Morgunblaðið - 07.03.2020, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. MARS 2020
Óskar
Bergsson
fasteignasali
s. 893 2499
Hildur
Harðardóttir
lögfr. og lgfs.
s. 897 1339
Sveinbjörn
Sveinbjörnsson
lögmaður
s. 892 2804
Vilhjálmur
Einarsson
fasteignasali
s. 864 1190
H a m r a b o r g 1 2 • 2 0 0 K ó p a v o g u r • 4 1 6 0 5 0 0
Árangur í sölu
fasteigna
www.eignaborg.is
Í lýðræðisríki er
margt sem þarf að
taka tillit til og það
eiga allir rétt á því að
segja sína skoðun
bæði í ræðu og riti. Öll
sjónarmið og skoðanir
eiga rétt á því að heyr-
ast og við þurfum ekki
alltaf að vera sam-
mála. Þegar taka þarf
ákvarðanir hjá hinu
opinbera eru það lýðræðislega kosn-
ir einstaklingar, sem hafa umboð
frá fólkinu í landinu, sem taka
ákvörðunina og bera ábyrgðina á
þeirri ákvörðun sem verður tekin.
Það eru tvenn stjórnvöld í landinu,
ríkið og sveitarfélög, þau hafa hvort
sitt hlutverkið og starfa náið saman.
Nú stendur fyrir dyrum að veikja
sveitarstjórnarstigið, ef drög að
frumvarpi umhverfisráðherra um
stofnun þjóðgarðs á hálendinu nær
fram að ganga. Í drögunum er gert
ráð fyrir því að sveitarfélög eigi að
mynda umdæmisráð, þar sem stór-
ar og stefnumarkandi ákvarðanir
verða teknar, eins og t.d. um skipu-
lagsmál og innviðauppbyggingu svo
fátt eitt sé nefnt.
Í frumvarpsdrögunum er t.d. gert
ráð fyrir því að sveitarfélögin sjö í
Árnes- og Rangárvallasýslum, sem
eiga land að miðhálendinu, eigi að
skipa fimm einstaklinga í níu manna
stjórn. Það verða því tvö sveit-
arfélög sem ekki fá mann í stjórn.
Hina fjóra aðilana í umdæmisráði
eiga frjáls félagasamtök að skipa
eins og náttúruverndarsamtök, úti-
vistarsamtök, Bændasamtökin og
aðili frá ferðaþjónustufyrirtækjum
á svæðinu.
Í stjórnarskrá Íslands er kveðið á
um að sveitarfélög eigi að ráða sín-
um málefnum sjálf. Þá kemur fram
í skipulagslögum að sveitarfélög fari
með skipulagsvaldið innan sinna
sveitarfélagamarka. Með frum-
varpsdrögum að stofnun þjóðgarðs
á miðhálendinu er verið að gera lítið
úr sveitarstjórnarstiginu og það er
verið að fela frjálsum félagasam-
tökum ákveðið vald sem sveitar-
félögin hafa haft. Sveitarstjórnir
eru kosnar í lýðræðislegum kosn-
ingum á fjögurra ára
fresti. Ef einstaklingar
eða flokkar standa ekki
standa undir vænt-
ingum íbúanna, þá hafa
íbúar vald til að gera
breytingar í næstu
kosningum.
Það er mín skoðun
að það megi ekki undir
neinum kringum-
stæðum fela frjálsum
félagasamtökum vald
til að taka stjórnvalds-
ákvarðanir, það getur
ekki talist lýðræðislegt að frjáls fé-
lagasamtök geti fengið þetta mikil
völd og það án þess að vera lýðræð-
islega kosin til þess og án umboðs
frá íbúum viðkomandi sveitarfélaga.
Viljum við t.d. að frjáls fé-
lagasamtök eigi fulltrúa þegar verið
er að taka ávörðun um framtíð
Reykjavíkurflugvallar og skipulag í
kringum hann? Ég er viss um að
kollegar mínir í Reykjavíkurborg
eru ekki tilbúnir til þess.
Þeir aðilar sem eru lýðræðislega
kosnir eiga að sjálfsögðu að leita til
og fá umsögn frá frjálsum félaga-
samtökum áður en ákvarðanir eru
teknar eftir því sem við á. Það gefur
þeim sem eru lýðræðislega kosnir
ákveðið aðhald og faglegri niður-
stöðu.
