Morgunblaðið - 16.04.2020, Síða 58

AF TINNABÓKUM
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Ég var ekki gamall þegar égfyrst slóst í för með Tinna íævintýraleiðöngrum hans.
Fimm ára og orðinn læs og ein-
hverra hluta vegna barst í hendur
mér bókin Dularfulla stjarnan, um
þennan unga hugdjarfa blaðamann
(sem skrifar nánast aldrei neitt)
sem heldur norður í höf, með við-
komu á frekar ótrúverðugri Akur-
eyri, í leit að leifum loftsteins sem
átti að hafa fallið þar. Þennan
sama vetur sá ég hjá Gumma vini
mínum ekki síður æsilegt teiknað
ævintýri með sömu hetju, Svaðilför
í Surtsey, þar sem Tinni eltist við
peningafalsara út í hálfhruninn
kastala á skoskri eyju. Og með
fölsurunum í liði er illilegur gór-
illuapi sem allir óttast.
Árið eftir að teiknimynda-
sögubylgjan skall á Íslandi með
þessum tveimur bókum eftir belg-
íska teiknarann sem kallaði sig
Hergé hófst skólaganga mín og ég
óx að viti og þroska, eins og geng-
ur. En Tinnabækurnar voru orðnar
einn af föstu punktunum í tilver-
unni. Ég las þær aftur og aftur og
þegar leið að jólum ár hvert var
von á nýjum; Vindlar faraós kom
1972 og sama ár Eldflaugastöðin –
ég varð að bíða í heilt ár eftir
seinni hluta ævintýrisins, Í myrk-
um mánafjöllum, og oft velti ég
vöngum það ár yfir hvernig í
ósköpunum færi fyrir hetjunum,
Tinna og vinum hans. Og eins var
þegar Sjö kraftmiklar kristalls-
kúlur kom út 1974 – ég man eftir
að hafa ári síðar lesið frétta-
tilkynningu í Morgunblaðinu um að
framhaldið, meistaraverkið Fang-
arnir í Sólhofinu, væri komið út og
dag eftir dag kom ég við eftir
skóla í Bókabúð Keflavíkur til að
athuga hvort bókin væri komin. Og
ég man enn hvað mér brá að sjá
hana loksins uppi í hillu. Svona var
tilhlökkun æskunnar og endurtók
sig ár eftir ár. Sumar bókanna
fékk ég í afmælisgjöf seint í októ-
ber, aðrar í jólagjöf eða las þær hjá
Tinni lærir að tala upp á nýtt
Fruss Kolbeinn kafteinn hellir sér yfir Boris liðþjálfa í tunglflaugini, í upphaflegri þýðingu Lofts Guðmundssonar.
Gumma vini mínum ef ég eignaðist
þær ekki sjálfur, þá strax. En auð-
vitað átti ég eftir að eignast allar
þessar 24 bækur – og miklu fleiri
til um Tinna, vini hans og höfund-
inn. Því ég slóst ungur í för með
þeim og þótt ég sé fyrir löngu orð-
inn miðaldra er ferðalagi okkar
saman ekki lokið. Ég tek bækurnar
af og til fram, einkum þær seinni
og vandaðri, en lesturinn tekur
ekki langan tíma – ég kann hvert
orð, hverja hreyfingu á síðunum 62
í hverri bók utanað. Og ég gengst
fúslega við Tinnablætinu – klæðist
iðulega Tinnabolum, er með
Tobba, hund Tinna, á lyklakipp-
unni, og bregð á tyllidögum fyrir
mig frösum úr bókunum.
Í fylgd með söguhetjunum
Þegar ég horfi til baka fagna
ég því láni að hafa alist upp með
Tinna, frá því ég varð læs og fram
á unglingsárin þegar fyrstu útgáfu
Fjölva á öllum bókunum lauk. Ég
sá sams konar samfylgd jákvæðra
söguhetja hjá dætrum mínum, en
flokkurinn um Harry Potter hóf
göngu sína á íslensku þegar þær
voru fimm og átta ára og við for-
eldrarnir lásum sögurnar með
þeim, þegar þær komu út, þar til
dæturnar tóku sjálfar við – og lesa
bækurnar enn sér til ánægju.
Tinni á enn erindi og er alltaf
vinsæll, skiljanlega. Og Tinnabæk-
urnar hafa verið endurprentaðar
mörgum sinum fyrir nýja íslenska
lesendur, eins og vera ber. Alltaf
hef ég verið sannfærður um að ein
ástæðanna fyrir vinsældunum hér
hafi verið meistaraleg þýðing Lofts
Guðmundssonar. Hún er einstak-
lega lipur og flæðir vel í knöppu
forminu. Og sæhetjan hrjúfa en
hugdjarfa, Kolbeinn kafteinn, ber
þar af með einstaklega fjöl-
breytilegu lýsinga- og blóts-
yrðasafni, sem Loftur spinnur
meistaralega úr íslensku sjóara-
máli, með sýnilega endalausum vís-
unum í alls kyns sjávarfang sem
hann tengir gjarnan með stuðlun:
„fari það í fimm milljón fúlar flyðr-
ur!“; „heilagar hafmeyjar“; „fari
það í milljón myglaða molbúa-
marhnúta“̧„fari það í tannlausa
túnfiska og vitlausa vöðuseli“;
„trilljón trítilóðir trosfiskar“; og
„mér líður eins og þorski og það er
verið að hala inn trollið“ – hver
einasti Íslendingur ætti að skilja
hvað það er hræðileg tilfinning.
