Morgunblaðið - 15.02.2020, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. FEBRÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Skýrsla Borg-arskjala-safns
Reykjavíkur um
skjalavörslu í
tengslum við
Braggann í Naut-
hólsvík var birt í fyrradag.
Athygli vekur að skýrslan er
dagsett 20. desember og var
þá send borgarstjóra. Þetta
þýðir að nær tveir mánuðir
liðu frá því að borgarstjóri tók
við skýrslunni og þar til að
hún var birt. Sá seinagangur
rímar vel við annað í Bragga-
málinu, meðal annars allt ut-
anumhald um upplýsingar því
tengdar.
Viðbrögð formanns borg-
arráðs, Þórdísar Lóu Þór-
hallsdóttur, oddvita Við-
reisnar, við skýrslunni eru
sérkennileg. Í samtali við
mbl.is sagði hún: „Það er ekk-
ert nýtt í þessari skýrslu.“ Þá
nefnir hún að búnar séu að
„fara fram gríðarlega miklar
skipulagsbreytingar og breyt-
ingar á verklagi síðan í janúar
í fyrra“. Nú má vera að búið
sé að ráðast í breytingar, en í
ljósi þess að ýmis skjöl voru
„ekki aðgengileg þegar innri
endurskoðun framkvæmdi
rannsókn sína og áhugi al-
mennings, borgarfulltrúa og
fjölmiðla á málefnum tengd-
um framkvæmdunum var sem
mestur,“ eins og segir í
skýrslu Borgarskjalasafns,
verður afstaða formanns
borgarráðs að teljast í meira
lagi vafasöm.
Við lestur skýrslu Borgar-
skjalasafns má sjá að brota-
lamirnar eru slík-
ar að næst á
dagskrá hlýtur að
vera að láta fara
fram rannsókn á
því hvort einungis
hafi verið um slæ-
leg vinnubrögð að ræða, sem
væri með miklum ólíkindum,
eða hvort vísvitandi var verið
að leyna upplýsingum sem
væri ekki síður alvarlegt. Vís-
vitandi brot af því tagi væru
mikið alvörumál, enda kunna
brot gegn lögum um opinber
skjalasöfn að varða sektum
eða allt að þriggja ára fang-
elsi. Þetta sýnir vel hve alvar-
legum augum löggjafinn lítur
þessi mál þó að borgaryfir-
völd telji þau léttvæg, eins og
sést af því að borgarstjóri
liggur á málinu í tæpa tvo
mánuði og formaður borgar-
ráðs segir ekkert nýtt í því.
Bragginn kostaði skatt-
greiðendur í Reykjavík
hundruð milljóna króna um-
fram það sem eðlilegt gat tal-
ist og áætlað hafði verið. Og
Bragginn er ekki eina málið
sem þannig hefur farið úr
böndum hjá borginni, þau mál
eru mýmörg og hafa kostað
borgarbúa mikið fé. Það sem
þó hlýtur að valda borgar-
búum mestum áhyggjum, ekki
síst þegar haft er í huga að
borgaryfirvöld hyggjast ráð-
ast í tuga- eða hundraða millj-
arða framkvæmdir vegna
borgarlínu, er að þau virðast
ekkert hafa lært af mistök-
unum enda viðurkenna þau
ekki mistökin nema í besta
falli að hluta til.
Borgaryfirvöld
reyna að gera lítið
úr nýrri skýrslu um
Braggamálið}
„Ekkert nýtt“
Í frétt í Morg-unblaðinu í dag
eru sögð þau vá-
legu tíðindi að at-
vinnuleysi nálgist
nú 10.000 manns
og að það hafi ekki
náð slíkum hæðum
frá því árið 2012. Þá bætir
ekki úr skák að aukningin er
mjög hröð, sem sést af því að
fjölgun atvinnulausra í janúar
var um eitt þúsund.
Þessi tíðindi koma í kjölfar
frétta í vikunni af því að ál-
verinu í Straumsvík kunni að
verða lokað á árinu verði eng-
ar breytingar á aðstæðum
þess. Eins og fram kom í sam-
tölum Morgunblaðsins við tvo
hagfræðinga í gær yrðu áhrif-
in af lokun álversins veruleg.
