Morgunblaðið - 14.11.2020, Qupperneq 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 2020
Vísindi og lög-
bundnar vistfræði-
legar rannsóknir hafa
orðið að umræðuefni
í greinaskrifum mín-
um og fram-
kvæmdastjóra
Landssambands
veiðifélaga hér á síð-
um Morgunblaðsins
nýverið. Í grein, sem
birtist þann 7. nóv-
ember sl., telur fram-
kvæmdastjórinn Elías Blöndal
Guðjónsson ekki sjálfgefið að fara
eigi eftir vísindalegum nið-
urstöðum stjórnvalda bara af því
að hún er vísindaleg, til að
ákvarða hvort fiskeldisstarfsemi
hafi neikvæð áhrif á umhverfið
eða lífríki á ákveðnu svæði stafi
hætta af starfseminni. Í niðurlagi
greinar hans segir orðrétt að „Vís-
indi mega ekki bera náttúruna of-
urliði“. Þetta er merkileg afstaða.
Vísindi efla alla dáð
Vísindi eru leið mannsins til að
skilja bæði mannshugann og
náttúruna. Vísindaleg þekking og
aðferðafræði gerir okkur kleift að
spyrja gagnrýnna spurninga um
hvað er skynsamlegt og rétt,
efast um viðtekinn hugsunarhátt
og leita leiða til að gera betur.
Vísindin hafa því fært okkur
þekkingu til að bæta okkur sjálf
og umhverfi okkar. Með hugvitið
að vopni hefur Íslendingum tek-
ist að búa til verðmæti úr auð-
lindum landsins og skapa skilyrði
til að hér megi dafna blómlegt
mannlíf.
Andspænis vísindum standa svo
kreddur, hindurvitni, trú og til-
finningar. Jörðin er flöt og Mar-
íubænir vinna best á draugum eru
auðvitað kjánalegar staðhæfingar
og ómarktækar í þekkingarsam-
félagi. Einhverjir trúa því samt að
jörðin sé flöt og draugar séu til.
Það er meinlaust á meðan slíkt er
ekki lagt til grundvallar þýðing-
armiklum spurningum um hvernig
samfélagi við viljum búa í, hvernig
við bætum lífskjör og lifum saman
í sátt og samlyndi í frjálslyndu
lýðræðissamfélagi.
Staðhæfing þess
efnis að vísindi megi
ekki bera náttúruna
ofurliði er því furðu-
leg. Það er vegna vís-
inda sem við vitum
hvað er náttúra og
hvaða tjóni maðurinn
getur valdið henni.
Kannski er þetta til-
finning fram-
kvæmdastjórans um
að ekkert megi gera
við lax – nema veiða
hann með flugustöng.
En þessi skoðun að
vísindi megi ekki bera náttúruna
ofurliði er ómarktæk og getur ekki
legið til grundvallar í löggjöf eða
ákvörðunum stjórnvalda. Einfald-
lega vegna þess að hún byggist á
geðþótta en ekki vísindalegum rök-
um sem leitt geta til málefnalegrar
niðurstöðu.
Náttúran skal njóta vafans er
haldbært sjónarmið svo lengi sem
náttúruandlagið og vafinn byggist
á einhverjum hlutlægum mæli-
kvörðum sem hægt er að rannsaka,
rökræða og bregðast við á grund-
velli vísindalegrar aðferðafræði og
ráðgjafar. Vafinn getur ekki verið
huglægur og meðhöndlaður sem al-
gildur sannleikur af útvöldum
verndarsinnum. Í stað rökræðu
kæmi þá keppni í hávaða og upp-
hrópunum.
Auðlindanýting á
grundvelli vísinda
Eina leiðin í átt að vitrænni
niðurstöðu um mörk auðlindanýt-
ingar er leið vísindanna. Það er
eina leiðin til að ákveða hvað má
veiða mikið af þorski, hvernig við
beislum orku fallvatnanna, hvar á
reisa hús til að forðast tjón af
völdum jarðskjálfta og hvar er
hægt að starfrækja fiskeldi án
þess að slík starfsemi hafi neikvæð
áhrif á umhverfið eða lífríki á
ákveðnu svæði stafi hætta af starf-
seminni.
