Samtökin '78 - 30 ára Afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2008, Blaðsíða 17

börn. Síðan kom greinarstúfur í sama stíl
sem kom þessum samtökum nákvæmlega
ekkert við. Mánudagsblaðið var að vísu
frumherji í sorpblaðamennsku en þessi
fréttaflutningur sýnir vel hvernig andrúmsloftið
í samfélaginu var á þessum árum.
Nafnið lceland Hospitality eða íslensk gestrisni
kom þannig tii að einn félaganna var f sambandi
við Bandaríkjamann sem gaf út vegvísi um gay
staði og félög og sá benti á að í ísrael hefðu
menn fundið leið fram hjá útskúfuninni með því
að stofna Israel Hospitality, félag sem veitti
erlendum gestum leiðsögn og hjálp ogjafnvel
gistingu. Það var tekið upp hér svo samtökin
væru þó hluti af einhverri hefð og auðskilið
væri hvers konar félagsskapur þetta væri.
//Á eigin forsendunn
Vert er að vekja athygli á að tilgangur
nýstofnaðra samtaka er sagður vera „að efla
samskipti þeirra, sem eru sama sinnis og
vinna gegn fordómum og fáfræði" en ekkert er
minnst á réttindabaráttu. Það er engin tilviljun
heldur var andinn í samtökum sá að vekja
íslenska homma til vitundar um eigin þarfir
og byggja starfið á grundvallariýðræði. Allir
áttu að koma skoðunum sínum á framfæri,
allir áttu aó geta bent á hvar skórinn kreppti
og hvað væri vænlegt til úrbóta. Þessir allir
voru þeir sem höfðu gert sér grein fyrir að
þeir væru gay og ætluðu ekki að láta telja sér
trú um annað. Það hét svo seinna að koma
úr skápnum og heitir það enn. Réttarbætur
í glötuðu kerfi voru ekki á dagskrá heldur
hvorki meira né minna en vitundarvakning,
breytt sjálfsmynd og breytt þjóðfélag, Það má
minna á að áhrif ’68-kynslóðarinnar svokölluðu
eru mikil og margvísleg og má segja aó mörg
markmið hafi náðst, bara á miklu lengri tíma
en síðhærtfólk í geitaskinnspelsum, með
slæður og skartgripi, bæði kynin, sá fyrir.
Orð eins og sjálfsmynd og samkynhneigð voru
þá ekki til í íslensku en á nútímamáli mætti
segja að markmið lceland Hospitality hafi
fyrst og síðast miðast við að samkynhneigðir
byggðu upp heilbrigða sjálfsmynd
og starf samtakanna hafi miðast við
samkynhneigð gildi, ekki gagnkynhneigð.
//Leitaðaðlesbíum
Veturinn 1976-77 hittust menn nokkuð
reglulega, gjarna á fimmtudagskvöldum þegar
ekki var sjónvarp. Menn þurftu að ræða margt
og meðal annars var hafin skipuleg leit að
lesbíum; fréttir fengust af einni í Hafnarfirði
en annars reyndust þær ekki vera til. Starfið
fólst þó fyrst og fremst ( því að iáta umheiminn
vita að hér væri til gay fólk. Varðveist hefur
fréttatilkynning á ensku sem send var gay
blööum og félögum um víða veröld. Þar segir
meðal annars: „lceland Hospitality is an informal
group of about 30 persons. Our intentions are
to improve the gay scene in lceland and assist
foreign gay visitors.... There is no active gay
scene in lceland, no predominantly gay bars
or other meeting places, but what scene there
is, is mostly restricted to private parties and
going in groups to straight discotheques. The
most frequented place is named “SESAR”
and it is partly gay during weekends... ”
Þetta gæti staðið stafrétt í tölvupósti frá
MSC ísland aldarþriðjungi sfðar, nema að
nú er til gay sena I landinu. í stað þess
fornfræga Sesars, seinna Hollywood,
kæmi Q-in og Black en markmiðin eru
nákvæmlega þau sömu, bæta félagslífið
ogvera erlendum gestum innan handar.
