t.a.m. að sjá hversu gott rúm
Suðursveitarbækur Þórbergs fá í safninu, einkum Steinarnir tala.
Lengi lágu þessar bækur í þagnargildi, fengu í upphafi slaka dóma
og höfundurinn skildi fjórðu bók eftir í handriti. Honum sárnaði víst
afskiptaleysi samtíðarmanna sinna, sem alltaf vildu fá einhverja aðra
bók en hann var að skrifa.
Viðar Hreinsson skrifar forvitnilega grein þar sem hann bendir
á að samsömun sögumannsins við sögusviðið sé leiðarstef í
Suðursveitarbókunum. Afturhvarf Þórbergs til Suðursveitar hafi
verið opinberun og að í þeim hafi hann tekið bændamenninguna í
sátt og endurskapað hana í nýjum merkingarheimi.
Áfram er fjallað um Suðursveitarbækur, nánar tiltekið Steinarnir
tala í grein Gunnþórunnar Guðmundsdóttur og Atla Antonssonar, en
þau gera frumlegan samanburð á bernskuminningum Þórbergs og
Marcels Proust.
Þörf er fræðsla Kristjáns Eiríkssonar um Esperantorannsóknir
Þórbergs, en rit hans um alþjóðamálið voru ekki tekin upp í
heildarsafnið sem gefið var út eftir dauða hans. Engu að síður varði
Þórbergur mörgum árum í þetta áhugamál sitt. Annað hugðarefni
Þórbergs, spíritisminn, fær líka pláss í greinasafninu, en því gerir
Pétur Pétursson guðfræðingur góð skil.
Skemmtileg er greinin um vinnsluna á Ævisögu Einars ríka, skrifuð
af dætrum hans, og að sumu leyti byggð á dagbókum sem Einar
hélt á ritunartímanum. Þórbergur setti hinum ríka manni víst skýrar
reglur um stundvísi og óborganleg er myndin sem þær systur bregða
upp af föður sínum þegar hann tekur traustataki barnareiðhjól og
hjólar á því sem óður maður, af ótta við að mæta of seint í vinnuna
hjá nákvæmnismanninum Þórbergi!
ARFURINN OG ELSKAN
Þorbjörg Arnórsdóttir, forstöðukona Þórbergsseturs, bendir
réttilega á að landfræðileg einangrun fólksins á Hala í Suðursveit
hafi ekki átt sér hliðstæðu á andlega sviðinu, enda hafi rithöfundur
eins og Þórbergur Þórðarson ekki getað sprottið fram af engu.
Færni hans og þekking hafi verið byggð á aldagömlum arfi íslensku
þjóðarinnar sem hann hafði með sér frá liðnum feðrum og mæðrum.
Fjölnir Torfason, maður Þorbjargar og frændi Þórbergs, skrifar svo
um hugsanlega rangfeðrun í ætt þeirra (og alltaf er nú gaman að
slíku!).
Af allt öðrum toga er grein Benedikts Hjartarsonar „Þjóðlausar
tungur“ þar sem hann fjallar m.a. um gælur ÞÞ við expressjónisma,
súrrealisma og fútúrisma – og hvernig bókmenntakerfi
esperantismans hafi gert höfundum sem voru í sömu sporum og
Þórbergur kleift að kynna sér sýnishorn af því nýjasta í evrópskum
bókmenntum og listum.
Ævisaga Árna prófasts Þórarinssonar fær gott rúm í safninu, þar
sem bæði Guðmundur Andri Thorsson og Ástráður Eysteinsson skrifa
um hana upplýsandi greinar. Um sjálfsmyndir Þórbergs í Sálminum
um blómið skrifar Soffía Auður Birgisdóttir góða og hlýlega grein.
Álfdís Þorleifsdóttir tekur fyrir fagurfræðina í verkum Þórbergs, með
áherslu á Sálminn.
Helgi Máni veltir fyrir sér kvæðinu Nótt og tengir það
hugarævintýrum Þórbergs með Elskunni. Sigrún Margrét
Guðmundsdóttir veltir fyrir sér áhrifunum sem þýðingar Þórbergs á
sögum Poes hafi haft á hinar hysterísku (og bráðfyndnu!) sögur í Bréfi
til Láru og Fríða Proppé sýnir okkur fram á hvernig Gyrðir Elíasson
nýtir efnivið úr verkum Þórbergs í „Tréfiski“ Bréfbátarigningarinnar.
Síðast en ekki síst, þá sýnir Pétur Gunnarsson hvers vegna hann var
útvalinn af Gvuði til þess að skrifa ævisögu Þórbergs Þórðarsonar.
Í grein sinni fjallar hann um dagbækur Þórbergs af sérlega fallegri
forvitni. Djúp löngun Péturs til þess að skilja viðfangsefni sitt kemur
hvergi betur í ljós en þegar hann stendur frammi fyrir dularfullum
merkingum í dagbókunum og vangaveltur hans þar að lútandi á
köflum sprenghlægilegar.
--
„Bækur eru annaðhvort skemmtilega eða leiðinlega skrifaðar. Það
er allt og sumt“ sagði Þórbergur í Kompaníinu og til þessara orða
hans er vitnað í Að skilja undraljós. Ef það væri nú svo einfalt. Fáeinar
greinar í þessu safni eru full tyrfnar fyrir minn smekk og ekki mjög
skemmtilegar aflestrar. Þó hefði ég ekki viljað fella neina af þeim
út, vegna þess að fræðslugildi þeirra er mikið. Því má segja að það
sama gildi um þetta greinasafn og fleiri af svipuðum toga, það er ekki
viturlegt að ætla sér að hesthúsa það allt í einni gleypu.
Mest er um vert að allir leggja höfundarnir sig einlæglega fram
við að skilja Þórberg Þórðarson og verk hans. Og að lestri loknum er
lesandinn miklu nær undraljósinu en áður. Hafi aðstandendur þökk
fyrir.
Eftir Þórunni Hrefnu Sigurjónsdóttur
Að skilja undraljós. Ritstjórar Bergljót S. Kristjánsdóttir
og Hjalti Snær Ægisson. Háskólaútgáfan. 2011.
Titill þessa greinasafns er sóttur í orð Þórbergs
Þórðarsonar í bók hans Um lönd og lýði: „Það
höfðu engar framfarir orðið í að skilja undraljós,
þrátt fyrir sívaxandi töfra eðlisfræðinnar og
náttúruvísindanna...“.
Benedikt Gröndal mun hafa ort um halastjörnu hið
fagra kvæði sitt sem svo byrjar: „Þú undraljós, er
áfram stikar / ókunnum heimsins djúpum frá.“
Ég geri ráð fyrir því að ritstjórar bókarinnar vilji
benda á að stöðugt muni vera hægt að skrifa um
undraljósið Þórberg, enda verði hann eða verk hans
aldrei fullskýrð. Og í þessari bók er margt gáfulegt
skrifað um piltinn frá Hala í Suðursveit, sem varð
stórstjarna í íslenskum bókmenntaheimi.
Skrifað um
Halastjörnu