Læknablaðið - nóv. 2020, Blaðsíða 9

L ÆK N A BL AÐIÐ 2020/106 503
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Sigurður Ólafsson
læknir
Sérfræðingur í meltingar-
og lifrarsjúkdómum á
Landspítala og klínískur
dósent við læknadeild
Háskóla Íslands
sigurdol@landspitali.is
Nóbelsverðlaun í læknisfræði fyrir
uppgötvun lifrarbólguveiru C
Sigurður Ólafsson MD,
FACP
Consultant, Division of
Gastroenterology and
Hepatology, Department
of Medicine, Landspitali
– The National University
Hospital of Iceland
Associate Professor of
Medicine, University of
Iceland Faculty of Medicine
Uppgötvanir þessara vísindamanna
og rannsóknarteyma þeirra hafa haft
gríðarlega þýðingu. Í kjölfarið var unnt
að þróa mótefnapróf til greiningar á
veirunni. Nú var unnt að skima blóð
í blóðbönkum og lifrarbólga eftir
blóðgjöf heyrir sögunni til í flestum
heimshlutum.
doi 10.17992/lbl.2020.11.604
Sænska Nóbelsnefndin tilkynnti þann 5. október
um verðlaunahafa í lífeðlis- eða læknisfræði árið
2020. Að þessu sinni fengu þrír vísindamenn verð-
launin, Bandaríkjamennirnir Harvey J. Alter við
National Institutes of Health og Charles Rice við
Rockefeller-háskólann í New York og Bretinn Mich-
ael Houghton við Alberta-háskólann í Edmonton í
Kanada, fyrir að uppgötva lifrarbólguveiru C.
Á heimsvísu eru um 70 milljónir manna smitað-
ir af lifrarbólgu C veirunni sem veldur langvinnri
lifrarbólgu, skorpulifur og lifrarkrabbameini. Talið
er að um 400.000 einstaklingar deyi árlega úr þess-
um sjúkdómi.
Lengi var vitað að til væru tvær megingerðir af
smitandi lifrarbólgu. Sú fyrri, sem fékk nafnið lifrar-
bólga A, veldur bráðri lifrarbólgu en leiðir yfirleitt
ekki til varanlegs skaða. Hin gerðin, sem smitast
aðallega með blóði og líkamsvessum, getur valdið,
gjarnan á löngum tíma, skorpulifur og lifrarkrabba-
meini. Rannsóknir Baruch Blumberg á 7. áratugn-
um leiddu til uppgötvunar lifrarbólguveiru B og í
kjölfarið varð unnt að skima blóðgjafa fyrir þessari
veiru. Fyrir uppgötvun sína fékk Blumberg Nóbels-
verðlaunin árið 1976. Þótt umtalsvert drægi úr al-
gengi lifrarbólgu í tengslum við blóðgjafir eftir upp-
götvun lifrarbólguveiru B varð fljótt ljóst að áfram
var stór hópur blóðþega að veikjast af langvinnri
lifrarbólgu.
Á þessum árum beindust rannsóknir Harvey Al-
ters að lifrarbólgu hjá sjúklingum sem höfðu fengið
blóð og voru hvorki smitaðir af lifrarbólguveiru A
né B. Harvey og félagar gátu sýnt fram á að blóð úr
þessum sjúklingum gat borið lifrarbólgu í simpansa.
Í kjölfarið sýndu rannsóknir þeirra að þessi óþekkti
sýkill bar öll merki þess að vera veira. Niðurstöðurn-
ar voru birtar árið 1975.1 Þessi dularfulli sjúkdómur
fékk svo nafnið „ekki A, ekki B lifrarbólga“ til að-
greiningar frá lifrarbólgu A og B.
Langur tími leið svo frá uppgötvunum Harveys
og félaga þar til veiran sjálf var einangruð en þar
kemur Michael Houghton við sögu. Á þeim tíma
starfaði hann hjá lyfjafyrirtækinu Chiron í Kali-
forníu. Michael og rannsóknarteymi hans beittu nýj-
um aðferðum til að einangra genamengi veirunnar.
Eftir þrotlausa vinnu fundu þeir áður óþekkta RNA
flavi-veiru sem hlaut nafngiftina lifrarbólguveira
C. Tilvist mótefna sem fundust í blóði sýktra benti
eindregið til að hér væri fundin veiran sem orsakar
„ekki A, ekki B“ lifrarbólgu. Niðurstöður sínar birtu
þeir í tímaritinu Science árið 1989.2,3
Enn var eftir að sanna að þessi nýuppgötvaða
veira gæti orsakað lifrarbólgu. Þar kom til kasta
Charles M. Rice og félaga sem beittu erfðatækni til
að fjarlægja hluta erfðamengis veirunnar sem þá
grunaði að hindraði veiruskiptingu. Þegar þessu
nýja RNA-afbrigði var sprautað í lifur simpansa
fengu þeir langvinna lifrarbólgu svipaða þeirri
sem þekkt var í mönnum eftir blóðgjöf.4 Þetta var
lokasönnun þess að hin nýuppgötvaða veira væri
orsök óútskýrðrar lifrarbólgu hjá blóðþegum.
