Rit Búvísindadeildar - 01.07.1992, Side 122

Guðrún Lára Pábnadóttir
Torfi Jóhannesson
Búvísindadeild
Sýklar og sníklar í búfjáráburði
Búfjáráburður er nú á síöari árum í flestum tilvikum geymdur í haughúsum í stað opinna ,
hauga áður og notkun mykjudæla hefur aukist. Af því leiðir: Þynnri mykja, minni aðgangur ♦
súrefnis, minni hitamyndun og lægra sýrustig. Þetta bætir lffslíkur smitþátta í geymslunni og eykur v
hættu á að þeir berist með búfjáráburði í dýr og menn.
Gerlar og veiror. Helstu tegundir sem vitað er aö lifi hér á landi og geti verið í
búfjáráburði valda flestar einhvers konar iðrasýkingum en auk þeirra eru gerlar sem valda
stífkrampa, Hvanneyratveiki og garnapest og einnig riðuveiran. Þessir smitvaldar geta bæði verið
í mönnum og dýrum og valdið sýkingum nema garnapestargeriilinn og riðan sem ekki hafa fundist
í mönnum.
Sníkjudýr. Sníkjudýrum sem borist geta með búfjáráburði má skipta í tvo megin flokka:
Frumdýr og Þráðorma. Egg og lirfur þessara dýra eru mjög haröger og þola nokkurra mánaða
geymslu í haughúsi, svo fremi sem hiti haldist lágur.
Frumdvr. Af frumdýrum eru það einkum hníslar (Eimeria spp.) sem um er að ræða. Þetta
eru einfruma dýr sem lifa og fjölga sér í þarmavegg. Hníslasótt í lömbum veldur oft óþrifum.
Þráðormar. Þessir ormar eru mjög algengir í Lslenskum nautgripum og eru sérstaklega
hættulegir ungum gripum. Egg þeirra og lirfur gera lifað veturinn auðveldlega af hvort sem er
í búfjáráburðinum eða í haganum. Lirfustigiö er étiö með beit.
Smithætta. Flestir grasbítar eru smitaðir af ormum og margir af gerlum. Öflugasta
smitleiðin er frá skítadellum sem dýrin láta ffá sér í haganum, en einnig er allnokkur smithætta
af dreifineu búfiáráburðar - sérstaklega ef hann er borinn á að vori og sömu tún beitt um sumarið.
Búfjáráburöurinn bætir ofan á smitið sem berst með beit og sýkingarhættan verður meiri.
Varöandi notkun búfjáráburðar við grænmetisrækt ætti að hafa smithættu af völdum gerla
í huga, sérstaklega í votviðrasamri tíð, en sól og þurrk þola flestir smitþáttana illa.
Hvað er til ráða? Hitamyndun í búfjáráburðinum hefur mikið að segja um hvort
smitberamir nái að lifa geymsluna af. Lirfur þráðorma lifa í allt að 3 mánuði við 3°C en aðeins
u.þ.'o. mánuð við 20°C. Það sama á við um t.d. salmonellur sem geta lifaö f allt að 1 ár í
haughúsum ef aðstæður eru hagstæðar, þ.e. mykjan blaut (5-10% ÞE), sýrustigið lágt og hitinn
lágur. Sú leið sem auðveldast er aö nota til að minnka hættuna á smiti frá búfjáráburði er að
bera á að hausti og slá túnið a.m.k. einu sinni áður en beitt er. (Smit berst sjaldan með gróffóðri
f skepnur). Einnig minnkar það líkurnar á dreifingu smits að bera áburöinn í flög eöa fella hann ^
niður. Fleiri leiðir eru hugsanlegar t.d. að blanda kalki í mykjuna eða dæla lofti í gegnum h
haughúsið. En þær aðferðir eru erfiðar og dýrar í ffamkvæmd og vart raunhæfar því sjaldnast '
verða sýkingar verulega alvarlegar nema skepnur séu á þröngri beit. Á þeim stöðum þar sem *
salmonella, garnaveiki, stífkrampi eöa riðuveiki eru viðvarandi gætu menn þurft aö grípa til öflugri
aögeröa til að rjúfa hringrás smitþáttana.
Ofangreind umfjöllun hefur einkum miðast viö mykju og tað þar sem rannsóknir haga nær
eingöngu beinst að þeim tegundum búfjáráburöar. En í öðrum tegundum búfjáráburðar geta leynst
fleiri tegundir smitþátta eins og t.d. vöðvasullurinn sem talið er hugsanlegt aö berist með refaskít.
116