Elías dylgjar um það í grein
sinni að ég vilji setja laxeldi við
ósa laxveiðiperlna en það hef ég
aldrei lagt til. Reyndar er í gildi
regla í 18. gr. reglugerðar nr. 540/
2020 um fiskeldi sem segir að fjar-
lægðarmörk laxeldis frá ósum áa
með villta laxastofna skuli vera
minnst 5 km. Ég leyfi mér hins
vegar alveg að spyrja á hverju sú
regla grundvallast. Er ástæða til
að afla frekari gagna og gera ít-
arlegri rannsóknir til að stað-
reyna varnaðarorð veiðiréttarhafa
um að fjarlægðin eigi að vera
meiri, kannski 10 km, nú eða 100
km? Aðalatriðið er að vísindaleg
ráðgjöf skeri úr um rétta fjar-
lægð út frá hlutlægum for-
sendum.
Að sama skapi hef ég op-
inberlega efast um gildi auglýs-
ingar nr. 460/2004, þar sem laxeldi
í sjókvíum var bannað á stórum
hluta við strendur landsins, á
þeirri forsendu að litlar sem engar
rannsóknir eða gögn styddu við
jafn umfangsmikið og íþyngjandi
bann við löglegri starfsemi. Gild-
andi og nýlega breytt fiskeldislög
kveða ítarlega á um vistfræðilegar
rannsóknir til að skera úr um
hvar óhætt er að stunda fiskeldi.
Lögin eru stjórnvaldsfyrirmælum
rétthærri og því verður að ætla að
bann við fiskeldi á stórum hluta
við strendur landsins verði að
styðjast við slíkar lögbundnar
vistfræðilegar rannsóknir. Annars
byggist auglýsingin meira á geð-
þótta en vísindum og það stenst
ekki lagalega.
Farsældum vefja lýð og láð
Í opinberri umræðu verður æ
oftar vart við alls konar dylgjur
um að vantreysta beri vísindum og
fræðimönnum og jafnvel leggja
rök og staðreyndir til hliðar svo
hægt sé að ná í gegn einhverjum
pólitískum baráttumálum. Popúl-
istar hafa slíkir kyndilberar fá-
fræði og upplýsingaóreiðu verið
kallaðir beggja vegna Atlantsála.
Þeir óttast allir mjög að vísindi og
málefnaleg umræða beri málstað-
inn ofurliði.
Til varnar vísindum
Eftir Teit Björn
Einarsson »Eina leiðin í átt að
vitrænni niðurstöðu
um mörk auðlindanýt-
ingar er leið vísindanna
Teitur Björn
Einarsson
Höfundur er lögmaður og
1. varaþingmaður Sjálfstæðisflokks-
ins í Norðvesturkjördæmi.
Blóðbankinn var
stofnaður fyrir 67 ár-
um, hinn 14. nóvember
1953, og væri um
mann að ræða teldist
viðkomandi ellilífeyr-
isþegi. En þessi merka
heilbrigðisstofnun er
síung og mikilvægi
hennar fer vaxandi ef
eitthvað er. Covid-19-
faraldurinn hefur sett
strik í reikninginn.
Blóðbankabíllinn er ekki lengur á
ferðinni innan og utan Reykjavíkur
og því eru allir blóðgjafar hvattir til
þess að koma í Blóðbankann á
Snorrabraut 60 í Reykjavík eða á
Glerártorgi á Akureyri.
Vegna þarfa íslenzks samfélags er
Blóðbankanum nauðsynlegt að afla
16.000 blóðgjafa á ári. Til þess að svo
geti orðið verða 70 manns að gefa
blóð daglega. Um það bil 8-10.000
virkir blóðgjafar gefa sem svarar
15.000 blóðgjöfum ár hvert. Heil-
brigðir blóðgjafar standa fyrir
traustri og öruggri blóðgjöf. Þess
vegna er mikilvægt að þeir viti
hvaða reglur gilda um blóðgjafir. En
mikil áherzla er lögð á það að
tryggja að blóð til ráðstöfunar sé
heilbrigt og uppfylli strangar kröfur
þar að lútandi. Að gefa þessa dýr-
mætu gjöf, blóð beint frá hjartanu,
er vænleg leið til þess að láta gott af
sér leiða með lítilli fyrirhöfn. Þannig
er unnt að bjarga mannslífi á ein-
faldan hátt. Blóðgjöf tekur vanalega
með öllu tilheyrandi um 30 mínútur.
Sjálf gjöfin er lítill hluti þess tíma.