„Lokun álversins í Straums-
vík myndi hafa víðtæk efna-
hagsáhrif á Íslandi. Bæði mun
það draga úr hagvexti og auka
atvinnuleysi, sem þegar er
mikið,“ segir Ingólfur
Bender, aðal-
hagfræðingur
Samtaka iðnaðar-
ins. Hann benti á
að álverið skapaði
um 60 milljarða
króna í gjaldeyris-
tekjur og að um 22
milljarðar færu í laun og kaup
á raforku.
Yngvi Harðarson, hagfræð-
ingur og framkvæmdastjóri
Analytica, segir að áhrifin af
lokun kæmu fyrst fram í töp-
uðum störfum og tekjutapi
Landsvirkjunar, sem þyrfti að
finna nýja kaupendur, sem
gæti tekið töluverðan tíma.
Þegar horft er til þess að
Hagfræðistofnun hefur áætl-
að að álverið í Straumsvík
skapi um 1.250 bein og óbein
störf sést hve alvarleg staða
getur komið upp við núver-
andi aðstæður ákveði stjórn-
endur álversins að ekki sé að
óbreyttu grundvöllur fyrir
áframhaldandi rekstri þess.
Mögulega lokun
álversins í Straums-
vík verður að ræða
með hliðsjón af
efnahagsástandi}
Atvinnulausum fjölgar ört
V
ið endurreisn þjóðríkisins var Ís-
lendingum afar mikilvægt að land-
ið væri stjórnarfarslega sjálfstætt.
Árið 1919 tóku Íslendingar æðsta
dómsvald þjóðarinnar í sínar
hendur og Hæstiréttur Íslands tók til starfa 16.
febrúar 1920. Með því voru öll skilyrði þjóðríkis
uppfyllt. Laganemar hafa lengi litið á 16. febr-
úar sem hátíðisdag, enda markaði hann heim-
komu íslenska dómsvaldsins. Á morgun er því
dagur laganema, en í þetta sinn er hann sér-
lega merkilegur í ljósi aldarafmælis Hæsta-
réttar.
Hér á landi tók Lagaskólinn til starfa árið
1908 eftir rúmlega hálfrar aldar baráttu Ís-
lendinga fyrir því að lagakennsla flyttist frá
Danmörku til Íslands. Lagaskólinn starfaði í
þrjú ár en enginn brautskráðist þó frá skól-
anum þar sem nemendur gengu inn í Lagadeild Háskóla
Íslands við stofnun hans árið 1911.
Lögfræðimenntun hefur gjörbreyst síðan þá. Fjölbreytni
í laganámi hefur aukist með tilkomu nýrra háskóla og sam-
keppni skóla á milli sem bjóða upp á framsækið og áhuga-
vert laganám. Breytileikinn er jákvæður enda er mikilvægt
að nemendur hafi val og jöfn tækifæri til náms. Það er ein af
grunnforsendum réttláts samfélags.
Réttarkerfið okkar og íslenskt laganám styður einnig
við og stuðlar að vexti móðurmálsins. Þegar Lagaskólinn
var settur skorti íslenska tungu mörg meginhugtök lög-
fræðinnar. Nú rétt fyrir áramót var aftur á móti rafrænu
lögfræðiorðasafni hleypt af stokkunum og gert aðgengi-
legt á vefsíðu Árnastofnunar. Það mun án efa
nýtast komandi kynslóðum.
Frumvarp um Menntasjóð námsmanna er
nú í höndum þingsins og það felur í sér grund-
vallarbreytingu á stuðningi við námsmenn.
Frumvarpið miðar að því að jafna stuðning og
dreifingu styrkja ríkisins til námsmanna sem
taka námslán. Sérstaklega er hugað að hópum
sem búa við krefjandi aðstæður, s.s. ein-
stæðum foreldrum, fjölskyldufólki og náms-
mönnum utan höfuðborgarsvæðisins.
