Morgunblaðið - 16.04.2020, Qupperneq 33

33
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 2020
Vor í lofti Bárujárnshús ber við skýjaðan himininn á Álftanesi. Vor var í lofti í gær og bjartsýni ríkjandi í samfélaginu þrátt fyrir samkomubann, enda er faraldurinn sagður á undanhaldi.
Árni Sæberg
Það er ófrávíkjanleg regla í
skaðabótarétti (líkamstjónarétti) að
sá sem sækir bætur á hendur tjón-
valdi (vátryggingafélagi) beri sönn-
unarbyrði, sem tjónþoli, um hvaða
líkamstjóni hann hafi orðið fyrir í
bótaskyldu slysi, til dæmis þegar
um umferðarslys er að ræða. Og þó
tjónþolinn eigi, samkvæmt grund-
vallarréttindum, að hafa forræði á
sönnunarfærslu vegna sönnunar-
byrði sinnar, svo sem að ráða því að
líkamtjónið verði metið af hlut-
lausum matsmönnum, hefur hann
það ekki lengur, eins og fram-
kvæmdin (praksísinn) er hér á landi
í dag og hefur verið undanfarin ár.
Með 10. grein skaðabótalaga sem
sett voru 19. maí 1993 var báðum
aðilum líkamstjónamáls heimilt að
leita til örorkunefndar til ákvörðun-
ar á miska og varanlegrar örorku
vegna afleiðinga slysa. Varð það
fljótlega meginreglan að tjónþolar í
líkamstjónamálum skutu málum
sínum einhliða til örorkunefndar.
En þrátt fyrir að hinir vönduðu
læknar nefndarinnar sinntu störfum
sínum vel mynduðust brátt langir
biðlistar hjá nefndinni og mál tóku
langan tíma enda hefur nefndin allt-
af verið fjársvelt og einungis haft
þeim málskostsgjöldum úr að spila
sem þeim sem skjóta málum sínum
þangað er gert að greiða til nefnd-
arinnar.
Úr varð á þessum tíma, vegna
þessara tafa, að aðilar líkamstjóna-
mála, þ.e. tjónþoli og viðkomandi
vátryggingafélag, báðu sameigin-
lega um svokallað tveggjalækna-
mat, þar sem vátryggingafélagið
valdi annan lækninn en tjónþolinn
hinn. Niðurstaða þessara matsgerða
varð stundum sú að læknarnir kom-
ust að mismunandi niðurstöðum um
afleiðingar slyssins. Var læknir
tryggingafélagsins oft með lægra
mat og sýndi þessi framkvæmd
mismunandi aðferðafræði hjá lækn-
um og viðhorf um það hvernig meta
ætti líkamtjón. Skapaðist af þessu
talsverð réttaróvissa, langur biðtími
tjónþola eftir bótum og verulegur
kostnaður.
Voru hið sameiginlega tveggja-
læknamat harðlega gagnrýnt, með-
al annars í fjölmiðlaumræðu um
þessi mál. Að mati löggjafans gat
þetta fyrirkomulega ekki gengið.
Með 9. grein laga nr. 37/1999, frá
19. mars 1999, var málum svo skip-
að að örorkunefnd var ekki lengur
matsaðili á fyrsta stigi. Sú grund-
vallarregla var þó áfram svo að báð-
um aðilum líkamstjónamáls var
heimilað að biðja einhliða um mat á
afleiðingum slysa, með þeim hætti
sem segir í greinargerð með 9.
grein laga nr. 37/1999:
„Örorkunefnd tók til starfa eftir
gildistöku skaðabótalaganna árið
1993. Málum sem skotið er til
nefndarinnar hefur stöðugt fjölgað.
Vegna málafjöldans hefur álag á
nefndina verið mjög mikið og af-
greiðslutími mála lengst. Miklu
skiptir fyrir málsaðila að enginn
ónauðsynlegur dráttur verði á því
að mat á afleiðingum líkamstjóns
geti legið fyrir.