Þð nokkur viðbrögð urðu við þessu erlendis
og vegvísirinn Spartacus birti nafn og pósthólf
lceland Hospitalityí útgáfunni 1978. Einnigvar
þó nokkuð um að ferðamenn hefðu samband;
þeir voru kynntir fyrir fólki og lentu beint í
hringióu partía og skemmtana í bænum. Gay
blaðaútgáfa var þá á byrjunarstigi, jafnt í
Evrópu sem Ameríku, en gestir komu fréttunum
áfram og meðal annars kom hingað maður
frá Ástralíu sem skrifaði síðan grein um
ísiand í ástraiskt biað og þótti merkilegt.
//Landflótti
Á áttunda áratugnum fluttust margir
samkynhneigóir af landi brott ogtil þess lágu
sjálfsagt margar ástæður. Ein var ábyggilega
sú að í nágrannalöndunum hafði þó nokkuð
miðað í frjálsræðisátt en íslenskt samfélag var
töluvert eftir á og munurinn á því að lifa sem gay
hér og erlendis var orðinn mjög áberandi. Það
er þó ekki svo að skilja að hér hafi sérstaklega
verið traðkað á réttindum samkynhneigðra
heldur ríkti hér enn haftastefnan frá kreppu- og
strfðsárunum því þeir sem höfðu hag af henni
héldu f hana með kjafti og klóm. Óðaverðbólga
gerði illmögulegt að búa hérna og allt samfélagið
var einhvern veginn stirt og steinrunnið og
þaö tók ekki að þiðna í menningarlegum og
félagslegum efnum fyrr en eftir 1980. Menn
minnast ólíkra hluta frá 8. áratugnum; sumum
finnst sjáfsagt merkilegt að 1976 var árið
sem Maó formaður dó og öðrum að það var
árið sem ísland vann þorskastrfðió við Breta
en tískunnar um miöjan áttunda tuginn verður
Ifklega fyrst og fremst minnst fyrir geysistór
gleraugu, jafnt sólgleraugu sem önnur. Venjuleg
gleraugu voru gjarna örlítið skyggð svo alls
konar fólk, fullorðnar og virðulegar manneskjur,
voru með þessa hlemma fyrir augunum.
Kannski var það á einhvern hátt táknrænt
og þess vegna svona ótrúlega vinsælt.
//Gagnkynhneigð gildi
I ársbyrjun 1978 fluttust svo helstu frumkvöðlar
og driffjaðrir í lceland Hospitality til útlanda.
Þeir afhentu þekktum forvígismanni gay
hreyfingarinnar öll skjalagögn félagsins
og lykilinn að pósthólfi þess og seldu
honum sjálfdæmi um hvað gert yrði vió
þetta. Hann kallaði svo saman fólk og
stofnaði Samtökin '78 um vorið. Hvað
varð af skjalagögnunum er ekki vitað.
Það er svo mikillar athygli vert að
Samtökin '78 byggðust á allt annarri
hugmyndafræði en lceland Hospitality. í
staö grundvallarlýðræðislegra aðferða tóku
menn einfaldlega lög dönsku samtakanna
Forbundet af 1948, þýddu þau á íslensku
og fengu þau samþykkt. Það voru sem sagt
félagslög frá fyrra helmingi síðustu aldar, byggð
á hugmyndagrundvelli sem rekja má langt
aftur ogjafnvel alla leið til upplýsingarmanna
18. aldar. Menntaðir yfirstéttarnmenn skyldu
fræða og upplýsa alþýðuna, kenni henni
góð vinnubrögð og góða siði og hollustu við
guð, kóng og föóurland. Þá yrði allt gott.
I stað þess að vekja almenna félaga til vitundar,
hlusta hver á annan og skapa samvinnuvettvang
þar sem allir nytu virðingar og gætu komið
sjónarmiöum sínum á framfæri, var stofnaður
vinnuhópur sjálfskipaðra umbótasinna sem
ákvað einn hvar skórinn kreppti, hvað þyrfti
að gera og hverja þyrfti að upplýsa. Skemmst
er frá því að segja að starf Samtakanna
'78 miðaðist fyrstu árin algjörlega við
gagnkynhneigð gildi; markmiðið var að upplýsa
gagnkynhneigða um aðstæður samkynhneigðra
og heimta réttindi þeim til handa svo þeir
gætu aðlagast gagnkynhneigðu samfélagi.
17