Uppgötvanir þessara þriggja vísindamanna og
rannsóknarteyma þeirra hafa haft gríðarlega þýð-
ingu. Í kjölfarið var unnt að þróa mótefnapróf til
greiningar á veirunni. Nú var unnt að skima blóð
í blóðbönkum og lifrarbólga eftir blóðgjöf heyrir
sögunni til í flestum heimshlutum. Þessar uppgötv-
anir voru líka forsenda þess að unnt væri að þróa lyf
gegn veirunni. Þau lyf sem nú eru á markaði hafa
valdið byltingu í baráttunni við lifrarbólgu C. Með
einfaldri töflumeðferð er nú hægt að lækna nánast
alla sem smitaðir eru af veirunni.
Þessar framfarir í greiningu og meðferð voru svo
forsenda þess að árið 2016 setti Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin þjóðum heims það takmark að útrýma
lifrarbólgu C sem meiriháttar heilbrigðisvá fyrir árið
2030. Í því felst að greina 90% og meðhöndla 80%
smitaðra með það að markmiði að
lækka dánartíðni um 65% og ný-
gengi um 80%.
Veiting þessara verðlauna er
sérstaklega ánægjuleg fyrir okkur
hér á Íslandi. Í ársbyrjun 2016 var
hrundið af stað meðferðarátaki
gegn lifrarbólgu C hér á landi með
það að markmiði að bjóða öllum
smituðum lyfjameðferð og lækn-
ingu og útrýma lifrarbólgu C sem
meiriháttar heilbrigðisvá.5 Á fyrstu þremur árum
átaksins tókst að meðhöndla meira en 95% allra
greindra einstaklinga og stórlækka algengi lifrar-
bólgu C í helsta áhættuhópnum, sem er fólk sem
sprautar sig með vímuefnum í æð. Árangurinn hér á
landi og sú nálgun sem við höfum beitt hefur vakið
athygli erlendis og skipað Íslandi í sveit forystuþjóða
í baráttunni við þennan skæða sjúkdóm.
Heimildir
1. Feinstone SM, Kapikian AZ, Purcell RH, et al. Transfusion-associated
hepatitis not due to viral hepatitis type A or B. N Engl J Med 1975; 292:
767-70.
2. Choo QL, Kuo G, Weiner AJ, et al. Isolation of a cDNA clone derived
from a blood-borne non-A, non-B viral hepatitis genome. Science 1989;
244: 359-62.
3. Kuo G, Choo QL, Alter HJ, et al. An assay for circulating antibodies to
amajor etiologic virus of human non-A, non-B hepatitis. Science 1989;
244: 362-4.
4. Kolykhalov AA, Agapov EV, Blight KJ, et al. Transmission of hepatitis
C by intrahepatic inoculation with transcribed RNA. Science 1997; 277:
570-4.
5. Olafsson S, Tyrfingsson T, Runarsdottir V, et al. Treatment as
Prevention for Hepatitis C (TraP Hep C) - a nationwide elimination
programme in Iceland using direct-acting antiviral agents. J Intern
Med 2018; 283: 500-7.
The 2020 Nobel Prize in
Physiology or Medicine
awarded for the
discovery of Hepatitis C
virus
DREGUR ÚR HÆTTU Á
KRANSÆÐASJÚKDÓMUM1
HANN LIFÐI AF HJARTAÁFALL
— PRALUENT DREGUR ÚR
HÆTTU Á NÝJU2,3*
Praluent minnkar hættuna á alvarlegum kransæðatilfellum
OG ER EINI PCSK9-HEMILLINN SEM SÝNT HEFUR
LÆKKUN Í DÁNARTÍÐNI AF HVAÐA ORSÖK SEM ER†
í endapunktarannsókn á kransæðasjúkdómum2,4,5
ÁBENDING STAÐFESTUR KRANSÆÐASJÚKDÓMUR*
ALVARLEG ÆTTGENG
BLÓÐFITUHÆKKUN*
Skilyrði
Krafa
um fyrri
meðferð
Meðferð með a.m.k. tveimur hagkvæmustu lyfjunum hafa reynst ófullnægjandi
eða aukaverkanir leiði til þess að stöðva þurfi notkun þeirra, nema sérstök rök
mæli með öðru. Tilgreina skal hvaða lyf hafa verið reynd og í hve langan tíma.
