Morgunblaðið - 15.02.2020, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. FEBRÚAR 2020
Viðarhöfða 1, 110 Reykjavík | Sími 566 7878 | rein.is
Bakteríuvörn
Kvarts steinn frá Silestone er fáanlegur í fjölbreyttum áferðum og litum.
Silestone bjóða einir upp á borðplötur með varanlegri
bakteríu- og sveppavörn.
Gefðu heimilinu ferskleika og líf á þínum forsendummeð Silestone.
Blettaþolið Sýruþolið
Högg- og
rispuþolið
Kvarts steinn
í eldhúsið
silestone.com
Norður-Atlantshafið
sunnan Íslands og
Norður-Íshafið norðan
Íslands hafa kólnað síð-
ustu 16 árin. Á vef Haf-
rannsóknastofnunar
eru sýndar mælingar
sjávarhita við strönd3).
Við Vestmannaeyjar
varð sumarhitahá-
markið einni gráðu
lægra 2019 en 2003 og
við strönd Grímseyjar einni og hálfri
gráðu lægra. Sjá meðfylgjandi línurit
af sjávarhita við strönd.
Tvö hlýindatímabil
Sjórinn tók að hlýna eftir 1920 og
hlýindin orðin veruleg milli 1930 og
1940 og entust fram til 1965. Aftur
kom hlýskeið eftir 1995. Hitamæling-
ar Hafrannsóknastofnunar á dýpi
sunnan Íslands og norðan, á Selvogs-
banka og út af Siglunesi, sýna hlýnun-
ina (sjá myndir 4 og 5 í tilvísun1),
myndirnar sýna hitastig niður í sjóinn
að vori). Á seinna hlýskeiðinu, eftir
1995, náðu hlýindin hámarki á árun-
um 2003-2006 á Selvogsbanka, fyrir
norðan varð stutt hlýindaskot 2003.
Eftir þessi hitahámörk hefur að
mestu ríkt kólnun á báðum svæðum,
skörp eftir 2014 fyrir sunnan, og síð-
ustu árin hefur hitafarið í sjónum á
bæði Selvogsbanka og út af Siglunesi
verið svipað og á kuldaskeiðinu 1965-
19951)2).
Meiri hlýindi fyrir 1965
Á mynd 5 í skýrslu Hafrannsókna-
stofnunar1) eru sýndir hitaferlar á
dýpi út af Siglunesi aftur til áranna
um 1950. Þar sést að hlýindin voru
meiri og varanlegri milli 1950 og 1965,
á fyrra hlýskeiðinu, en komið hafa á
því síðara eftir 1995.
Botnhitinn lækkar
Í ársfjórðungslegum mælingum á
botnhita sjávar á vorin, sem sýndar
eru á mynd 6 í skýrslu Hafrannsókna-
stofnunar1), má greina hlýnun eftir
1995. Á Selvogsbanka og út af Siglu-
nesi og Látrabjargi hættir að hlýna á
árunum 2003-2008 og hefst þá kóln-
unartilhneiging sem var-
ir eins lengi og myndin
sýnir (fram til 2016).
Hafstraumar jafna
hitann
Rennsli Golfstraums-
ins er meira en allra áa
jarðar til samans, yfir
100 milljón tonn á sek-
úndu. Með honum kemur
hlýr sjór norður í efri
lögum en kaldur sjór
rennur úr íshafinu í neðri
lögum til suðurs. Hitamismunur leit-
ast við að jafnast út um N-Atlants-
hafið með blöndun. Hitinn í hafinu
sunnan Íslands gefur vísbendingu um
þróun hitafars í meginsvæði N-
Atlantshafsins.
