Morgunblaðið - 21.05.2020, Blaðsíða 33

UMRÆÐAN 33
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 2020
Meiri áhrif með
hreinsun á augnlokum
Með því að sameina Thealoz Duo augndropa og
Blephaclean blautþurrkur næst betri árangur
Grandagarði 13 & Glæsibæ, 5. hæð
Sími 510 0110 | www.eyesland.is
Dagleg hreinsun á augnlokum eykur áhrif
augndropa í baráttunni gegn þurrum augum
Við sem erum svo
lánsöm að vera fædd
á Íslandi fengum í
vöggugjöf okkar ást-
kæra, ylhýra mál, ís-
lenzkuna. Þetta eru
einstök sérréttindi,
því við erum bara um
350.000 hræður í
heimi milljarða. Út-
lendingum reynist
oftast erfitt að læra
okkar tungu, sem er allt í lagi, en
við eigum léttara með að læra
helztu tungumál heimsins. Því má
náttúrulega ekki gleyma, að við
erum upp til hópa gáfaðri, ha, ha!
Þegar ég var að læra ensku var
ekki einu sinni komið sjónvarp og
hvað þá heldur tölvur. Unga fólk-
ið nú á tímum heyrir stöðugt
ensku í þessum tveim miðlum og
er því fljótt að læra tungumálið.
Orðabækurnar voru þá mikið not-
aðar og allir kunnu brandarann
um unga nemandann sem átti að
þýða einfalda setningu yfir á
ensku. Hún var: Hver á þessa
bók? Hann greip orðabókina góðu
og þýddi setninguna í snarhasti:
Hot spring river this book?
Í gegnum tíðina hefir málið
tekið allmiklum breytingum, sem
við er að búast. Málspekingar
okkar hafa setið með sveittan
skallann að finna upp nýyrði fyrir
útlenzk orð á nýjum uppfinn-
ingum og hlutum úti í heimi. Yf-
irleitt hefir þetta tekist vel, en
stundum hafa málfræðingarnir
ekki haft undan og þá tekur land-
inn útlenzku orðin beint inn í
okkar mál, sem ekki er alltaf
gott.
Ég hefi stundum sjálfur lagt
hönd á plóginn og reynt fyrir
mér í smíði nýyrða. Aðeins eitt
orðanna hefir fundið sess í tungu-
málinu. Það er orðið skyndibiti,
sem ég eigna mér, þótt möguleiki
sé á því að einhverjir aðrir telji
sig líka höfundana. Ég var afar
ánægður þegar ég sá að orðið var
oftsinnis notað á prenti. Sá ég
fyrir mér að þegar ég yrði allur
myndi vera skráð á
legsteininn: Hér hvíl-
ir Þórir S. Gröndal,
höfundur orðsins
SKYNDIBITI.
Nokkur önnur ný-
yrði smíðaði ég en
þau fengu ekki náð
fyrir augum sam-
landa okkar. Eitt
þeirra var morhád,
þýðing á enska orð-
inu brunch, sem er
sambland af orð-
unum breakfast og
lunch, morgun- og hádegisverði.
En það var önnur orðsmíði, sem
mér fannst sérlega vel heppnuð.
Það er þýðing á orðunum, sem
Skotar nota yfir sitt bezta viskí,
single malt. Mitt framlag er ein-
möltungur, sem ég vona enn að
geti átt framtíð fyrir sér á okkar
ástkæru tungu.
Fyrst við erum að tala um
viskí ætla ég að kynna fyrir ykk-
ur mína nýjustu orðsmíði, sem er
fyrirsögnin á þessum pistli,
glaumstund. Það splunkunýja orð
leysir af hólmi hin tvö útjöskuðu
ensku orð happy hour. Séð hefi
ég nokkrum sinnum á prenti að
landar hafa nefnt þetta fyrirbæri
hamingjutíma. Það finnst mér
ekki nógu góð þýðing. Margir
telja sig náttúrulega upplifa
hamingjuna þegar þeir finna á
sér, en orðið er of hátíðlegt.
Glaumur og gleði eiga betur við
og glaumstund held ég að henti
bezt.
Það er ofboðslega gaman, jafn-
vel fyrir leikmann, að spekúlera í
hinum ýmsu tungumálum. Ein-
hvern tíma fyrir mörgum öldum,
þegar tungur hinna ýmsu þjóð-
flokka voru að þróast, virðast
þeirra tíma menn hafa gert ýmis
mistök, eða alla vega hefir mis-
skilningur náð að grasséra. Tök-
um til dæmis íslenzka orðið ský.
