Læknablaðið - nóv. 2020, Blaðsíða 42

536 L ÆK N A BL AÐIÐ 2020/106
Ingibjörg Guðmundsdóttir, Helgi Birgisson, Ágúst Ingi Ágústsson
Frumurannsóknastofu Krabbameinsfélagsins, Krabbameinsskrá
Krabbameinsfélagsins og Leitarstöð Krabbameinsfélagsins
Ástæða þessara greinarskrifa eru um-
hugsunarverð ummæli sem komu fram
í viðtali við Óskar Reykdalsson í síðasta
tölublaði Læknablaðsins. Þar var rædd-
ur undirbúningur flutnings skimunar
fyrir leghálsskrabbameini frá Leitarstöð
Krabbameinssfélagsins yfir til heilsugæsl-
unnar. Meðal annars virðast vera komnar
fram hugmyndir um að að flytja frumu-
rannsóknir á leghálssýnum frá Íslandi til
annarra landa og segir Óskar orðrétt: „…
Við höfum rannsóknarstofu í Skandinavíu
sem er tilbúin að vera okkur innan handar
ef á þarf að halda. Ódýrast er oftast að
senda á stórar stofnanir með mikla sjálf-
virkni …“*
Við efumst um að það þjóni hags-
munum íslenskra kvenna að flytja þessa
starfsemi úr landi og viljum því í stuttu
máli kynna betur starfsemi frumurann-
sóknastofu Krabbameinsfélags Íslands
(FKÍ), en hún hefur verið rekin í yfir 40 ár.
Við leghálssýnatöku er strok tekið með
því að skrapa ytra leghálsop og neðsta
hluta leghálsgangsins. Sýnið er sett í
sýnatökuglas með flutningsvökva og sér
vélasamstæða (ThinPrep Processor) um
að undirbúa sýnið og setja á smásjár-
skoðunargler.
Rúm 27.000 leghálssýni eru skoðuð frá
íslenskum konum ár hvert. Skoðun hvers
sýnis er nákvæmnisvinna og afleiðingar
þess að missa af alvarlegum frumu-
breytingum geta verið afdrifaríkar eins og
komið hefur fram í fjölmiðlum undanfarið.
Sérþjálfaðir frumugreinar skoða sýnin
á staðlaðan hátt. Ef grunur er um frumu-
breytingar fer sýnið til skoðunar hjá
frumumeinafræðingi.
Fyrir tveimur árum var tekið í notkun
tæki (ThinPrep Imaging System) á FKÍ
sem skannar yfir sýnið og velur út þá staði
sem líklegast er að hafi frumubreytingar.
Þetta eykur næmi rannsóknarinnar, það er
að segja ólíklegra er að frumubreytingar
fari fram hjá frumugreinum. Tækninni
miðar áfram en mannsaugað er enn sem
komið er ómissandi.
Frumubreytingar eru flokkaðar af
meinafræðingi í tvo undirflokka, sem eru
vægar og alvarlegar frumubreytingar.
Rúmlega 18% sýna (5000 tilfelli á ári)
hafa vægar frumubreytingar sem leiða
til HPV-mælingar á sýninu en um 40%
þessara kvenna hafa há-áhættu HPV-veiru
og er því boðið í endurkomu eftir hálft ár,
hinar fara í hefðbundna skimun.
Ef alvarlegar frumubreytingar greinast
leiðir það strax til leghálsspeglunar og
töku vefjasýnis (rúmlega 500 tilfelli á ári).
Tilkoma HPV-mælinga hefur breytt
skimunum fyrir forstigum leghálskrabba-
meina mikið síðustu ár. Frá árinu 2015
hafa HPV-mælingar verið notaðar á Ís-
landi sem viðbót við frumusýnaskoðunina
þegar vægar frumubreytingar greinast
(um 5000 mælingar á ári). Skimun með
HPV er einnig notuð í dag fyrir svokallað
útgöngusýni hjá konum sem eru 65 ára
(um 1200 HPV mælingar á ári). HPV-mæl-
ingar eru gerðar á sýkla- og veirufræði-
deild Landspítala.
HPV-skimun hefur betra næmi en
skimun með hefðbundinni frumurann-
sókn, hins vegar er sértæki minna. Aðeins
lítill hluti þeirra kvenna sem greinast
há-áhættu jákvæðar við HPV-skimun eru
með frumubreytingar og því langflestar
með eðlileg frumusýni.
Það verður því áfram þörf á að gera
frumurannsóknir hjá HPV-jákvæðum kon-
um til að geta sagt til um hverjar þurfi á
frekari rannsóknum að halda.
Til að flækja málið enn frekar má búast
við að um 80% kvenna komist í kynni við
HPV á lífsleiðinni og að um helmingur
kvenna sé með HPV í leghálssýni á yngri
árum. Því mæla til dæmis hin Norður-
löndin með því að frumurannsókn verði
áfram fyrsta skimunarrannsókn fram
til 29 ára aldurs. Bólusetning gegn HPV
veirustofnum mun einnig hafa mikil áhrif
á leghálsskimun í framtíðinni en hún
minnkar mjög áhættu á forstigsbreyting-
um og þar af leiðandi leghálskrabbameini.
Samantekið má því segja að frumu-
rannsóknum muni fækka í framtíðinni, en
að þær muni áfram gegna lykilhlutverki
við skimun forstiga leghálskrabbameins.
Á FKÍ er til staðar áratuga þekking á
leit að afbrigðilegum frumum í legháls-
sýnum. Ísland verður fátækara ef þessi
þekking verður látin glatast og starfsemin
flutt úr landi samhliða flutningi legháls-
leitar frá Leitarstöð Krabbameinsfélagsins
til heilsugæslunnar um næstu áramót.
Tíminn sem tekur að skoða og að fá
svar við leghálssýnum myndi lengjast
mikið og utanumhald verður einnig
flóknara ef starfsemin fer að stórum hluta
fram erlendis. Hætta á mistökum eykst í
ferlinu. Þessu til stuðnings má geta mik-
illa erfiðleika Íra sem sendu stóran hluta
sinna leghálssýna úr landi til greiningar
árið 2008, en í kjölfarið jókst til muna
fjöldi leghálskrabbameina og dauðsfalla
vegna þeirra.
Það getur tekið stuttan tíma að rífa
niður það sem hefur verið byggt upp á
löngum tíma.
Að flytja þessa starfsemi úr landi er
ekki skynsamlegt fyrir íslenska heilbrigð-
isstarfsemi.
Við vonum því að ráðamenn átti sig á
þessu og sjái til þess að frumurannsókn-
um leghálssýna verði áfram sinnt hér
innanlands.
Tilvist frumurannsókna leghálsskimunar
á Íslandi ógnað?
B R É F T I L B L A Ð S I N S
helgi.birgisson@krabb.is
* Gunnarsdóttir GA. Ljósmæður munu taka leghálssýnin á
heilsugæslunum, segir Óskar Reykdalsson. Læknablaðið
2020; 106: 445.