Það er verðugt að minnast 67 ára
afmælis Blóðbankans um þessar
mundir og verða við áskorun starfs-
fólks hans og gefa blóð. Blóðbankinn
hefur að sjálfsögðu þróast á þessum
langa tíma sem þó er skammur hluti
Íslandssögunnar en þess mikilvæg-
ari. Að eiga aðgang að heilbrigðu
blóði er heilbrigðiskerfinu mikilvæg-
ara en margir halda. Blóðgjafir til
sjúklinga, slasaðra og þeirra sem
undirgangast aðgerðir eru alger
nauðsyn. Krabbameinssjúkir þurfa
blóðgjafir, en það vill oft gleymast í
erli dagsins. Því miður eru allt of
margir að fást við þann bitra kaleik.
Löngu er tímabært að skrifa bók
um Blóðbankann og mikilvægi hans í
samfélaginu og fyrir aðrar heilbrigð-
isstofnanir. Það væri verðugt verk-
efni að gefa út slíkt rit eftir þrjú ár
þegar þessi góði banki sem lifað hef-
ur bankahrun og önnur hrun í sam-
félaginu verður 70 ára. Tímabært er
að huga að því að taka saman sögu
hans og aðdraganda að stofnun.
Í erli dagsins hugsa fæstir um
mikilvægi blóðgjafa og þess sem að
baki býr. Án viljugra og
fórnfúsra blóðgjafa
væri hlutverk Blóð-
bankans rýrt. Það er
þjóðinni einnig bæði
mikils virði og nauðsyn-
legt að vera sjálfbær
um útvegun blóðs til
innanlandsþarfa.
Á það skal minnt að
þau sem eru á aldrinum
18-65 ára, bæði konur
og karlar, ná að
minnsta kosti meira en
50 kílóa þyngd og eru
heilsuhraust eiga þess kost að ger-
ast blóðgjafar. Það er góður kostur
og rétt er að hvetja alla til þess að
hugleiða þetta val. Nú er málum svo
komið vegna Covid-19-faraldursins
að panta þarf tíma í blóðgjöf og eru
allir virkir blóðgjafar hvattir til þess,
annaðhvort á heimasíðu Blóðbank-
ans http://blodbankinn.is/ eða í síma:
543 5500 í Reykjavík eða á Akureyri
í síma 824 2423. Með þeim hætti er
Blóðbankanum færð afmælisgjöf
sem að sjálfsögðu má endurtaka svo
oft sem vilji og reglur segja til um.
Með stofnun Blóðbankans fyrir
nærri sjö áratugum var stigið heilla-
skref í þágu þjóðarinnar, sem er nú
sjálfbær um heilbrigt og gott blóð
þeim til gagns sem þurfa. En til þess
að svo verði um ókomna tíð treyst-
um við á stóran hóp sjálfboðaliða
sem dagsdaglega fer lítið fyrir. Það
eru þeir sem sjálfviljugir og án þess
að ætlast til neins endurgjalds mæta
og gefa hluta af sjálfum sér lausir
við nokkra eigingirni.
Að gefa blóð er gott,
gagnlegt þeim er þiggja.
Lítið mál, ljúft og flott,
meðan gjafar liggja.
Starfsfólkið hugsar vel um blóð-
gjafana og þeir liggja á þægilegum
bekk meðan blóð streymir og svo má
ekki gleyma veitingum og góðu við-
móti.
Blóðgjöfum, starfsfólki og að
sjálfsögðu Blóðbankanum er óskað
til hamingju með daginn og framtíð-
ina.
Blóðbankinn
á tímum Covid
Eftir Ólaf Helga
Kjartansson
Ólafur Helgi
Kjartansson
» Blóðbankinn var
stofnaður 14. nóv-
ember 1953. Án hans
gengur heilbrigðiskerfið
ekki. Þrátt fyrir Covid
þarfnast hann blóðgjafa
sem aldrei fyrr.
Blóðgjafi og stjórnsýslufræðingur og
var formaður Blóðgjafafélags Íslands
í mörg ár.
rockgigger99@yahoo.com
Á undanförnum
misserum höfum við
misst allt of marga í
brunum á gömlum
timburhúsum á Ís-
landi. Á svæði
Slökkviliðs Akureyrar
hafa orðið fjórir slíkir
brunar á rúmu ári og
eitt andlát. Lukkan
ein réð því að ekki
varð enn frekari
mannskaði. Þótt
kviknað hafi í af misjöfnum ástæð-
um virðast þessi atvik eiga það
sammerkt að eldurinn átti greiða
leið á milli rýma húsanna. Einnig
er í öllum tilfellum hægt að fullyrða
að þróun brunans hafi verið óvenju
hröð miðað við bruna í nýrri húsum
og því hafi fólk haft of lítinn tíma
til að bregðast við.
