Vinnan - 01.12.1946, Blaðsíða 20

bar saman. Minnist þess, gamli vinur, að stríðið
var háð í kartöflubingnum, ef svo mætti að orði
komast. Víglínurnar lágu yfir kartöfluekrur. Ef
þér rennið augunum yfir landabréf, sjáið þér
strax, að kartöflurnar voru vörn Þýzkalands gegn
hafnbanninu. Víglínurnar eru hér um bil þær
sömu og landamæri kartöfluræktar í stórum stíl.
Og það segir okkur ekkert smáræði, því að í Ev-
rópu eru níu tíundu hlutar af öllum kartöflu-
görðum veraldarinnar. Hvað Þýzkaland áhrærir,
þá var kartöfluuppskera þess fyrir stríðið um það
bil einn þriðji, eða nánara tiltekið 31% af heims-
framleiðslunni. Þó að kartöfluekrur Rússlands
væru stærri og jarðvegur betri, komu aðeins 23%
af heimsuppskerunni þaðan. Uppskeran af hverj-
um hektara var tæplega meiri en helmingur móts
við Þýzkaland, vegna þess að Rússar notuðu ekki
áburð og sinntu ekki eim vel um jarðveginn.“
,,Hvar í ósköpunum hafið þér lært allar þessar
hagskýrslur?“
„Það er mannkynssagan og líka mín eigin ævi-
saga. Þetta hófst þannig, að ég og hersveit mín
gengum í gegnum kartöflugarða. Seinna varð ég
sem herfangi að lijálpa til við kartöfluuppskeruna
á stóru herrasetri. Loks hélt ég heimleiðis, og nú
varð ég að lifa á kartöflum.“
„Þér eruð undarlegur maður. Það er sjaldgæft,
að menn hafi áhuga fyrir því, sem þeir þekkja
bezt.“
„Þessu er ekki svo farið með bændurna. Ég
lærði margt á þessu herrasetri. Þar var bústjóri,
fremur svakafenginn náungi, en ekkert þræl-
menni. Seinna frétti ég, að sonur hans legði stund
á listasögu. Bústjórinn lánaði mér bækur, sem
auðvitað voru allar um landbúnað. Og svo rýmk-
aði ég sjóndeildarhring minn. í fyrsta lagi rann
jrað upp fyrir mér, livers vegna kartaflan nýtur
hvergi sömu virðingar og hveiti, rís og maís. Nú
er svo komið, að kartöflurnar eru Evrópumönn-
um jafn þýðingarmiklar og rísinn Kínverjum. En
Evrópumenn hafa aldrei ofið kartöflunni neinn
helgisagnaskrúða eða mært hana í Ijóðum. Þegar
við segjum, að einhver hafi kartöflunef eða syngi
eins og kartafla standi í hálsinum á honum, þá er
það sízt af öllu nokkurt hrós. Kartaflan hefur
heldur aldrei átt sér neinar hetjur eða neinn guð-
dóm, ekki einu sinni í heimkynnum sínum í Suð-
ur-Ameríku, — Perú, Chile og Bólivíu vorra daga
—, né í Mexíkó. Þó að íbúar þessara landa væru
hinir friðsömustu, dýrkuðu þeir þó herguð, og
þeir trúðu líka á maísgyðju. Hins vegar höfum
við hvergi sagnir af neinum kartöfluguði. Það er
þess vert að veita því athygli, að á okkar dögum
eru nær engar kartöflur ræktaðar í Suður-Amer-
íku, og kartöfluuppskera Bandaríkjanna og Kan-
ada er ekki nema einn tíundi liluti af uppskeru
Evrópulandanna. Kartaflan hefur yfirgefið ætt-
jörð sína, og finnur ekki til heimþrár.“
„Mér liggur við að móðgast fyrir kartöflunnar
hönd vegna framkomu Inkanna við hana.“
„Þeir höfðu sínar afsakanir og þær góðar. I
þeirra loftslagi gat kartaflan aldrei orðið aðal-
fæðutegundin. 1 þéttbýlustu héruðunum var of
mikill vatnsskortur, til þess að hún gæfi góða upp-
skeru. En hitt var þó sýnu afdrifaríkara, að
þi'átt fyrir alla sína ágætu eiginleika eru kartöflur
óheppilegar til einyrkju, Vegna þunga síns eru
kartöflur óheppileg útflutningsvara. Inkarnir
ræktuðu baðmull, en þeir gátu ekki flutt kart-
öflurnar til verkamannanna, sem unnu á baðm-
ullarekrunum. Enn í dag er því svo farið, að að-
eins nýjar kartöflur eru fluttar langar leiðir, t. d.
frá Ítalíu til Þýzkalands eða Kanaríeyjum til Eng-
lands, eða þá að útsæðiskartöflur eru sendar, — og
það er aðeins í smáum stíl —, eins og til dæmis
frá Þýzkalandi til Ítalíu. Þegar Inkarnir fóru á
veiðar, gátu þeir ekki tekið með sér margra daga
nesti af kartöflum. Þeir kunnu ekki tökin á að
þurrka kartöflurnar eins og nú tíðkast. En sagan
er þó ekki nema hálfsögð. Ef tíu hundruðustu af
allri kartöfluuppskeru Þjóðverja eyðileggst (hjá
öðrum þjóðum fer miklu meira í súginn) förum
við að skilja, hve mikið fór til spillis í þann tíð.
Þess vegna var það maísinn en ekki kartöflurnar,
sem gaf festuna í mataræði Vesturheimsbúa. Okk-
ar á meðal hafa kartöflurnar liaft hina rnestu þýð-
ingu fyrir allt atvinnulífið, en þær hafa aðeins
snortið lauslega við sál Evrópumannsins. Kart-
öflurnar eru í raun og veru ekki ýkja mikið eldri
en síminn og kvikmyndirnar. Hvernig ættu helgi-
sagnir að hafa myndast á svo skömmum tíma.“
„Jæja, fjögur hundruð ár eru enginn smáræðis
tími.“
„Þar komuð þér með það. Kartaflan er engra
fjögur hundruð ára hjá okkur, heldur aðeins tvö
hundruð ára eða tæplega það. Hver haldið þér
að það hafi verið, sem ruddi kartöflunni braut í
Evrópu?"
„Ég lield, að ég fari nærri um það. Það var
hann, þessi sjóræningi, — hvað sem hann nú ann-
ars hét,----jú, það var Drake, sem flutti liana
hingað til álfu.“
„Bull og vitleysa. Drake hefur ekki haft
minnstu afskipti af kartöflunum. Það var Friðrik
mikli, sem sá hvar feitt var á stykkinu og flutti
hana til Evrópu. Og hann gerði það þrátt fyrir
326
VINNAN