Samtökin '78 - 30 ára Afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2008, Qupperneq 46

Svo fór að berast ein og ein Ijósmynd af grindhoruðum mönnum með beinaber
andlitogsokkinaugu.
HowAIDS
Changed
Amcnca
Cmt wi*st* vs »r intit,
tvt wt mmtit
f*« K*f, M H
HMiM t*t í* AÞMA14
tHAt lift A« A4f\«(i V«M C%
0i**4t<*»* 0V« (UttVAI AM»
OlAtOfiO
k *-> it» Mww >uM< • V>< iki# >wW
mi »W-[i«w>|iriiKiiÍ W f#—i« <oy»»
**» MMMm ÍM tr* Hk>l(Wttl 1IW*t
W» \ í«»<y«r iNM\“l m |M*« »<íi
Vm ímiJ l^ii tV**nH«WA'
•«* «> m*. orw»1 «.»>. V •
En þrátt fyrir að illa gengi með baráttumálin gekk betur
inn á við: okkur tókst að fá sífellt fleiri til að verða sýnileg,
koma úr skápnum einsog það var kallað, þó það væri
ekki nema í þröngum hópi eða á Samtakaböllunum.
Æ fleiri gengu til liös við Samtökin ‘78.
Hérgegndi skemmtanalífið innan Samtakanna aðalhlutverki.
Það lokkaði marga útúr skápnum og hjálpaði þeim að kynnast
öörum samkynhneigðum og öölast jákvæðari sjálfsmynd. Og
auðvitað var vonin um ástina og kynlífið sem skemmtanalífið
lofaði öllum í ríkum mæli... aðalhvatinn. Þótt hægt gengi
var allt á uppleið og menn bjartsýnir og lífsglaðir.
//Fyrstu fréttirnar
En þá fór að berast ein og ein frétt að utan um sjúkdóm
sem virtist herja mest á homma. Sjúkdómurinn var í
fyrstu illa skílgreindur og nafnlaus en svo virtist sem hann
birtist í sortuæxlum og alvarlegri lungnabólgu og veikti
ónæmiskerfið. Svo fór að berast ein og ein Ijósmynd af
grindhoruöum mikió veikum ungum mönnum, hommum,
með beinaber andlit og sokkin augu. Sjúkdómurinn leiddi
til dauða og engin lækning til og engin lækning í sjónmáli,
Hvað var að gerast? Hvernig smitaóist sjúkdómurinn?
Upplýsingarnar komu hægt og bítandi. Uppúr 1980 veittu bandarískir læknar
því athygli að samkynhneigðir menn voru að veikjast af sama sjúkdómi að
því er virtist. Næstu árin jókst fjöldi veikra til muna. Fljótlega kom í Ijós að
hér var á ferðinni smitsjúkdómur sem eyðilagði ónæmiskerfið og leiddi til
dauða. Áhættuhóparnir voru fyrst og fremst hommar og svo sprautufíklar
en auðvitað gátu allir smitast. Smitleiðirnar voru kynlíf og blóðgjafir.
Þessar upplýsingar byrjuðu að streyma inn 1983 og þá oftar en ekki pakkaðar
inn í fordóma- og hatursfullar hryllingsumbúðir. Maður þurfti oft að grafa eftir
staðreyndunum í sorpblaðamennskunni. Fyrirsagnir eins og „Telur svínasótt
orsök kynvillingaplágunnar í Bandaríkjunum" (Mbl. 28.4.83) voru algengar. Hér
eru tvö dæmi til viöbótar: „Vilja rannsaka alla kynvillinga í landinu" (Sænsk
heilbrigðisyfirvöld) (Mbl 18.8.93), „AIDS - Kynvillingaplágan" (Dagbl 15.8.83)
Þegar hér var komið sögu var komið nafn á sjúkdóminn, AIDS (Acquired
Immune Deficiency Syndrome), sem á íslensku var nefnt eyðni og
síðar alnæmi. Sjúkdómurinn var samt enn fjarri veruleika okkar
hér á landi og við upplifðum hann aðallega í gegnum dagblöð og
sjónvarp en ekki úr nánasta umhverfi. Næstu tvö árin gerðist lítið en
sjúkdómurinn tikkaði inn í okkar hóp óséður, einsog moldvarpa.
//Viðurkenndu ekki samkynhneigð
Það var ekki fyrr en haustið 1986 sem alvaran blasti við. Þá var í Morgunblaðinu
birt grein um útbreiðslu alnæmis hér á landi og tölurnar voru ógnvænlegar. í Ijós
kom að 29 manns höfðu verið greindir með veiruna og 70% þeirra eða 20 manns
voru hommar. Alls höfðu 116 hommar farið í mótefnamælingu þannig að 17,2 %
þeirra voru smitaðir. Þetta var stór hópur í litlu samfélagi og við vöknuöum upp við
vondan draum og skildum allt í einu að samfélagið var ekkert að sinna okkur - fyrr
enn sem dauðvona sjúklingum á spítölum. En við vildum að samfélagið axlaði
ábyrgð gagnvart samkynhneigðum og tæki á mjög slæmri félagslegri stöðu þessa
hóps vegna þess að það væri besta forvörnin gegn alnæmi. Og við vildum öflugt
forvarnarstarf sem beindist að samkynhneigðum. En hér stóð hnífurinn í kúnni.
Samfélagið hafði aldrei viðurkennt
tilvist samkynhneigðra hvað þá
réttindi til handa samkynheigðum
eða skyldur gagnvart þeim.
En nú var sú staða komin upp
að stofnanir samfélagsins
neyddust til að byrja samræðu
við samkynhneigða og það var í
fyrsta skipti sem það átti sér stað.
Læknarnir Helgi Valdemarsson
prófessor í ónæmisfræði og
Kristján Erlendsson, nýútskrifaður
læknir í ónæmisfræðum, riðu
á vaðið og mynduðu tengsl og
umræðugrundvöll við nokkra
meðlimi Samtakanna ‘78. Þessi
viðleitni þeirra til að mynda
tengsl við stærsta áhættuhópinn
og reyna að skilja sjónarmið
samkynhneigðra í víðara
samhengi var ekki alltaf vel
séð af ráðamönnum. Yfirvöld
vildu taka á sjúkdómnum