Morgunblaðið - 07.03.2020, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. MARS 2020
Skafið Bílaeigendur þurfa margir hverjir að hefja daginn á að skafa snjó af framrúðunni um þessar mundir.
Kristinn Magnússon
Í Morgunblaðinu
birtist opið bréf til
dómsmálaráðherra
með spurningum um
rekstur á fjárhættu-
spilakössum. Bréfið
undirrita þrír ein-
staklingar fyrir hönd
stjórnar Samtaka
áhugafólks um spila-
fíkn.
Þetta opna bréf er
ekki mikið að vöxtum en þeim mun
innihaldsríkara og áhrifaríkt eftir
því.
Fjallað er um milljarðana sem
renna í gegnum spilakassa til Há-
skóla Íslands og Íslandsspila, sem
veita fénu viðtöku fyrir hönd Rauða
kross Íslands, Slysavarnafélagsins
Landsbjargar og SÁÁ, alls tæpa tvo
milljarða króna á ári í hreinar tekjur.
Bréfritarar fræða
lesendur um milljarða
sem fara úr landi til
þeirra sem selja Íslend-
ingum eða leigja þeim
þessar vítisvélar. Það
voru 675 milljónir
króna á árinu 2018. Og
síðast en ekki síst er
okkur sagt hvaðan
þessir fjármunir komi:
„Á bak við þessar tölur
er raunverulegt fólk.
Fólk eins og við og þú,
fólk sem á fjölskyldur,
börn, vini og vinnufélaga sem verða
fyrir skaða þegar ástvinur missir
stjórn á „frjálsum framlögum“ sín-
um til góðgerðarmála.“
Til að friða eigin samvisku halda
rekstraraðilar því stundum fram að
fólk spili sér til skemmtunar eða til
að styðja gott málefni. Þess vegna er
við hæfi að spyrja dómsmálaráðherr-
ann, eins og ritarar hins opna bréfs
gera, hversu langt sé síðan ráð-
herrann hafi síðast farið í spilakassa
til þess „að styrkja gott málefni“.
Engin svör munu fást við þessari
síðustu spurningu enda svarið ekki
til. Hinum spurningunum verður
ráðherrann hins vegar að svara.
Í þessu sambandi vil ég láta þess
getið að nýlega átti ég, að eigin frum-
kvæði, fund með dómsmálaráðherra
þar sem ég færði ráðherranum í
hendur frumvarp sem ég, forveri
hennar í ráðuneytinu, hafði lagt fram
á Alþingi sem fyrsta markvissa
skrefið til að ná utan um þessi mál.
Ekki verður sagt að þessu stjórn-
arfrumvarpi frá árinu 2013 hafi verið
vel tekið á Alþingi á sínum tíma. En
það eldist vel. Ekki má það þó verða
aldri og svo gleymsku að bráð.
Þetta frumvarp kvað á um stofnun
Happdrættisstofu. Henni var ætlað
að sinna aðhalds- og eftirlits-
hlutverki og auk þess ráðstafa fé til
faglegra meðferðaraðila fórnar-
lamba þessarar starfsemi. Happ-
drættisstofa átti einnig að búa í hag-
inn fyrir að ná allri þessari starfsemi
undir einn hatt að norskri fyrir-
mynd, m.a. til að fyrirbyggja að
rekstraraðilar keppist sín í milli um
að afla sér kassa sem væru sem af-
kastamestir að ná peningum upp úr
vösum spilafíkla.
Það var mitt mat að þannig mætti
byrja að ná utan um þessa myrku
starfsemi sem gerir viðtakendur
spilagróðans að engu minni fíklum
en spilarana sjálfa. Það sjáum við á
viðbrögðunum þegar þeir óttast að
kassarnir verði teknir af þeim eða
aðgengi að þeim takmarkað. Brýnt
væri að frelsa stofnanir og samtök,
sem okkur öllum þykir vænt um, frá
þeirri niðurlægingu og skömm sem
þessu fylgir.
Aðrar leiðir mætti að sjálfsögðu
einnig fara en lagt var upp með í
þessu frumvarpi. En eftir stendur að
á vandanum þarf að taka.
Tíminn vinnur ekki með sofandi
stjórnvaldi. Ég sé það á hinu opna
bréfi og ég sé það einnig á skrifum
fólks sem hefur orðið spilafíkn að
bráð, að það þegir ekki lengur, held-
ur gengur hnarreist fram á völlinn,
vitandi að réttlætið er þess megin.
Þetta verður ráðherra og ríkis-
stjórn að skilja.
Nú er beðið eftir svari.
Síðan aðgerðum.
Eftir Ögmund
Jónasson » Brýnt væri að frelsa
stofnanir og samtök,
sem okkur öllum þykir
vænt um, frá þeirri
niðurlægingu og skömm
sem þessu fylgir.