Sama þróun loftslags
Hitinn í hafinu er einn helsti áhrifa-
valdur lofthita kringliggjandi land-
svæða. Lofthitamælingar4) á Stór-
höfða, sjá meðfylgjandi línurit yfir
ársmeðalhitastig, sýna svipaða þróun
og í hafinu: Hlýnun 1920-1940 og aft-
ur 1980-2003. Fleiri mælistaðir loft-
hita nærri meginsvæði N-Atlants-
hafsins, s.s. við Keflavíkurflugvöll og
Kirkjubæjarklaustur, sýna svipaða
kólnunartilhneigingu og hafið síðasta
einn og hálfan áratug.
Þekktar afleiðingar kólnunar
Samdráttur í fiskafla og vandamál í
landbúnaði eru þekktar afleiðingar
kólnunar hér á landi.
Tilvísanir:
1) Ástand sjávar 2016 (skýrsla):
Sólveig R. Ólafsdóttir, Héðinn Valdimarsson,
Maria Dolores Perez- Hernandez, Kristinn
Guðmundsson, Ástþór Gíslason, Hildur Pét-
ursdóttir, Hafsteinn G. Guðfinnson, Kristín
J. Valsdóttir, Agnes Eydal og Karl Gunn-
arsson. Hafrannsóknastofnun 2018.
2) Ástand sjávar, tímaraðir. Hafrannsókna-
stofnun.
3) Sjávarhiti við strönd. Hafrannsókna-
stofnun.
4) Ársgildi. Stórhöfði 63°23.974’, 20°17.295’
(63,3996, 20,2882). Veðurstofa Íslands.
Eftir Friðrik
Daníelsson
»Hafsvæði við Ísland
hafa kólnað í einn og
hálfan áratug.
Friðrik Daníelsson
Höfundur er efnaverkfræðingur.
Kólnun sjávar
Tillaga mín byggist
á þeim forsendum að
vandinn stafi tvíþætt
af sandi og ösku sem
berst með Markar-
fljóti niður til sjávar
þar sem annars vegar
sjávarföll og hins
vegar hegðun sjávar
bera þessi efni inn í
höfnina. Þar mun þá
flóð vera aðalástæða
vandans því það ber
með sér sand og ösku inn að
innstu kimum hafnarinnar.
Lausnin byggist á því að nýta
sér sömu öfl til að beina sandinum
og öskunni aftur út til sjávar. Að
loknu hverju aðflæði hefst útflæði
sem í tilfelli Landeyjahafnar felur
í sér nánast sömu krafta og inn-
flæðið bar með sér en ástæða þess
að sjórinn ber ekki með sér sand-
inn aftur út er einfaldlega sú að
sandurinn og askan ná að setjast
á þeim tíma sem líður milli flóðs
og fjöru sem veldur því að útfalls-
straumurinn nær ekki að hreyfa
við þeim setlögum sem myndast
við sérhvert innflæði sjávar.
Til þess að notast megi við út-
flæði sjávar, þ.e.a.s. þegar fjarar
út, þarf þess vegna að koma
hreyfingu á þau setlög sem safn-
ast hafa upp í höfninni og til þess
þarf að nota utanaðkomandi
vatnsafl gegnum háþrýstislöngur
sem settar eru upp á völdum stöð-
um og þeim beint í átt að mynni
hafnarinnar.
Með því að beina háþrýstivatns-
straumi á setlögin þyrlast sá
sandur og aska sem safnast hefur
upp að nýju og berst með útfall-
inu aftur út úr höfninni og er það
þá tvennt afgerandi um hvernig
tekst til; annars vegar hversu há-
an þrýsting er hægt að skapa í
hverri háþrýstislöngu fyrir sig eða
saman í neti og svo hins vegar
hversu langt út fyrir hafnar-
mynnið þarf að halda hreyfingu á
þeim massa sands og ösku sem
nægir til að austanstraumurinn
taki við og beri sandinn/öskuna
vestur með strönd-
inni.