Ég skora á sveitarfélög um land
allt að standa saman um að skipu-
lagsvald sveitarfélaga verði ekki
skert og þar með sveitarstjórnar-
stigið. Við erum að tala um að meira
en 30% af öllu landinu verði gerð að
einum þjóðgarði. Landshlutasamtök
sveitarfélaga og Samband íslenskra
sveitarfélaga þurfa líka að láta mál-
ið til sín taka, það er mikið í húfi.
Frjáls félagasam-
tök eiga ekki að
stjórna landinu
Eftir Helga
Kjartansson
Helgi Kjartansson
» Það er mín skoðun
að það megi ekki
undir neinum kringum-
stæðum fela frjálsum
félagasamtökum vald
til að taka stjórnvalds-
ákvarðanir.
Höfundur er oddviti
Bláskógabyggðar.
Í grein sinni (Mbl.
4/3-‘20) birtir Skúli
Jóhannsson upplýs-
ingar um raforkuverð
til Ísal með nákvæm-
ari hætti en mér var
unnt í minni grein
(Mbl. 25/2-2-‘20) án
þess að eiga á hættu
ásakanir um trún-
aðarbrot. Málið liggur
því ljósar fyrir, þökk
sé honum.
Orkuverðið
Gildandi lög um viðskipti með
rafmagn eru skrifuð af ESB að
mestu án aðkomu Íslands og inn-
leidd í EES-samningin án nauð-
synlegrar aðlögunar að íslensku
raforkukerfi. Raforkusamninga við
stórnotendur þarf síðan að leggja
fyrir ESA. Greinargerð ESA um
samningana við Ísal var lögð fyrir
Alþingi og er opinbert plagg. Það
upphafsverð fyrir raforkuna sem
Skúli nefnir, 32,06 USD/MWh, er í
góðu samræmi við greinargerð
ESA og lokaverðið nú, 38 USD/
MWh, er samhljóma þeim ágisk-
unum sem sést hafa í blöðum
undanfarið. Algengt var að orku-
verð til álvera tengdist álverði og
niðurstaða Skúla merkir því, að til
þess að ÍSAL haldi samkeppnis-
stöðu sinn á markaði eins og hún
var við gerð samninganna þurfi ál-
verð að lækka um 30%. Sam-
keppnisstaðan hefur því versnað
verulega.
Áhrif ESB
Áhrif ESB á þessa samninga
eru veruleg. Á ársfundi Lands-
virkjunar 2016 birti Hörður
Arnarson forstjóri stefnu fyrir-
tækisins sem lýst var svo: „Hlut-
verk Landsvirkjunar er að há-
marka afrakstur af þeim orku-
lindum sem fyrirtækinu er trúað
fyrir með sjálfbæra nýtingu, verð-
mætasköpun og hagkvæmni að
leiðarljósi.“ Í umfjöllun sinni lét
hann þess svo getið að samkvæmt
lögum gæti stefna fyrirtækisins
ekki verið langt frá því sem í
þessum orðum felst. Lögin sem
hann vitnaði til eru lög ESB inn-
leidd í EES-samninginn. Þetta
verður ekki skilið
öðruvísi en svo að
allur arður af þess-
um auðlindum þjóð-
arinnar skuli skila
sér inn í Lands-
virkjun lögum sam-
kvæmt. Þjóðin sjálf
eða fulltrúar hennar
hafa engan rétt til að
hlutast til um hvar í
þjóðfélaginu þessi
arður komi fram.
Með þessu er þrengt
að þeim sveigjan-
leika sem hér þarf að vera til að
skapa íslensku atvinnulífi við-
unandi samkeppnisstöðu gagn-
vart þeim sem eru nær mörk-
uðunum á meginlandi Evrópu.
Forstjórinn gat þess einnig í
Kastljósþætti RÚV á dögunum
að fyrirtækjasamstæður hefðu
visst svigrúm til að ákveða hvar
arður samstæðunnar kemur
fram. Samkvæmt túlkun hans á
(ESB)-lögunum hefur íslenska
þjóðin sem eigandi raforkufyrir-
tækjanna ekki hliðstætt svigrúm
til að hlutast til um hvar arður-
inn af orkunni kemur fram.
Þessu þarf að breyta.
