Morgunblaðið - 21.05.2020, Blaðsíða 25

sem áður með jákvæðan viðskipta-
jöfnuð áfram.“
Ein bestu tíðindin
Eru það jákvæðustu tíðindin í
stöðunni nú?
„Já, það má segja það.
Samkvæmt nýrri þjóðhagsspá er
bankinn að gera ráð fyrir 8% sam-
drætti en svartsýnni spá bendir til
að hann geti orðið um og yfir 10%.
Þetta er mjög þungt högg á alla
mælikvarða.
„Þetta er mjög þungt högg. Að-
gerðir ríkisstjórnarinnar og Seðla-
bankans hafa hins vegar vegið
þarna verulega á móti. Það að okk-
ur hafi tekist að halda þjóðhags-
legum stöðugleika, komið í veg fyrir
verðbólgu, haldið krónunni stöðugri
og lækkað vexti gerir það að verk-
um að þetta áfall verður ekki eins
svakalegt og það hefði orðið að öðr-
um kosti. Fyrr á tíð var brugðist
við áföllum af þessu tagi með því að
fella gengið, taka á okkur mikinn
verðbólguskell með tilheyrandi
lækkun kaupmáttar og skuldavand-
ræðum hjá heimilunum. Það hefði
leitt til mun verri stöðu en við
sjáum núna. Stöðugleikinn skilar
sér margfalt til baka.“
Samkvæmt spánni er í raun gert
ráð fyrir að ferðaþjónustan taki
ekki við sér á árinu. Hingað muni
einungis koma 50 þúsund ferða-
menn á síðari helmingi ársins. Það
jafngildir því að hingað komi ein
767-300 breiðþota með fullfermi á
degi hverjum eða 274 farþega. Það
verður væntanlega ekki mikil at-
vinnusköpun af ferðaþjónustunni ef
þetta rætist.
„Við erum ekki að gera ráð fyrir
ferðamönnum í neinum mæli á
þessu ári erlendis frá. Við viljum
þess vegna örva innlenda eftirspurn
með aðgerðum okkar. Íslendingar
hafa eytt mjög miklum fjármunum
erlendis, í flug og hótel t.d. Þessi
peningur getur núna verið notaðar
til þess að kaupa innlendar vörur og
þjónustu. Við þurfum auk þess að
búa til ný útlán í kerfinu til að
byggja upp ný tækifæri. Það er
leiðin til þess að bregðast við þessu.
Við erum eyja og tiltölulega lokað
land. Áherslan þarf því að vera sú
að fá Íslendinga til að eyða pen-
ingum innanlands í ferðaþjónustu
og önnur verkefni sem örva hag-
kerfið.“
Ýmis tækifæri í stöðunni
Ásgeir bendir einnig á að nú
þurfi aðrar greinar að nýta sér
sóknarfæri sem sjáist við sjóndeild-
arhringinn. Það eigi m.a. við um
sjávarútveginn.
„Gengið hjálpar fyrirtækjunum í
dag og lægra eldsneytisverð dregur
einnig úr framleiðslukostnaði. Þeg-
ar markaðirnir taka að opnast á ný,
ekki síst í Bandaríkjunum, þá þarf
að nýta færin vel.“
Peningamagnið skiptir máli
Það voru hins vegar ekki aðeins
stýrivextirnir sem voru lækkaðir í
gær. Einnig var tekin ákvörðun um
að hætta að veita fjármálafyrir-
tækjum möguleika á mánaðar-
bundnum innlánum. Það kann að
reynast erfitt að útskýra fyrir al-
menningi hvað slíkar ráðstafanir
þýða fyrir þjóðarbúið en Ásgeir
segir að þarna sé um afgerandi að-
gerð að ræða.
„Gríðarmiklir fjármunir hafa leg-
ið inni í Seðlabankanum í mánaðar-
bundnum innlánum. Ég hófst strax
handa þegar ég kom inn í bankann
að fækka í þeim hópi sem mátti
liggja með peninga inni á þessum
vöxtum. Núna hefur verið ákveðið
að hætta að bjóða þessi bundnu inn-
lán. Bankarnir verða að finna nýjan
geymslustað fyrir þetta fjármagn.
Vonir standa til að þessir peningar
miðlist út í kerfið og þannig aukist
peningamagn í umferð.“
Mikilvæg skref tekin áður
Hann bendir á að fjármagnið hafi
þegar tekið að miðlast út, m.a. í rík-
isvíxla. Það hafi reynst mikilvægt
enda hafi hár innlánastabbi að ein-
hverju leyti haldið uppi vöxtum á
víxlum og þar með torveldað miðlun
stýrivaxta út á vaxtarófið.