Vandi er að finna
vatn fyrir utan höfn-
ina sem gæti komið
að notum nema í
Markarfljóti, sem er
bófinn í þessu drama
og rennur þar hjá í
skammri fjarlægð, en
eins og menn vita er
vatnið gruggugt og
því orkar það tvímæl-
is hversu áhrifaríkt
það væri að notast við
það en ég tel að það sé þó vel ger-
andi. T.d. væri mögulegt að
byggja smá lón ofar í farveginum
og leyfa þar gruggugu vatninu að
setjast um stund áður en því væri
hleypt í hreinsikerfið í höfninni.
Hæðarmunurinn sem mætti skapa
nálgast 20 metra og gæfi það
nægan þrýsting að því er ég tel til
langtímahreinsiáforma.
Annars má mögulega finna vatn
í bergvatnsá sem rennur vestan
við veginn niður að höfninni en
hún er vatnslítil og leggur og frýs
að vetri þegar vatnsins er mest
þörf.
Einnig er mögulegt að dæla sjó
í þessa aðgerð en ég tel það síður
aðlaðandi sökum tæringar af völd-
um saltsins til lengri tíma auk
þess sem það hefur í för með sér
kostnað sem auðveldlega er hægt
að komast undan fylgi maður
þeirri lausn að nota vatn úr
Markarfljóti.
Aðferðafræðin byggist sem sagt
á að nýta sér sjávarföllin til að
beina sandi og ösku aftur út um
hafnarmynnið og láta sjóinn síðan
bera efnin burt. Erfitt er að not-
ast einungis við sjó innan hafnar-
innar til að nota í hreinsibúnaðinn
því það myndi skapa bakflæði sem
bæri sand og ösku aftur inn í
höfnina, jafnvel á meðan háþrýst-
islöngurnar væru í gangi, og því
væri best að ná í vatn utan
hafnarinnar og með því auka
þrýsting á útfallinu með betri
hreinsun hverju sinni.
Hreinsa þarf höfnina tvisvar
sinnum daglega við útflæði og má
þá vinna smátt og smátt að tæm-
ingu hennar af sandi og ösku og
hreinsa hana vel og síðan halda
við því ástandi með notkun bún-
aðarins. Tel ég að þá megi ætla að
höfnin verði nothæf og aðgengileg
hvern dag sem sjávargangur
hindrar ekki aðgengi að henni.
Stór áhrif á hversu vel þetta tekst
hefur aðgengi að vatni utan hafn-
ar eins og ég nefndi áður. Því
meira vatn sem grípa má til í
hvert sinn sem á hreinsun stendur
því auðveldara er að sinna höfn-
inni og hreinsiþörf hennar.
Dæmi um þessa lausn má sjá
víða þar sem sandur og aska
hreinsast úr farvegi áa og skilja
þyngri hluti eftir hreina eins og
klöpp, steina og möl.
Það er því okkar raun að reyna
að endurskapa þátt árinnar innan
hafnar og nýta okkur þann árang-
ur sem áin sýnir í frjálsu flæði
sínu.
Það þarf varla að taka fram að
árlegur kostnaður af notkun þessa
kerfis er hverfandi miðað við þau
útgjöld sem nú eru í gangi og
sjálf fjárfestingin einnig því engar
breytingar þarf að gera á hafnar-
mannvirkjum aðrar en viðbætur á
tækjabúnaði, að frátöldu lóninu
sem ég hef áður minnst á.
Taka skal fram að hver sá há-
þrýstibúnaður sem settur er upp
þarf að vera hreyfanlegur að
hluta, tel ég bæði til og frá og
mega snúast um 70-90° að ég
held. Það mun þó betur vera á
færi verkfræðinnar að ákveða
slíkt sem og margt annað af því
sem ég hef bent á.
Hugsanleg lausn á vanda sand-
söfnunar við og í Landeyjahöfn
Eftir Jón Sveinsson » Það þarf varla að
taka fram að
árlegur kostnaður af
notkun þessa kerfis
er hverfandi miðað
við þau útgjöld sem
nú eru í gangi.
Jón Sveinsson
Höfundur er ellilífeyrisþegi.