Raforkumarkaðurinn
Oft hef ég áður látið þá skoðun
í ljósi að raforkumarkaður ESB
henti ekki hér og ekkert nýtt að
Skúli skilji það ekki. Eftir að
stefnan var tekin á orkuskipti
hér á landi, sem gengur út á að
nota rafmagn í stað eldsneytis, er
orðið nokkuð augljóst að raf-
orkukerfið hér gegnir sama hlut-
verki og allt orkukerfi Evrópu
frá orkunámum (gaslindir, olíu-
lindir, kolanámur, úrannámur) til
notenda. Frá þessum orkunám-
um berst orkan til lagers við
landamæri og síðan eftir flóknum
flutningsleiðum frá einum lager
til annars, þar með inn á lagera
raforkuveranna og að lokum til
notenda. Orkufyrirtækin, hvaða
orku sem þau annars versla með,
keppa síðan um að selja orkuna
hvert frá sínum lager á næsta
áfangastað. Þessar flutningsleiðir
og lagerar gegna afar mikilvægu
hlutverki í verðmyndun orkunnar
og þar á samkeppnin sér stað,
bæði milli fyrirtækja og ein-
stakra orkuforma. Íslenska raf-
orkukerfið hefur aðeins eina flutn-
ingsleið, raflínur, og enga slíka
lagera. Því er tómt mál að tala um
samkeppnismarkað orku hér á
landi með sama hætti og í Evrópu.
Húseigandi í Reykjavík á kost á
hitaveitu í hús sitt en á ekki völ á
neinni annarri orku til þeirra nota.
Rafmagn er miklu dýrara, engar
gasleiðslur eru í bænum og kola-
ofnar eru ekki sérlega álitlegur
kostur. Samkeppnin er einfaldlega
ekki fyrir hendi á sama hátt og í
Evrópu og raforkumarkaður hér,
án tengsla við eldsneytismarkaði,
virkar ekki á sama hátt. Þau við-
skiptatækifæri sem myndast á
flóknum orkumörkuðum Evrópu
myndast ekki hér og reglugerðir
ESB með sínum stranga aðskiln-
aði milli fyrirtækja ýta ekki bein-
línis undir að þau tækifæri séu
nýtt sem þó kunna að vera fyrir
hendi. Menn geta til dæmis spurt
sig hvort Hitaveita Reykjavíkur
væri til í að fjárfesta í tengingum
og kaupa afgangsvarma frá tölv-
um gagnavers hliðstætt samning-
unum sem gagnaver Advania náði
í Svíþjóð.
Lokaorð
Við skulum vona að Landsneti
auðnist að finna það form á mark-
að sem myndar hæfan ramma um
þau viðskiptatækifæri sem mögu-
leg eru á íslenska raforkumark-
aðnum. Hugmyndaauðgin sem sést
hefur í þeim efnum hér á landi
hingað til ásamt fylgni við reglur
ESB gefur hins vegar ekki góðar
vonir um árangur.
Enn um raforkuverð ÍSAL
Eftir Elías Elíasson » Við skulum vona að
Landsneti auðnist
að finna það form á
markað sem myndar
hæfan ramma um þau
viðskiptatækifæri sem
möguleg eru á íslenska
raforkumarkaðnum.
Elías Elíasson
Höfundur er sérfræðingur
í orkumálum.
eliasbe@simnet.is
Það virðist margt á hreyfingu í
þjóðfélaginu, en kannski er það
þvert á móti stöðnun sem er að
hellast yfir okkur eins og fallandi
dómínókubbar.
Loðnan er horfin og ferðamönn-
um fækkar. Raforkan hreina þykir
orðin of dýr til að keppa við lágt
álverð. Þannig leiðir hvað af öðru
og mönnum dettur helst í hug að
selja banka, sem hafa þó skilað
góðum arði. Ekki er það bú-
mennska að selja mjólkurkúna og
standa svo uppi slyppur eins og
síðast þegar bankarnir voru
„seldir“.
En þegar nú óveðursský hrann-
ast upp, þá er eitt sem ekki hagg-
ast – krónan. Hún spókar sig eins
og prunkin prestsmaddama og
lætur eins og henni komi þetta
ekki við. Er búið að úthúða henni
svo freklega að hún kjósi að þvo
hendur sínar og láta frekar allt
fara á hliðina með fjölda-
atvinnuleysi og gjaldþrotum,
heldur en að brjóta odd af oflæti
sínu og síga eftir þörfum.
Ráðamenn ættu að taka sér
húsmóðurina til fyrirmyndar sem
fékk óvænta jólagesti og átti bara
tvær rjúpur. Hún þynnti sósuna
og allir urðu mettir.
Sunnlendingur
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Bjarghringurinn
Atvinna