Í því skyni að létta álagi af ör-
orkunefnd er lagt til að 1. mgr. 10.
gr. laganna verði breytt þannig að
horfið verði frá þeirri meginreglu
að örorkunefnd sé matsaðili á fyrsta
stigi. Aðalreglan verði sú að máls-
aðilar afli sjálfir sérfræðilegs álits
um örorku- og/eða miskastig og þá
læknisfræðilegu þætti sem meta
þarf skv. 2. og 3. gr. laganna til
þess að ljúka megi bótauppgjöri.
Sérfræðilegt mat, sem annar máls-
aðila aflar, geti tjónþoli eða sá sem
krafinn er bóta borið undir örorku-
nefnd. Með þessu breytist hlutverk
örorkunefndar og hún verður fyrst
og fremst matsaðili á síðara stigi.
Áfram verður það meginhlutverk
nefndarinnar að stuðla að því að
viðunandi samræmi geti fengist um
matsniðurstöður. Ætla má að til
hennar verði einkum skotið þeim
málum sem eru á einhvern hátt sér-
stök eða fordæmisskapandi. Sætti
annar málsaðila sig ekki við niður-
stöðu örorkunefndar getur hann
freistað þess að fá henni breytt eða
hrundið með því að leita til dóm-
stóla.“
Eftir setningu 9. greinar laga nr.
37/1999 varð það fljótlega svo að
lögmenn tjónþola báðu einhliða um
mat á afleiðingum skaðabótaskyldra
slysa hjá hlutlausum læknum og
lögfræðingum og kröfðu vátrygg-
ingafélögin um bætur á grundvelli
slíkra matsgerða. Þá brá svo við að
í flestum tilvikum neituðu vátrygg-
ingafélögin bótum á grundvelli
slíkra matsgerða, á þeim grundvelli,
eins og það er gjarnan orðað, „að
ekki hafi verið haft samráð við
tryggingafélagið um val á mats-
mönnum“.
Fóru slík mál fyrir dóm og
dæmdi Hæstiréttur Íslands í þrem-
ur málum hið minnsta vátrygginga-
félög til greiðslu bóta á grundvelli
slíkra einhliða aflaðra matsgerða,
þar sem félögin höfðu ekki hnekkt
matgerðinni með áliti örorkunefnd-
ar, samanber dóma Hæstaréttar Ís-
lands í málunum nr. 375/2010, 542/
2012 og 319/2014.
Þrátt fyrir nefnda dóma halda vá-
tryggingafélögin uppteknum hætti
og mótmæla matsbeiðnum sem
tjónþolar biðja um einhliða, enda
þótt skýr lagaheimild samkvæmt 9.
grein laga nr. 37/1999 standi til
slíkra matsbeiðna. Hóta félögin því
gjarnan að þau muni ekki greiða
matskostnaðinn, enda þótt þeim sé
það skylt, samkvæmt grunnreglu 1.
mgr. 1. greinar skaðabótalaga.
Mörg undanfarin ár, frá mars
1999, hafa vátryggingafélögin ráðið
málum með þeim hætti að félögin
hafa fengið þá lögmenn sem gæta
hagsmuna tjónþola til að biðja sam-
eiginlega, með vátryggingafélaginu,
um mat á afleiðingum slysa, þ.e.
