Læknablaðið - nov. 2020, Síða 62

556 L ÆK N A BL AÐIÐ 2020/106
„Ah, ég skil!“ sagði Rambert. „Þér munið
brátt vísa til hagsmuna almennings.
En hvað eru almannahagsmunir nema
summa einkahags hvers okkar?“
Plágan er skáldsaga eftir Albert Camus
frá árinu 1947. Sögusvið bókarinnar er
alsírska strandborgin Óran sem sett er í
sóttkví vegna faraldurs svartadauða. Íbúar
Óran lifa öruggu og vanaföstu lífi, þeir
hafa gleymt hversu hverfult lífið getur
verið. Þegar farsóttin brýst út bregðast
flestir við með afneitun, breytingar á venj-
um þeirra og eyðilegging fyrirætlana eru
í senn fáránlegar og óhugsandi. Aðkomu-
maðurinn Rambert leitar allra leiða til að
sleppa frá Óran, hann á unnustu í París
sem hann saknar. Læknirinn Rieux kom
sóttkvínni á. Rieux vinnur sleitulaust gegn
plágunni og brottför hvarflar ekki að hon-
um, þó kona hans sé einnig fjarri. Tilvitn-
unin er úr samtali milli þessara tveggja,
Rambert biður um aðstoð við að sleppa frá
borginni. Að sumu leyti er Rambert full-
trúi einstaklingshyggju, en hinn ósérhlífni
Rieux fulltrúi hóphyggju, hann fórnar eig-
in hag til að líkna meðborgurum sínum.
Plágan ber sterk merki heimspeki höf-
undar, Camus aðhylltist absúrdisma, í því
felst meðal annars að besta leiðin til að
sætta sig við hverfulleika og tilgangsleysi
tilverunnar væri að læra að elska fárán-
leika heimsins. Íbúum Óran er í sögunni
svipt úr örygginu og vanafestunni í heim
brjálsemi og fáránleika.
Þó COVID sé ekki jafn skæð og svarti-
dauði Camusar skortir ekki hliðstæður.
Við á Vesturlöndum höfum lifað mestu
friðar- og allsnægtatíma sem um getur í
heimssögunni. Skerðingar á frelsi fólks,
ferðabönn, eyðilegging á rútínum og fram-
tíðaráformum eru fyrirferðarmiklar bæði
nú og í Plágunni. Margir eiga erfitt með að
skilja og fóta sig í heimi sem hefði virkað
fáránlegur hefði honum verið lýst í fyrra.
Viðbrögð fólks eru keimlík, sumir hall-
ast að afneitun, telja núverandi faraldur
eingöngu smápest eða tilbúið samsæri.
Einhverjir ofmeta áhættuna, einangra sig
og örvænta. Frjálshyggjumönnum svíða
aukin valdboð og frelsisskerðingar. Aðrir
eru tilbúnir að umbera skert lífsgæði gegn
því að hagsmunum heildarinnar sé þjón-
að. Fyrir móður táninga vegur hagur barn-
anna yfirleitt þyngst, iðjuleysi og óyndi
þeirra við að vera kippt úr bæði skóla og
félagslífi er of þung fórn að hennar mati.
Barnlaus en roskinn einstaklingur með
undirliggjandi sjúkdóma gæti haft annað
gildismat; hann óttast um eigið líf. Hann
er einangraður frá öðrum til að forðast
smit sem kom með ferðamönnum, hvers
vegna ættu hagsmunir ferðaþjónustu að
vega þyngra en heilsa hans og líf?
Í Great Barrington-yfirlýsingunni er
samfélagslegur kostnaður aðgerða gegn
COVID talinn meiri en gagnsemin, að
henni standa margir virtir vísindamenn.
Í yfirlýsingunni eru tíunduð skaðleg áhrif
á lýðheilsu, meðal annars skert læknis-
þjónusta og hreyfing, sem eru vissulega
rök gegn langvarandi aðgerðum. Að baki
Great Barrington eru töluverð markaðs-
sjónarmið og aðilar með sannfæringu
um helgi einstaklingsfrelsisins. Frekari
staðhæfingar má finna í þeim ranni; sótt-
varnaaðgerðir fara illa með efnahagslífið.
Þetta hefur óbein áhrif á lýðheilsu, minni
skatttekjur geta þýtt að minna er aflögu
fyrir dýr lyf eða aðgerðir. Allt hefur þetta
mismunandi áhrif á ólíka einstaklinga,
táningum stafar lítil hætta af faraldrinum
en aðgerðirnar geta skert hag þeirra tölu-
vert.
„… að hindra útbreiðslu COVID-19 veirunnar
er vísindalegt viðfangsefni, ekki pólitískt.“
– Helgi Hrafn Gunnarsson, þingmaður
Í umræðu um faraldurinn hefur ítrekað
verið vísað til sérfræðiþekkingar, þeim
einum sem hafi rétta vísindalega menntun
sé treystandi til að gefa álit á sóttvörnum.
Þetta er rangt. Vísindi eru tæki til að skilja
og hafa áhrif á veruleikann, en þau svara
ekki hvort vegi þyngra, áhætta aldraðs
einstaklings á fjörtjóni eða missir þúsund
menntaskólanema á námi og félagslífi,
ekki frekar en þau svara því hvað fjár-
magnstekjuskattur eigi að vera hár eða
mæðraorlof langt. Hagfræði getur veitt
einhver svör um hagkvæmni aðgerða, en
slíkar spár eru verulegum vafa undir-
orpnar. Enn veit enginn hvort hægt verði
að gera bóluefni sem gefst vel, og á sama
hátt er ekki vitað hvort opið samfélag
muni leiða af sér hjarðónæmi. Veiran getur
veikst eða eflst, háð dyntum forsjónarinn-
ar í bland við lögmál þróunarkenningar-
innar.
Sóttvarnalæknir hefur haft á orði að
lækningin skuli ekki vera verri en sjúk-
dómurinn, en þjóðfélagið er eftirminni-
lega ekki einstaklingur. Allar megin-
ákvarðanir um sóttvarnir eru pólitískar þó
framkvæmdin styðjist við vísindi. Ég tel
rangt að gefa í skyn að ákvarðanir séu vís-
indalegar, og eins að sjónarmið ómennt-
aðra séu lítils virði. Ég tel að rétt nálgun
í orðræðu sé svipuð og í læknisstarfinu,
að útskýra kosti og galla, en eftirláta sjúk-
lingnum að velja leið. Þrátt fyrir viturlega
fyrirvara sóttvarnalæknis virðist almenn-
ingur ekki alltaf sjá að raunveruleg ábyrgð
er hjá ríkisstjórn. Þessu kann að vera
öfugt farið á Nýja-Sjálandi þar sem verka-
mannaflokkurinn fékk nýverið hreinan
meirihluta á þingi, þökk sé hve vel hefur
tekist að halda faraldrinum burtu frá ey-
ríkinu.

L I P R I R P E N N A R
Plágan og Barrington
Stefán Sigurkarlsson
læknir
sigurkarlsson@gmail.com