Lánasjóður íslenskra námsmanna hefur
starfað í yfir fimmtíu og átta ár og er sjóðurinn
í góðu ásigkomulagi. Sú staða skapar kjör-
aðstæður til kerfisbreytinga, sem námsmenn
hefur lengi dreymt um. Þeir hafa um áratuga
skeið barist fyrir betri kjörum, auknum rétt-
indum og jöfnum tækifærum til náms. Með
fyrirhugaðri breytingu viljum við auka gagnsæi, fyr-
irsjáanleika og skipta gæðum með réttlátari hætti milli
námsmanna.
Með stofnun Hæstaréttar fyrir hundrað árum voru
mörkuð tímamót. Dómsvald fluttist heim og rétturinn hef-
ur haldið vel á því í heila öld. Skrefin sem þá voru stigin
skildu eftir sig gæfuspor og urðu haldreipi í samfélags-
þróun sem er um margt einstök. Aukin velsæld og réttlæti
haldast í hendur og okkur ber að skapa aðstæður, þar sem
fólk fær jöfn tækifæri til að rækta hæfileika sína. Í þeirri
vegferð er jákvætt hugarfar þjóðarinnar besta veganestið.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Öflugt laganám grunnstoð öflugs réttarkerfis
Höfundur er menntamálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Undirliggjandi markmiðdraga frumvarps umfasteignir og fleira, semforsætisráðherra hefur
kynnt í samráðsgátt stjórnvalda, er
að hindra jarðasöfnun erlendra jafnt
sem innlendra einstaklinga og fyrir-
tækja. Fleiri markmið eru þó nefnd
til sögunnar, eins og til dæmis að
vernda land sem hentar til búvöru-
framleiðslu.
Nubo og Ratcliffe
Auðmenn hafa lengi safnað
jörðum hér á landi, meðal annars við
eftirsóttar laxveiðiár. Áhugi er-
lendra manna er nýrri. Kaup kín-
verska auðmannsins Huang Nubo á
meirihluta jarðarinnar Grímsstaða á
Fjöllum voru mikið rædd fyrir tæp-
um áratug. Ögmundur Jónasson inn-
anríkisráðherra neitaði að veita fé-
lagi hans undanþágu til kaupanna,
meðal annars með þeim rökum
hversu stór jörðin er. Í kjölfarið var
sett af stað vinna við að endurskoða
lög um eignarrétt og afnotarétt fast-
eigna.
Næsta umræða snerist um kaup
breska auðmannsins Jim Ratcliffe,
sem í nafni ýmissa félaga hefur safn-
að að sér laxveiðijörðum í Vopnafirði
og víðar á Norðausturlandi og fékk
meðal annars að kaupa Grímsstaði á
Fjöllum. Athugun Kveiks á RÚV á
síðasta ári benti til þess að Ratcliffe
ætti meirihluta í 30 jörðum og hlut í
alls 39 jörðum. Áætlað var að jarðir
sem Bretinn á hlut í næðu yfir nærri
1.400-1.500 ferkílómetra lands, eða
um 1,4% landsins.
Starfshópur sem landbúnaðar-
ráðherra skipaði á árinu 2017 til að
gera tillögur um úrræði til að við-
halda ræktanlegu landbúnaðarlandi
og búsetu í sveitum landsins skilaði
skýrslu 2018. Þótt hvorki vinna
innanríkisráðherra né landbúnaðar-
ráðherra hafi leitt til lagabreytinga
er tekið mið af skýrslum þeirra við
samningu þess frumvarps sem nú er
áformað að leggja fram. Þá er frum-
varpið liður í víðtækri heildarendur-
skoðun á lögum og reglum um
eignarráð, ráðstöfun og nýtingu fast-
eigna, með áherslu á land.