Líkt og áður segir hefur Seðla-
bankinn boðað allt að 150 milljarða
inngrip á eftirmarkaði með ríkis-
skuldabréf. Enn sem komið er hef-
ur Seðlabankinn ekki látið mjög til
sín taka á grunni yfirlýsingar um
þetta efni. Því má spyrja hvort
„hótunin“ um inngrip hafi dugað til
að þrýsta vöxtum niður á við?
„Alla vega í bili. Þetta er að ein-
hverju leyti óvenjuleg þróun.
Venjulega grípa seðlabankar til
svona aðgerða þegar vextir eru
komnir í 0. Við gerðum þetta hins
vegar þegar vextirnir voru enn í
1,75%. Þá hefur ríkissjóður ekki
gefið mikið út í langa endanum og
það liggur heldur ekki fyrir hvenær
það skapast þörf fyrir það. Við höf-
um því ákveðið að fara varlega í
sakirnar. Við höfum úr 150 millj-
örðum að spila og við ætlum ekki að
eyða öllum skotunum í byssunni
strax. Ég á t.d. von á því að vet-
urinn verði þungur og að þá þurfi
ríkissjóður að sækja sér meira fé og
þá viljum við geta komið af afli inn
á markaðinn.“
Ásgeir segir að dæmi hafi verið
um að fjárfestar hafi stokkið til eft-
ir að tilkynnt var um heimildina til
magnbundinnar íhlutunar. Þeir hafi
farið að kaupa skuldabréf í þeirri
vissu von að Seðlabankinn myndi
kaupa þau af þeim þá þegar.
„Það er enginn asi á okkur í
þessu. Við viljum gera hlutina rétt
og það væri í algjöru ósamræmi við
fyrrnefnda yfirlýsingu ef við hefð-
um ákveðið að bregðast við auknu
framboði án þess að það væri komið
fram og ríkissjóður væri raunveru-
lega byrjaður að gefa út í miklum
mæli.“
Nú hafa stjórnvöld ákveðið að
stíga ákveðin skref í átt til aukinnar
opnunar hagkerfisins. Styr virðist
standa um þá ákvörðun innan heil-
brigðiskerfisins. Hefur hagkerfið
burði til þess að takast á við alvar-
legt bakslag með tilheyrandi lok-
unum að nýju, jafnvel jafn um-
fangsmiklum og við höfum horft
upp á frá því í marsmánuði?
„Áherslan hjá okkur er að örva
innlenda eftirspurn og ég tel að við
getum gert það án þess að hingað
komi margir erlendir ferðamenn.
Hins vegar er erfitt að halda land-
inu lokuðu. Ekki aðeins vegna
ferðaþjónustunnar heldur vegna
ýmiss konar annarrar starfsemi og
verðmætasköpunar sem er háð því
að landið sé opið.“
Það yrði væntanlega öllu meira
en 10% samdráttur í ár ef við neyð-
umst til þess að snöggkæla hag-
kerfið aftur?
„Já. Við erum að einhverju leyti
að eiga við nýja vá – þessa veiru.
Við vitum ekki hvernig hún mun
þróast. Hún getur komið upp aftur
og jafnvel verri eins og gerðist í
spænsku veikinni. En við sjáum það
erlendis að þjóðirnar eru að gefast
upp á ströngum sóttvörnum vegna
mikils efnahagslegs kostnaðar. Þess
vegna skynja ég að þær raddir sem
tala fyrir því að halda hagkerfinu
gangandi og opnu séu að verða há-
værari og því er alls ekki víst að
gripið yrði til viðlíka lokana aftur
eins og gert var hér á síðustu vik-
um. Við erum hins vegar að mörgu
leyti heppin að vera eyja og getum
haft meiri stjórn á þessu en flestir
aðrir.
Þú nefnir að sennilega muni
sumri fylgja erfiður vetur. Þið gerið
þó ráð fyrir 5% hagvexti á næsta
ári. Munum við sjá atvinnustigið
batna hratt og allt komast í blóma á
ný innan fárra missera?
„Það er eitt fyrir okkur hagfræð-
inga að reikna út krónur og aura.