lögmaður tjónþola skrifar þá undir
matsbeiðnina með vátrygginga-
félaginu. Semur vátryggingafélagið
í þessum tilvikum matsbeiðnina og
ræður að verulegu leyti vali á mats-
mönnum. Eftir að matsgerðin er
kláruð fara þessir matsmenn með
matsgerðina til viðkomandi vá-
tryggingafélags og fá greitt fyrir
sína vinnu. Í yfirgnæfandi tilvikum
veljast sömu matsmenn til þessara
verka fyrir vátryggingafélögin og
þiggja fyrir störf sín verulegar fjár-
greiðslur, sem geta numið tugum
milljóna ár hvert. Ekki getur því
verið um hlutlausa matsmenn að
ræða og þeir lögmenn, sem á þessa
framkvæmd fallast, eru varla að
gæta hagsmuna umbjóðanda sinna,
en tryggja hins vegar greiðslu
kostnaðarins vegna matsgerðanna,
sem er reyndar verulegur. Er svo í
dag að stærstur hluti þeirra vá-
tryggingabóta vegna líkamstjóna
sem vátryggingafélögin hafa greitt
undanfarin ár er byggður á slíku
sameiginlegu utanréttarmati, þar
sem sömu matsmenn, læknar
(CIME) og lögfræðingar koma að
málum. Er þessi praksís (þvingað
samráð) í það minnsta „frávik“ frá
ákveðnu lögmæltu viðmiði eða þeim
aðferðum sem kveðið er á um í
greinargerð með 9. grein laga nr.
37/1999.
Er þetta umhugsunarefni, þar
sem ekki er farið að í samræmi við
það sem löggjafinn telur að best
tryggi hagsmuni þeirra sem orðið
hafa fyrir líkamstjóni í slysum, eins
og kveðið er á um í greinargerð
með 9. grein laga nr. 37/1999, þar
sem segir að tjónþoli geti sjálfur
aflað mats á líkamstjóni sínu og ef
vátryggingafélagið sætti sig ekki
við matsniðurstöðuna geti félagið
leitað álits örorkunefndar, sem er
hlutlaus og óháður matsaðili.
Í þeim tilvikum þar sem vátrygg-
ingafélög hafa ekki sætt sig við
matsgerð sem aflað er einhliða hjá
hlutlausum matsmönnum eru félög-
in einnig hætt að fara að tilmælum
löggjafans í greinargerð með 9.
grein laga nr. 37/1999 um að leita til
örorkunefndar til að reyna að
hnekkja matinu. Í dag biðja vá-
tryggingafélögin hins vegar yfirleitt
um mat dómkvaddra matsmanna.
Er þá erfitt að fá hlutlausa mats-
menn, þar sem þeir matsmenn sem
gefa kost á sér til slíkra starfa fyrir
dómstólunum hafa flestir starfað að
sameiginlegum utanréttarmati fyrir
vátryggingafélögin og eru því í raun
vanhæfir til starfans vegna fjár-
hagslegra tengsla við viðkomandi
vátryggingafélag, eins og fram
kemur í dómi Hæstaréttar Íslands í
málinu nr. 223/2008 frá 5. febrúar
2009 og öðrum dómi réttarins, máli
nr. 679/2008 frá 15. janúar 2009.
Staðan í þessum málum í dag,
eins og sagt var hér í upphafi, er
því miður að tjónþolar í líkams-
tjónamálum hér á landi hafa ekki
forræði á þeirri sönnunarfærslu
sem þeir eiga rétt á. Af hverju er
það látið viðgangast af þeim lög-
mönnum sem taka að sér slík mál?
Af hverju starfa þeir nánast sem
útibú fyrir vátryggingafélögin?
Af hvaða ástæðu vátrygginga-
félögin fara fram með þessum hætti
þarf ekki að fara í grafgötur um.
Um það ætti hver tjónþoli í líkams-
tjónamálum að vera upplýstur. Ger-
um tryggingar betri í alvörunni, því
tryggingar snúast um fólk.
Eftir Steingrím Þormóðsson,
Þormóð Skorra Steingrímsson
og Fjölni Vilhjálmsson
» Tjónþolar í líkams-
tjónamálum hér
á landi hafa ekki forræði
á þeirri sönnunarfærslu
sem þeir eiga rétt á.
Af hverju er það látið
viðgangast af þeim
lögmönnum sem taka
að sér slík mál? Af
hverju starfa þeir
nánast sem útibú fyrir
vátryggingafélögin?
Steingrímur
Þormóðsson
Höfundar eru lögmenn á lögmanns-
stofunni Lögmenn Árbæ.
Tryggingavik
Þormóður Skorri
Steingrímsson
Fjölnir
Vilhjálmsson