Sú stefna stjórnvalda birtist í
frumvarpinu að löggjöfin eigi að
stuðla að fjölbreyttum og samkeppn-
ishæfum landbúnaði, náttúruvernd,
viðhaldi byggðar og um leið þjóð-
hagslega gagnlegri og sjálfbærri
landnýtingu. Jafnframt er lögð
áhersla á að tryggja að land sem er
vel fallið til búvöruframleiðslu sé
varðveitt til slíkra nota og að fæðu-
öryggi sé tryggt til framtíðar. Að
sama skapi er sagt að ástæða sé til að
sporna gegn kaupum eða söfnun á
landi í spámennskuskyni. Tekið er
fram að það eigi við án tillits til þjóð-
ernis eiganda.
Veiti upplýsingar árlega
Með frumvarpinu eru stjórnvöld
að óska eftir tækjum til að ná þessum
markmiðum og fá yfirsýn um eignar-
ráð lands, meðal annars þegar
eignarréttur er á hendi lögaðila.
Lagaákvæði um kaup erlendra
ríkisborgara, utan EES-svæðisins,
verða þrengd, skv. frumvarpinu.
Gert verður skylt að láta kaupverð
fasteignar og hvernig það er greitt
koma fram í afsali. Skapaður verður
lagagrundvöllur fyrir landeignaskrá
Þjóðskrár.
Umtalsverðar breytingar verða
gerðar á jarðalögum sem munu gilda
utan þéttbýlis um allt land auk lög-
býla og landbúnaðarlands sem kann
að vera innan þéttbýlis. Meðal ný-
mæla er ákvæði um að erlendum lög-
aðilum eða lögaðilum í beinni eða
óbeinni eigu erlendra lögaðila eða
undir yfirráðum þeirra er gert skylt
að veita fyrirtækjaskrá ríkisskatt-
stjóra árlega upplýsingar um fast-
eignir sínar. Ekki er ólíklegt að
fyrirtækjakraðakið í kringum jarð-
eignir Ratcliffe eigi þátt í því að þetta
ákvæði er í frumvarpinu.
Komið í veg fyrir að
hægt sé að safna jörðum
Land, jarðir og eignarhald Eignarhald lands 2019
Þróun eignarhalds lands
2009
2019
65%
12%
61%
17%
Einstaklingar Fyrirtæki
Einstaklingar 4.706 61%
Fyrirtæki 1.335 17%
Ríkið 316 4%
Sveitarfélög 324 4%
Óljóst eignarhald 36 1%
Blandað 903 12%
Dánarbú 83 1%
Heimild: Greinargerð með
drögum að frumvarpi um fasteignir
Fjöldi lögbýla: 6.803
Ríflega helming-
ur landsins er
eignarlönd, þjóð-
lendur eru tæplega
helmingur
Ísland: 103.001 km2
Láglendi (upp í 300 m hæð): 25.750 km2 (25%)
Gott ræktarland: 6.150 km2 (6%)
Með breytingum á jarðalögum
er gert ráð fyrir að afla þurfi
samþykkis ráðherra fyrir kaup-
um á landi, við tilteknar að-
stæður, og getur ráðherra því
stöðvað kaupin, hvort sem Ís-
lendingar eða aðrir eiga í hlut. Á
þetta meðal annars við ef kaup-
andi á fyrir lögbýli sem eru
samanlagt 50 hektarar að
stærð, ef fasteign er 350 hekt-
arar eða kaupandi og tengdir
aðilar eiga fasteignir sem eru
samanlagt 10 þúsund hektarar
að meira að stærð. Þess má
geta að sá hluti Grímsstaða
sem Nubo vildi kaupa og Radc-
liff keypti síðar er 30 þúsund
hektarar, þrefalt stærri en há-
mörkin í væntanlegum lögum. Á
sama hátt þarf að leita sam-
þykkis ráðherra fyrir breytingu
á yfirráðum yfir lögaðila sem á
fasteign sem fellur undir gild-
issvið jarðalaga. Í það ákvæði
vísaði Katrín Jakobsdóttir þeg-
ar hún sagði fram frumvarpinu
á fundi VG og sagði að ekki yrði
hægt að fara í kringum reglu-
verkið með „kennitölukrúsídúll-
um“.
Getur stöðv-
að landakaup
HEIMILD Í JARÐALÖGUM