Það er þó ljóst að mikið atvinnu-
leysi mun hafa mikil áhrif og valda
miklu álagi á velferðarkerfið. Aukin
svartsýni getur leitt af sér að einka-
neysla dragist mikið saman. Það er
eitthvað sem við þurfum að huga
vel að fyrir veturinn. En það er
fleira sem við þurfum að skoða
gaumgæfilega. Við fórum fram úr
okkur í ferðaþjónustunni – það var
offjárfesting í greininni. Bankarnir
voru farnir að vinda ofan af þeim
vanda áður en kórónuveiran gerði
vart við sig en það undirstrikar líka
að við eigum ekki að horfa um of í
baksýnisspegilinn og reyna að
koma hlutum í fyrra horf. Ferða-
þjónustan verður ekki söm og það
er ekki endilega eftirsóknarvert að
hún verði það. Hún var leiðandi í
hagvextinum síðustu sjö árin en við
eigum ekki að gera ráð fyrir að hún
verði það með sama hætti hér eftir.
Við verðum áfram ferðaþjónustu-
land en með öðru móti.“
Ekki sama ferðaþjónustan
Af þessum sökum segir Ásgeir að
við eigum ekki að fleyta óhóflegu
magni fjármuna inn í ferðaþjón-
ustuna á þessum tímapunkti til þess
að halda öllum fyrirtækjum á lífi.
„Það er ekki skynsamlegt að
mínu viti að koma í veg fyrir aðlög-
un jafnvel þótt hún sé sársaukafull.
Ég held að við eigum að nýta þetta
tækifæri til þess að hugsa um nýja
hluti, sem ekki byggi með sama
hætti á auðlindum landsins og stóru
útflutningsgreinarnar þrjár gera.
Frumkvöðlar munu núna spretta
fram og finna nýjar lausnir og
skapa ný verðmæti. Staða ferða-
þjónustunnar nú er ekki ósvipuð og
sjávarútvegurinn lenti í í kringum
1988 þegar mikill samdráttur varð á
aflaheimildum. Það var mjög erfitt
tímabil fyrir greinina og kallaði á
uppstokkun og hagræðingu. En upp
úr því fengum við þennan gríðar-
lega öfluga atvinnuveg sem við
þekkjum í dag.“
En er óeðlilegt að atvinnulífið
kalli eftir aðstoð?
Nei. En stórkostlega aukin út-
gjöld núna kalla á meiri skatt-
heimtu í framtíðinni og ég er ekki
viss um að aðilar atvinnulífsins séu
mjög hlynntir slíkri þróun til lengri
tíma litið. Þetta er ákveðið fórn-
arval sem þarna þarf að hugsa um
en það er hættulegt að kalla á ríkið
til aðstoðar, það fer ekki svo auð-
veldlega aftur til baka eða endilega
á þeim tíma sem mönnum þykir
henta.“
Ásgeir ítrekar að hlutirnir verði
að hafa sinn gang og að rétt skref
hafi verið stigin að undanförnu til
þess að lágmarka skaðann. Miklu
skipti að halda áfram á þeirri braut
og lenda ekki í sömu gildrum og á
fyrri tíð þegar efnahagsþrengingar
gengu yfir landið.
„Skítareddingar eru ekki lausnin.
Það er ekki lausn á neinum efna-
hagsvandavanda að fikta og t.d.
taka vísitölur úr sambandi og svo
framvegis. Það er röng aðferða-
fræði sem hefur gefist illa á fyrri
tíð. Núna njóta heimilin í landinu
þess að vextir fara lækkandi og við
gætum séð lægri vexti til fram-
búðar með auknum trúverðugleika
peningastefnunnar. Heimilin munu
í einhverjum tilvikum lenda í vand-
ræðum með að greiða af lánum
vegna tekjufalls en ólíkt því sem áð-
ur var mun greiðslubyrðin ekki
hækka. Það er nýr veruleiki og mun
reynast mjög dýrmætt til lengri
tíma litið og tryggja betri velferð.“
draga úr vaxtamuninum
Morgunblaðið/Arnþór Birkisson
Sjö dýpstu samdráttarskeið á Íslandi í 140 ár*
0%
-2%
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
-18%
-20%
1914-18 1882-83 1920 2009-10 2020 1949-52 1967-68
*Samdráttarskeið frá 1882 þar sem VLF dróst
saman um meira en 5%. Heimild: Seðlabanki Íslands.
Vaxtaálag á útlánum, janúar 2015 - mars 2020*
5,5%
5,0%
4,5%
4,0%
3,5%
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
2015 2016 2017 2018 2019 2020
Mismunur á vegnum meðalvöxtum á óverðtryggðum útlánum stóru
viðskiptabankanna þriggja og meginvöxtum Seðlabankans.
Nýjustu tölur eru bráðabirgðatölur. Heimild: Seðlabanki Íslands.
Ný útlán til fyrirtækja Ný húsnæðislán
FRÉTTIR 25Viðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 2020