Læknablaðið - nóv. 2020, Blaðsíða 54

548 L ÆK N A BL AÐIÐ 2020/106
Nesstofa
Bjarni Pálsson (1719-1779) var skipaður fyrsti landlæknir Íslands árið
1760. Nesstofa við Seltjörn er byggð sem embættisbústaður og vinnu-
staður landlæknis. Eitt herbergið hýsti apótek landlæknis. Húsið var
um það bil fokhelt 1763 og Bjarni flutti þá inn með fjölskyldu sína
og bjó þar til dauðadags.1 Landlæknar bjuggu í Nesstofu til 1834 en
þá flutti Jón Thorstensen til Reykjavíkur. Húsið komst svo í einka-
eign og var búið í húsinu fram undir aldamótin 2000. Ýmisskonar
breytingar voru gerðar á húsinu í aldanna rás. Þegar Björn Jónsson
lyfsali tók við rekstri apóteksins 1772 var húsinu var skipt milli hans
og landlæknis. Síðar var húsinu breytt eftir þörfum seinni íbúa.
Úttektin 1767. Tvö málverk í apótekinu
Mjög nákvæm lokaúttekt á Nesstofu var gerð 1767 og er þar lýst
tveimur málverkum í apótekinu. Úttektin er rituð á dönsku. Þar
segir um apótekið í lauslegri íslenskri þýðingu:
Yfir báðum dyrunum hefur landlæknir látið gera tvö málverk með
táknmyndum, nefnilega:
Yfir glerhurðinni að stúdíu-herberginu eitt (málverk) með flöttum fiski
sem merki Íslands, og þrem kórónum yfir honum til allra undirdán-
ugastrar og þakksamlegastrar minningar um árvekni og miskunnsemi
vors allranáðugasta konungs til heilla og framfara þegna sinna.
Og yfir dyrunum að útgangi hússins aðra táknmynd, nefnilega:
Pelíkani, tákn miskunnsemi.
Vog, tákn réttlætis.
Krosslögð akkeri, tákn vonar og þolinmæði.
Gnægtahorn, tákn gnægta nauðsynja.
Þessar fjórar eru hver í sínu horni og í miðju eldspúandi fjall, í minn-
ingu þess staðar þar sem húsið er byggt.2
Að myndirnar skuli vera upptaldar í úttektinni gæti bent til þess að
þær hafi verið veggfastar eða málaðar á veggi. Ef landlæknir hefði
látið mála tvær myndir og hengt þær á veggi, var tæpast ástæða til
að telja málverkin í úttekt hússins fremur en aðra lausa muni.
Endurgerðar myndir frá 1987
Upphaflegu myndirnar yfir dyragættum í apótekinu eru týndar,
enda hafa þessar dyragættir verið hækkaðar og spjöld sem kunna
að hafa verið yfir þeim hafa þá verið fjarlægð. Ef myndirnar voru
málaðar beint á veggi eru þær horfnar undir síðari málningarlög
ef þær hafa ekki verið skafnar eða höggnar burt þegar dyragættir
voru hækkaðar.
Núverandi apóteksinnrétting í Nesstofu er tilgátuendurgerð á
apóteki Bjarna Pálssonar. Yfir dyrum til tveggja átta úr apótekinu
eru myndir sem sömuleiðis eru endurgerðar. Kristján Guðlaugsson
málarameistari málaði myndirnar 1987 eftir eigin túlkun á áður-
Málverkin í apóteki
Bjarna Pálssonar
landlæknis Halldór Baldurssonlæknir
Ö L D U N G A D E I L D
Mynd 1. Fiskurinn og þakkarorð yfir dyrum.
Mynd 3. Ljósmynd: Halldór Baldursson.
Mynd 4. Innsigli Íslands.
Mynd 2. Þríkrýndi fiskurinn.