Ögmundur Jónasson
Höfundur er fyrrverandi
dómsmálaráðherra.
Tekið undir með áhugafólki um spilafíkn
Á fróðlegum fundi
Samtaka fyrirtækja í
sjávarútvegi á mið-
vikudaginn um um-
hverfismál í sjávar-
útvegi kom fram í máli
rithöfundarins Andra
Snæs Magnasonar að
Ísland þyrfti að vera
ein háværasta rödd
heimsins þegar súrnun
sjávar ætti í hlut. Full-
yrðingin stendur ekki
ein og sér því spyrja þarf; af hverju?
Segja má að svarið sé að stórum
hluta að finna í tölum Hagstofu Ís-
lands um útflutningsverðmæti frá
Íslandi, en þær voru birtar á vef
hennar í vikunni. Fyrstu tvo mánuði
ársins voru fluttar út vörur frá Ís-
landi fyrir rétt rúma 100 milljarða
króna. Þar af voru sjávarafurðir um
45 milljarðar króna, eða sem nemur
45% af öllum útflutningi frá Íslandi
fyrstu tvo mánuði ársins. Þetta er
afar hátt hlutfall. Svarið við spurn-
ingunni blasir því við; fáar þjóðir
eiga eins mikið undir því sem þær
draga úr sjónum. Andri Snær benti
einnig á að Ísland, og það sem því til-
heyrir, er 88% haf en 12% land. Titill
þessa greinarstúfs er einmitt feng-
inn af einni glæru Andra Snæs.
Hvað er svo að gerast á þessum
frjósömu lendum sem
tilheyra Íslandi? Jú,
þær eru að súrna og til
hvers það mun leiða er
ekki að fullu ljóst, en
eitt er víst; skilyrði til
lífs í sjónum versna. Þá
fer gamanið að kárna,
ekki bara fyrir Ísland
og Íslendinga, heldur
alla, alls staðar. Það
sem gerir málið verra
fyrir okkur er að súrn-
un sjávar er einna mest
á norðlægum slóðum.
Súrnun sjávar er það
stórt vandamál að ofan af því verður
ekki undið nema brennsla á jarð-
efnaeldsneyti dragist saman á
heimsvísu. Land eins og Ísland, sem
á svo mikið undir hafinu, ætti að
gera aðgerðir gegn súrnun sjávar að
forgangsmáli á alþjóðlegum vett-
vangi, þannig að eftir verði tekið.
Verðmætasta auðlind þjóðarinnar er
undir, efnahagsleg framtíð okkar og
hagsæld er undir og þar með fram-
tíðarhorfur komandi kynslóða. Við
þetta bætist svo hin siðferðilega
skylda gagnvart náttúrunni.
Þeir sem ætla að vera marktækir í
umræðunni þurfa að leggja fram
hlutlæg vísindaleg gögn til stuðn-
ings málflutningi sínum. Íslendingar
byggja sjálfbæra nýtingu á fiski-
stofnum á vísindalegum grunni. Um-
hverfisþættir hafa áhrif á viðkomu
fiskistofna, eins og til dæmis hita-
stig. Súrnun sjávar mun einnig hafa
áhrif og það þarf að fylgjast með
henni á sambærilegan hátt og með
öðrum umhverfisþáttum hafsins og
breytingum á þeim. Öflugar haf-
rannsóknir eru grundvöllur þessa og
þær verður að tryggja og efla. Betur
má ef duga skal.
Næsti fundur Samtaka fyrirtækja
í sjávarútvegi í fundaröðinni Samtal
um sjávarútveg verður í Messanum
á Granda miðvikudaginn 11. mars.
Þar ætlum við að ræða auðlindina
sem við eigum svo mikið undir og við
spyrjum: Hvernig skilar sjávar-
útvegur mestum ábata til samfélags-
ins? Fundurinn er öllum opinn, boð-
ið er upp á morgunmat frá klukkan
8.30, fundur hefst klukkan 9.00 og
verður lokið fyrir klukkan 11.00.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur » Land eins og Ísland,
sem á svo mikið und-
ir hafinu, ætti að gera
aðgerðir gegn súrnun
sjávar að forgangsmáli
á alþjóðlegum vett-
vangi.
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
Höfundur er framkvæmda-
stjóri Samtaka fyrirtækja
í sjávarútvegi.
Er Ísland land eða haf?
Í ár eru liðin 25 ár
frá því að aðildarríki
Sameinuðu þjóðanna
komu sér saman um
Peking-yfirlýsinguna
og framkvæmdaáætl-
unina um jafnrétti,
þróun og frið. Þessa er
minnst á alþjóðlegum
baráttudegi kvenna, 8.
mars, samhliða því sem
verkefni Sameinuðu
þjóðanna til næstu fimm ára eru
skilgreind undir yfirskriftinni „Kyn-
slóð jafnréttis“ (e. Generation equal-
ity). Ísland hefur sóst eftir að taka
að sér leiðtogahlutverk innan þess
verkefnis og þá sérstaklega er lýtur
að baráttunni gegn kynbundnu og
kynferðislegu ofbeldi.
