Vinnan - 01.12.1946, Síða 21

harðsvíraða mótspyrnu allra sérfræðinga. Ráðið
í Brandenborg lýsti því yfir, að fyrirætlanir lians
liátignar um kartöfluræktun hlyti að leiða til
geigvænlegs skorts á brauðkorni og almennrar
hungursney ðar. ‘ ‘
„Guð sé oss næstur.“
„Fellið ekki alltof harðan dóm yfir herrunum
í Brandenborg fyrir þetta. Þeir vissu, hvað þeir
sungu. I þrískiptiræktun þeirra tíma, var livergi
auður sess lianda kartöflunni. A einum akrinum
var sumaruppskeran, öðrum vetraruppskeran og
liinn þriðji var ósáinn og beitiland handa búpen-
ingnum. Þeir höfðu rétt fyrir sér, — og hvað áttu
menn að gera við kartöflurnar? Það var ekki fyrr
en seinna, sem rnenn komust að raun um, að kar-
töflur vcoru fyrirtaks gripafóður og ekkert var
auðveldara en að rækta þær með skiptirœkt ásamt
kornyrkju. Eftir það slógu menn ekki slöku við
kartöfluræktina. Þær ollu byltingu á jarðyrkju-
sviðinu. Kartöflur og rófur liafa gert landbúnað-
inn miklu öflugri en áður. Eim seinna lærðu
menn að brenna vín úr kartöflum og vinna úr
þeim sterkju. Eins og sakir standa er einn þriðji
hlutinn af kartöfluuppskeru Þýzkalands notaður
til manneldis, annar þriðjungurinn til skepnu-
fóðurs og sá þriðji til bruggunar og sterkju-
vinnslu. Menn vissu ekkert af þessu í gamla daga.
En þá kom öflugur liðsmaður fram á sjónarsviðið
og kenndi mönnum í einu vetfangi að meta kar-
töflurnar. Það var hungrið. Það herjaði Þýzkaland
árið 1745 og síðan 1771—72 og loksins 1774. Það
varð uppskerubrestur á brauðkorni, en hann
vann sama og ekkert á kartöflunum. Þá rann upp
ljós fyrir öllum.
„En hvers vegna talið þér svo óvirðulega um
Drake?“
„Það geri ég sannarlega ekki. Það var ekki ég,
heldur þér sjálfur, sem kölluðuð hann ræningja.
Ég lít svo á, að hann hafi verið afburða sjómaður,
sem vann föðurlandi sínu ómetanlegt gagn. Og
þó að honum yrði það á að ræna öðru hvoru, þá
varð hann að deila ránsfengnum með ýmsum
pótentátum. Drake var blátt áfram barn síns
tíma.
En hér er unr allt annað að ræða. Menn hafa
eignað Drake þá vinninga, sem alls ekki eru hans.
Það stafar af matseðlinum í veizlunni, sem Drake
hélt Elísabetu drottningu hinn 4. apríl 1581.
Það var sitt af hverju, sem borið var á borð dag-
inn þann, þar á meðal „ávöxtur“ nokkur, sem
kallaður var batata. Söguritararnir, sem höfðu
ekki minnsta vit á kartöflum, fullyrða, að þetta
hafi verið kartöflur. En í raun og veru var það
allt annar ávöxtur, sem að vísu líkist kartöflunni.
Batatan inniheldur sterkju en jafnmikið af sykri.
Batatan er næringarmest af öllum rótarávöxtum.
I Japan og á Java, en einkurn þó í Bandaríkjun-
um er hún álíka útbreytt grænmeti og gúrkan og
kálið okkar á meðal.“
„Jæja: Þessi batata var einn þeirra rétta, sem
Francis Drake bar á borð fyrir gesti sína. Þó að
hún rnætti kallast góðgæti, voru það þó engin sér-
stök tíðindi, því að batatan hafði verið flutt
nokkrunt áratugum áður til Englands frá Kanarí-
eyjunum . . .
Margir aðrir hafa árangurslaust reynt að færa
söguleg rök að brautryðjendastarfi sínu í þágu
kartöfluræktarinnar í Evrópu. Því hefur verið
haldið fram, að þrælakaupmaðurinn John Haw-
kins hafi flutt kartöflur til Norðurálfunnar 1565.
Á ltann að hafa gefið Gerade lyfsala í Holborn,
— sem nú er borgarhluti Lundúna —, útsæðis-
kartöflur, sem Gerade ræktaði síðan. En þetta
skeði fyrst tuttugu og einu ári síðar. Skyldi hann
hafa haldið þeim svo lengi leyndum eins og
kvennabúrsgyðju? Tæplega. — Gerade fór með
þennan nýja ávöxt í lyfjabúð sína Oig seldi hann
senr læknislyf, og mundi því frekar hafa réynt
að auglýsa hann en leyna honum. Lyfsalinn var
stórhreykinn af ahyglinni, sem kartöflurnar lians
vöktu, og á mynd, sem enn er til af honum, er
hann myndaður með kartöflugras í hendinni.
Gerade kallaði kartöfluna batata Virginiana.
Frakkar nefndu hana til þess að byrja með sama
nafni. En á þeim tímum voru engar kartöflur
ræktaðar í Virginía. Menn ætla því, að Englend-
ingar hafi flutt þær til Evrópu ásamt öðru her-
fangi af skipi, er þeir rændu á leiðinn frá Virgin-
ía. Jafn ósennilegt er það, að Heriot, sem lagði
grundvöllinn að Virginíufylki að undirlagi Ra-
leighs, hafi flutt kartöfluna til Evrópu. Sanni
nær virðist sú skoðun, að Englendingar hafi feng-
ið kartöflurnar frá Spánverjum, þar sem hún var
þegar kunn um miðja sextándu öld. Spönsku
kartöflurnar voru með rauðu hýði og rauðbláum
blómum, en enska kartaflan hafði gul blóm.
Það er enn óráðin gáta, hver hann var þessi
velgjörðamaður mannkynsins, en ég held, að góð-
borgararnir í Baden liafi verið nokkuð fljótir á
sér, þegar þeir reistu Drake minnismerki í Offen-
burg árið 1853.
Það voru Prússar, sem fluttu kartöfluna senr
manneldisgróður til Evrópu, en grasafræðing-
arnir höfðu áður komizt í kynni við hana á Spáni.
Frá Spáni barst liún til Ítalíu, — um þær mundir
var konungsríkið Neapel eins konar spánskt „um-
VINNAN
327