Sérkröfur
Gildistími
umsóknar
Fyrirbyggjandi meðferð eftir hjartaáfall fyrir
einstakling með LDL-kólesteról ≥2,5 mmól/l*
Fyrsta umsókn skal gerð af sérfræðingi með sérþekkingu í hjarta- og æðasjúkdómum.
5 ár
Praluent 75 mg og 150 mg stungulyf, lausn í áfylltum lyfjapenna
Heiti virkra efna: Alirocumab. Ábendingar: Frumkomin kólesterólhækkun í blóði og blönduð blóðfituröskun:
Praluent er ætlað, til viðbótar við ákveðið mataræði, til notkunar hjá fullorðnum með frumkomna kólesterólhækkun
í blóði (arfblendna ættgenga kólesterólhækkun og kólesterólhækkun sem ekki er arfgeng) eða blandaða
blóðfituröskun: í samhliðameðferð með statíni eða statíni með öðrum blóðfitulækkandi meðferðum hjá sjúklingum
sem ná ekki viðmiðunarmörkum LDL-kólesteróls með hámarks þolanlegum skammti af statíni eða; í einlyfjameðferð
eða samhliða öðrum blóðfitulækkandi meðferðum hjá sjúklingum sem ekki þola statín eða mega ekki nota statín.
Staðfestur kransæðasjúkdómur: Praluent er ætlað fullorðnum með staðfestan kransæðasjúkdóm til að draga úr
hættu á hjarta og æðasjúkdómum með því að lækka gildi LDL kólesteróls, sem viðbótarmeðferð við leiðréttingu á
öðrum áhættuþáttum: í samsetningu með hámarksskammti af statíni sem þolist, með eða án annarri fitulækkandi
meðferð, eða; eitt og sér eða í samsetningu með annarri fitulækkandi meðferð hjá sjúkingum sem ekki þola statín eða
þegar frábending er fyrir notkun statíns. Sjá SmPC vegna niðurstaðna rannsókna á áhrifum á LDL kólesteról, hjarta
og æðatilvik og þýði sem var rannsakað. Frábendingar: Ofnæmi fyrir virka efninu eða einhverju hjálparefnanna.
Markaðsleyfishafi: sanofi-aventis groupe. Nálgast má upplýsingar um lyfið, fylgiseðil þess og gildandi samantekt
á eiginleikum lyfs á vef Lyfjastofnunar, www.serlyfjaskra.is. Sjá verð á heimasíðu lyfjagreiðslunefndar www.lgn.is.
Greiðsluþátttaka sjúkratrygginga: 0. Sjá skilyrði til greiðsluþátttöku hér fyrir ofan.
Fékk hjartaáfall og
fær hámarksskamm
t
sem þolist af statín
i og ezetroli
1,2
Heimildir
1. Samantekt á eiginleikum Praluent frá 05.12.2019, kafli 4.1. 2. Samantekt á eiginleikum Praluent frá 05.12.2019, kafli 5.1.
3. Schwartz GG, Steg PG, Szarek M et al. Alirocumab and Cardiovascular Outcomes after Acute Coronary Syndrome.
N Engl J Med. 2018 Nov 29;379(22):2097-2107. 4. Steg PG, Szarek M, Bhatt DL et al. Effect of Alirocumab on Mortality
After Acute Coronary Syndromes: An Analysis of the ODYSSEY OUTCOMES Randomized Clinical Trial. Circulation.
2019 Jul 9; 140(2):103-112. 5. Samantekt á eiginleikum Repatha frá 19.11.2019, kafli 5.1. 6. https://www.sjukra.is/media/
vinnnureglur-lyfjaskirteina/Blodfitulaekkandi-lyf_feb-2020.pdf.
* Sjá ábendingar á næstu síðu og á www.serlyfjaskra.is, samantekt á eiginleikum lyfs Praluent, kafli 4.1.
† Nafngildi var tölfræðilega marktækt eftir stigveldisprófun (hættuhlutfall= 0,85, 95% öryggisbil: 0,73–0,98).
Sjá leyfilegt hámarksverð í smásölu, greiðsluþátttöku sjúkratrygginga sem og ávísunarheimildir og afgreiðsluflokk á www.lgn.is.
SA
IS
.A
LI
.2
0
.0
9.
0
0
0
1
Hörgatúni 2 · 210 Garðabæ · sími 535 7000 · sanofi@vistor.is
Þetta lyf er undir sérstöku eftirliti til að nýjar upplýsingar um öryggi lyfsins
komist fljótt og örugglega til skila. Heilbrigðisstarfsmenn eru hvattir til að
tilkynna allar aukaverkanir sem grunur er um að tengist lyfinu.
6