Það er þetta gráa, sem endalausa
rigningin kemur úr. En á enskri
tungu þýðir sama orðið, sky,
himinn. Fyndin skýring gæti ver-
ið að það var alltaf skýjað á Ís-
landi og við héldum, að þetta
gráa væri himinninn! Líka hefir
orðið einhver misskilningur með
nöfnin á andlitspörtunum. Haka
virðist vera sama orðið og cheek
á ensku. Gallinn er bara sá, að
enska orðið er notað fyrir kinn-
ina. En engilsaxnesku aularnir
nota svo orðið chin, sem er auð-
vitað sama orðið og okkar kinn,
yfir höku! Algjört rugl.
Margir hafa leikið sér að því að
þýða úr einu tungumáli á annað
eftir orðanna hljóðan, sér til
gamans. Í Pennsylvaníu heitir að-
al bílabrautin frá austri til vest-
urs Pennsylvania Turnpike. Þeg-
ar ég bjó í ríkinu í dentíð
kölluðum við landar veginn aldrei
annað en turnpíkuna. Um miðja
síðustu öld var uppi þekktur
stjórnmálamaður í Bretlandi að
nafni Sir Heathcoat Amery.
Sómamaðurinn Sigurður heitinn
Markússon, sem gaman hafði af
svona þýðingum, sagði mér að
Halldór Kiljan Laxness hefði þýtt
nafn þessa þekkta Englendings
eftir orðanna hljóðan og útkoman
var Séra Heiðakútur á Merinni!
Þótt ég sé búinn að dvelja lengi
í henni Ameríku hugsa ég oftast
á mínu gamla tungumáli. Til
dæmis ávarpa ég stundum fólk
hér, mér til gamans, og þýði þá
beint úr íslenzkunni: How do you
have it? Hvernig hefir þú það?
Eitt sinn var ég í viðræðum við
mann nokkurn og sagði hann þá
eitthvað sem kom mér mjög á
óvart. Varð mér þá að orði: I am
so over myself surprised. Ég er
svo yfir mig hissa. Maðurinn leit
á mig í undrun.
Eftir Þóri S.
Gröndal » Við sem erum svo
lánsöm að vera fædd
á Íslandi fengum í
vöggugjöf okkar ást-
kæra, ylhýra mál, ís-
lenzkuna.
Þórir S. Gröndal
Höfundur er fyrrverandi fisksali og
ræðismaður í Flórída.
floice9@aol.com
Glaumstund
Nokkur ár í röð hef-
ur vísitala þorsk-
stofnsins farið lækk-
andi undir vökulu
verndarauga Hafrann-
sóknastofnunar. Hér
áður fyrr voru slíkar
breytingar oftast
skýrðar með ofveiði
en í dag virðist það
ekki við hæfi þar sem
stofnunin sjálf ber alla
ábyrgð á veiðimagninu. Ekki vil ég
heldur kalla eftir slíkum skýringum
enda tel ég aðalástæðuna vera
langvarandi vanveiði á þorski eins
og oft hefur komið fram. Eftir 30
ára uppbyggingartilraunir Hafró,
sem kostað hafa þjóðina fjögurra til
fimm milljóna tonna þorskafla og
eitthvað svipað í öðrum tegundum,
ætti þeim að vera orðið ljóst að
öldrun þorskstofns kallar á aukna
orkuþörf alls stofnsins. Þeim mætti
einnig vera orðið ljóst að vaxandi
orkuþörf stofns, sem náttúran fær
ekki uppfyllt, eykur orkuþörfina
bak við hvert kíló ekki hlutfallslega
heldur margfaldar hana vegna vax-
andi samkeppni um fæðuna. Það
sem við sjáum eru afleiðingar van-
rækslu við grisjun og viðbrögð
stofnsins við henni.
Hafrannsóknastofnun og Háskóli
Íslands unnu það afrek nýlega að
sýna þjóðinni að hægt væri að
halda tveggja metra reglunni við
myndatöku í gömlu
höfninni í Reykjavík.
Tilefnið var sam-
komulag um svokallað
nýtt nám í fiskifræði
og veldur það mér
nokkrum áhyggjum
því þessar stofnanir
hafa valdið hvað mestu
um þá villutrú sem nú
ríður þökum í íslensk-
um sjávarútvegi. Hins
vegar erum við öll
hluti þeirrar tegundar
sem í dag mætti kalla
homo sakbitinn vegna þess að hún
virðist efast um tilverurétt sinn en
tegund þessi telur rúmlega sjö þús-
und milljónir einstaklinga. Ef við
fengjum alla meðbræður okkar á
þessari jörð í heimsókn til okkar
litla lands gæti hver fyrir sig haft
tæpa 15 fermetra til umráða. Í
þessu ljósi verður afrek stofn-
ananna ekki svo mikið og eins gott
að þær setji sér markmið um metn-
aðarfyllri viðfangsefni í framtíðinni.