Eldvarnaeftirlit í íbúðarhúsum er
eingöngu í formi öryggis- og loka-
úttektar áður en húsnæðið er tekið
í notkun. Síðan er það algerlega á
ábyrgð eiganda og/eða forráða-
manns að farið sé að reglum um
eldvarnir, t.d. varðandi hólfun,
flóttaleiðir, yfirferð raflagna, við-
vörunarbúnað, val á byggingarefni
og frágang á viðhaldi. Gömul hús
sem hafa ekki verið gerð algjörlega
upp sl. áratugi hafa því e.t.v. aldrei
verið skoðuð eða tekin út af eld-
varnaeftirliti. Þessi
hús eru í sumum til-
vikum ódýrari en
gengur og gerist og er
alls ekki öruggt að
eigendur hafi fjárhags-
legt bolmagn til að
fara í dýrar end-
urbætur, sérstaklega
ef húsið er orðið 100
ára eða eldra og komið
á friðunarlista. Þá er
heldur ekki sama
hvernig endurnýjun er
háttað og miklar kröf-
ur frá Minjastofnun
um að vernda hverja spýtu og
nagla í upprunalegri mynd.
En hvað skal til bragðs taka?
Ekki er til einfalt svar við því, en
ég tel þó lífsnauðsynlegt að huga
að þessum málum hið fyrsta og áð-
ur en við missum fleira fólk í slík-
um eldsvoðum. Hugsanlega ætti
ríkið að koma að því að end-
urbyggja hús sem krafa er að
vernda vegna aldurs, en að mínu
mati er oft og tíðum ekki tilefni til
þess þar sem um er að ræða lélega
kofa sem voru e.t.v. byggðir af
litlum efnum í upphafi. Stundum
snýst þetta um útlit og götumynd
en þar langar mig að benda á að
hægt er að rífa lélegt hús og
byggja nýtt eftir nútímakröfum en
halda í sama stíl og útlit. Einnig
mætti huga að svipuðu kerfi og í
Danmörku þar sem hús og íbúðir fá
einkunn sem gefur til kynna ein-
angrun hússins, ástand lagna, þaks
og fleira. Verð eigna er síðan í
samhengi við þessa einkunn. Þann-
ig er kominn hvati fyrir eigandann
að lagfæra húsnæðið þar sem hann
gæti fengið kostnaðinn til baka
þegar hann selur.
Einhver gæti spurt sig: hvað
kemur það eldvörnum við þótt gler-
ið sé orðið tvöfalt og komin steinull
í veggi og loft? Jú, það hefur nefni-
lega bein áhrif. Við endurnýjun á
gluggum er oftast sett björgunarop
í leiðinni. Steinull og nútíma bygg-
ingarefni auka eldvarnir og gefa
íbúunum þann tíma sem þarf til að
bjarga sér út og slökkviliðunum
tíma til að bregðast við ef svo illa
fer að eldur komi upp.
Ég skora á stjórnvöld að skoða
þessi mál sem fyrst þannig að ekki
þurfi að koma til fleiri slys af þess-
um völdum.
Á að vernda gömul timburhús?
Eftir Ólaf
Stefánsson »Eldvarnaeftirlit í
íbúðarhúsum er ein-
göngu í formi öryggis-
og lokaúttektar áður en
húsnæðið er tekið í
notkun.
Ólafur
Stefánsson
Höfundur er slökkviliðsstjóri
á Akureyri.
Lestumeira
með vikupassa!
Fyrir aðeins 1.890 kr. færð þú netaðgang
að öllu efni úr blaði dagsins og næstu 6 daga.
- meira fyrir áskrifendur
- Fréttir
- Ritstjórnargreinar
- Menning
- Íþróttir
- Daglegt líf
- Viðskipti
- Fastir þættir
- Aðsendar greinar
- Aukablöð
- Viðtöl
- Minningargreinar
- Umræðan
Vikupassi er auðveldari
leið til að lesaMorgunblaðið
á netinu.
Fáðu þér vikupassa af
netútgáfu Morgunblaðsins.