Nema að tengsl okkar við hafið séu
farin að trosna.
Ætli ég hafi ekki verið ellefu
ára þegar ég áttaði mig á því hvað
orðfæri Kolbeins væri miklu litrík-
ara og auðugara en í öðrum þýð-
ingum, til að mynda á dönsku og
ensku (þar sem hann heitir Had-
dock – ýsa! Hversu máttlaust er
það?) Ég skrifaði þá upp öll blóts-
yrði Kolbeins í þeim Tinnabókum
sem Loftur hafði þá þýtt og bar
saman við erlendar útgáfur, þar
sem sömu fáu blótsyrðin voru
endurtekin máttleysislega sí og æ.
Og ég dáði þýðingar Lofts.
Búið að leggja Lofti
Hver kynslóð þarf sínar
Tinnaútgáfur. Og það má færa fyr-
ir því rök að Tinna þurfi að þýða
reglulega eins og aðra klassík –
samanber nýjar Shakespeare-
þýðingar þótt Helgi Hálfdanarson
hafi þýtt öll leikritin meistaralega
áður.
Froskur Útgáfa hefur undan-
farin ár staðið sig vel í því að færa
klassískar evrópskar teiknimynda-
sögur á íslensku, af umtalsverðum
metnaði. Og það gladdi þennan
gamla Tinnaaðdáanda að sjá að
Froskur væri tekinn við Tinna og
fyrstu tvær komnar út með
myndarlegum hætti – og það
„Tunglbækurnar“, sjötíu árum eft-
ir að sagan byrjaði að koma á
prent í Belgíu. En mér þótti undar-
legt að sjá að Eldflaugastöðin heit-
ir nú Á leið til tunglsins – Í myrk-
um mánafjöllum er enn með sama
heiti. Og svo hitt, að búið er að
leggja þýðingu Lofts og Anita K.
Jónsson þýðir nú sögurnar.
Í fréttabréfi Frosks útskýrir
útgefandinn Jean Posocco ástæð-
una. Segir að nútímamálið sem var
talað 1970 sé ekki það sama og sé
talað í dag og sum orðanna í eldri
útgáfunum séu börn síns tíma. Og:
„Á köflum uppfylltu þýðingarnar
hjá Fjölva ekki kröfurnar okkar og
erfitt var að flytja gömlu þýðing-
arnar yfir á nútíma íslensku. Því
var að lokum tekin sú ákvörðun að
fara alla leið og endurþýða bæk-
urnar. Enda höfðu rétthafar Lofts
og Þorsteins [Thorarensen, útgef-
enda Fjölva en nafni hans var bætt
við sem þýðanda með Lofti í seinni
útgáfum] ekki leyft okkur að
hræra í upprunalegu þýðing-
unum.“
Það er skemmtilegt að sjá að
Jean gerir lesendum ljóst með
glettnislegum hætti að ekki sé víst
að við gamlir lesendur Tinna verð-
um ánægðir. Hann vonar að sín
bíði ekki „fjaðrir og tjara“ þegar
hann fer næst á kaffihús. Hann
segir það áhættusama iðju að gefa
út bækur en þetta hafi verið
ákvörðun sem þurfti að taka.
Gott og vel. Ég get fallist á
það – þótt ég sakni orðkynnginnar
sem Loftur færir Kolbeini; þýðing
Anitu er ekki jafn litrík hvað skip-
stjórann sæblauta varðar. Og mun-
ar mestu að lesandinn finnur að
tengslin við heim sjómanna vantar.
En á móti kemur að textinn er ítar-
legri, og fer líklega nær frumtext-
anum, sem Jean segir hafa verið
kröfu rétthafa í Belgíu. Ég hvet því
foreldra til að færa börnum sínum
þennan nýíslenskaða Tinna; þetta
eru sömu ævintýrin, sömu skraut-
legu persónurnar. Og ég hyggst ná
mér í næstu Tinnabækur Frosks,
en æskuverk Hergés Tinni í Am-
eríku og Tinni í Kongó munu
væntanlegar. Svo get ég alltaf leit-
að í þýðingar Lofts ef þær kalla á
mig – ég á þær nefnilega allar uppi
í hillu.
»Hver kynslóð þarfsínar Tinnaútgáfur.
Og það má færa fyrir
því rök að Tinna þurfi
að þýða reglulega eins
og aðra klassík.
Úr Í myrkum mánafjöllum, Froskur Útgáfa, 2019.
Slef Þýðing Anitu K. Jónsson er nokkuð frábrugðin en Kolbeinn frussar enn á Boris, sem heitir nú Jörgen.
Kápurnar Fyrstu íslensku útgáfur
„Tunglbókanna“ og þær nýju.
Skyrslettur Klassískur brandari um Kolbein í Eldflaugastöðinni breytist
nokkuð í nýju þýðingunni en sagan heitir þar Á leið til tunglsins.
Úr Í myrkum mánafjöllum, Fjölvi útgáfa, 1973.
58 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 2020
LC02 hægindastóll
Leður – Verð 285.000,-
Skeifunni 8 | Sími 588 0640 | casa.is