Skipulag verkefnisins fer þó fram
í skugga bakslags gegn réttindum
kvenna og reyndar mannréttindum
almennt. Afturhaldssöm viðhorf eru
að ná fótfestu að nýju, ekki síst þar
sem öfgahreyfingum vex fiskur um
hrygg í mörgum löndum heims. Inn-
an Sameinuðu þjóðanna hefur verið
myndað bandalag ríkja og berst það
gegn kyn- og frjósemisréttindum
kvenna og leitast þannig við að tak-
marka rétt kvenna til yfirráða yfir
eigin líkama. Þar er því háð varnar-
barátta fyrir áunnum réttindum, á
tímum þar sem við ættum að sækja
fram og styrkja enn frekar mann-
réttindi kvenna og stúlkna um allan
heim. Ný lög um þungunarrof hér-
lendis eru mikilvæg í þessu sam-
bandi; að sækja fram þegar aðrir
vilja fara aftur á bak.
Forsætisráðherrar Norður-
landanna birta þessa helgi sameig-
inlega grein til varnar réttindum
kvenna. Er þar vísað til árangurs
Norðurlandanna þegar kemur að
jafnrétti kynjanna en þau eru leið-
andi í málaflokknum á heimsvísu.
Greinin er birt á vefsvæði CNN og
áréttar sérstaklega stuðning allra
landanna á Norðurlöndum við kyn-
og frjósemisréttindi kvenna. Á tím-
um sem þessum er mikilvægt að
Norðurlöndin haldi því á lofti að
kynjajafnrétti hefur gert norræn
samfélög sterkari í efnahagslegu og
pólitísku tilliti, ásamt því að stuðla
að bættum lífsgæðum, bæði fyrir
einstaklinga og fjölskyldur. Þessa
sögu þarf að segja á alþjóðlegum
vettvangi í því skyni að þrýsta á um
réttindi kvenna og stúlkna um allan
heim og að hvetja önnur ríki til að
nálgast kynjajafnréttismál með
kerfisbundnum hætti, til að mynda
með uppbyggingu fæð-
ingarorlofs og leik-
skóla.
Með því er ekki sagt
að björninn sé unninn á
Norðurlöndunum, því
fer fjarri. Stóru verk-
efni næstu ára lúta að
meðal annars að því að
tryggja samtvinnun (e.
intersectionality) innan
jafnréttismála og út-
færa þannig nánar
vernd gegn marg-
þættri mismunun.
Breikka þarf umræðu um launajafn-
rétti og ráðast gegn heildarlauna-
mun á tekjum karla og kvenna og
taka þá ólaunaða vinnu kvenna með í
reikninginn. Síðast en ekki síst þarf
að stórefla baráttuna gegn kyn-
ferðislegu og kynbundnu ofbeldi og
áreitni. Það er óþolandi að engu ríki
hafi tekist að útrýma slíku ofbeldi,
sem er bæði orsök og afleiðing mis-
réttis kynjanna. Í gær samþykkti
ríkisstjórnin metnaðarfulla áætlun í
forvarnamálum sem ég mun leggja
fram á Alþingi í formi þingsályktun-
artillögu. Með forvörnum er leitast
við að koma í veg fyrir ofbeldi en
einnig að draga úr þeim skaða sem
slík háttsemi hefur á þolendur og að-
standendur þeirra. Samhliða vinnum
við að því að styrkja löggjöf til að
vernda kynferðislega friðhelgi ein-
staklinga og tryggja réttarstöðu
brotaþola. Allar þessar aðgerðir eru
til þess fallnar að sporna gegn kyn-
ferðislegu og kynbundnu ofbeldi og
áreitni, en það er verkefni sem kall-
ar á samhent átak og þátttöku okkar
allra.
Á alþjóðlegum baráttudegi
kvenna, 8. mars, sendum við sam-
stöðu- og baráttukveðjur til allra
þeirra samtaka og einstaklinga sem
berjast gegn kynbundnu misrétti í
löndum heim. Og við sameinumst
um að halda áfram og láta ekki stað-
ar numið fyrr en fullu jafnrétti hefur
verið náð.
Varnarbaráttan
fyrir réttindum
kvenna
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur
» Á alþjóðlegum bar-
áttudegi kvenna, 8.
mars, sendum við sam-
stöðu- og baráttukveðj-
ur til allra þeirra sam-
taka og einstaklinga
sem berjast gegn kyn-
bundnu misrétti í lönd-
um heims.
Höfundur er forsætisráðherra.
Katrín Jakobsdóttir