Á næstu árum þurfum við Ís-
lendingar mikla verðmætasköpun
til að fylla upp í það tjón sem
breyttar forsendur af völdum
heimsfaraldurs hafa valdið okkur.
Veröldin mun þurfa á matvælum að
halda og fólk þarf á vinnu að halda
og ekki geta allir sest upp á hið op-
inbera við kjaftæði og úrtölur. Ég
tel því við hæfi að gert verði hlé á
30 ára tilrauninni og tekin upp 30%
aflaregla í þorski í þrjú til fimm ár.
Stofnanirnar gætu svo sameinast
um að rannsaka áhrif breyting-
arinnar á nýliðun og annað ástand
þorskstofnsins og annarra stofna
eins og loðnu, rækju og humars. Á
ársgrundvelli gæti þetta þýtt um
150 þúsund tonna aukna þorskveiði
og fljótlega gæti orðið vöxtur í afla
fæðutegundanna líka. Það munar
um minna.
Aflamarks-isminn á sér marga
og valdamikla stuðningsmenn sem
hafa verið duglegir að standa vörð
um hagsmuni kerfisins. Þeir hafa í
bland beitt kraftmiklum áróðri og
þrúgandi þögn gegn öllum efa-
semdaröddum. Þeir halda því fram
að hornsteinn aflamarksins sé vís-
indaleg ráðgjöf. Ég þekki marga
aflamarks-ista og veit að þeir eru
ágætis fólk eins og vísindamenn
eru reyndar líka. Þess vegna skora
ég á þá alla að sameinast um að
gera ofangreinda tilraun um 30%
aflareglu í þorski í þrjú til fimm ár
og fá þannig vísindalegan grundvöll
til að byggja á í framtíðinni. Þetta
gæti mildað höggið á efnahag þjóð-
arinnar og gert stjórnvöldum henn-
ar auðveldara að takast á við verk-
efni sitt næstu árin.
Handþvottur og heilabrot
Oft veltir lítil þúfa þungu hlassi
og þögnin ein er viðeigandi svar
þar eftir stendur kaldur tómur kassi
sem keppnisvöllur hugmyndanna var
fyrst sannleikurinn beint af himni
sendur
var sakfelldur og negldur upp á
kross
er viturlegt að vaska sínar hendur
og vissara að þiggja engan koss.
Nú skella kerfi mannanna úr
skorðum
sköpunin má verða fersk á ný
en gamli tíminn bíður undir borðum
og berst af öllum kröftum móti því
þeir vilja halda öllu sínu valdi
sem véluðu af frelsi náungans
og gæðin skulu tryggð með slíku
gjaldi
að geti aldrei náð til almúgans
Það deyr að lokum sérhver duftsins
sonur
og dauða fylgir sálarinnar nekt.
Það gerist eins með karla, börn og
konur
og kann að greina sakleysi frá sekt
en þau sem háðu þrautagöngu fegin
og þraukuðu við skortsins fúla fen
fá örugglega auðlegð hinum megin…
ef eitthvað er að marka Einar Ben.
Eftir Sveinbjörn
Jónsson » Á ársgrundvelli gæti
þetta þýtt um 150
þúsund tonna aukna
þorskveiði og fljótlega
gæti orðið vöxtur í afla
fæðutegundanna líka.
Það munar um minna.
Sveinbjörn Jónsson
Höfundur er sjómaður og
ellilífeyrisþegi.
svennij123@gmail.com
Aukum þorskveiðar Móttaka
aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lif-
andi umræðu í landinu og birtir
aðsendar greinar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi
blaðsins. Kerfið er auðvelt í notk-
un og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morg-
unblaðsins og höfunda.
Morgunblaðið birtir ekki greinar
sem einnig eru sendar á aðra
miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir
Morgunblaðslógóinu efst í hægra
horni forsíðu mbl.is. Þegar smellt
er á lógóið birtist felligluggi þar
sem liðurinn „Senda inn grein“ er
valinn.
Í fyrsta skipti sem inn-
sendikerfið er notað þarf notand-
inn að nýskrá sig inn í kerfið. Ít-
arlegar leiðbeiningar fylgja hverju
þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem
notanda í kerfið er nóg að slá inn
kennitölu notanda og lykilorð til
að opna svæðið. Hægt er að
senda greinar allan sólarhringinn.
Nánari upplýsingar veitir
starfsfólk Morgunblaðsins alla
virka daga í síma 569-1100 frá kl.
8-18.