Vinnan - 01.12.1946, Blaðsíða 39

r
Hugvekjan til Islendinga
Árið eftir að hið fyrsta ráðgefandi þing hafði
starfað skrifar Jón Sigurðsson um það, hvað al-
þingi eigi að vera íslendingum á þessu stigi
málsins:
En hvernig senr á mál þetta er litið, þá verða
allir að játa það, að alþing er og verður að vera
einskonar þjóðskóli landsmanna, til að venja þá
á að hugsa og tala með greind og þekkingu um
málefni þau, sem alla varða. í þennan skóla verða
landsmenn að ganga fyrr eða síðar, ef þeir vilja
nokkurt orð með leggja í málefni sjálfra sín, og
þeir vilja ekki verða fornspurðir að öllu og ó-
kunnugir öllu, senr við kemur þeim og þeirra.
Snemma árs 1848 gerast þau tíðindi, að Dana-
konungur afsalar sér einveldi og heitir þegnum
sínum stjórnarskrá og allsherjarþingi. Með því
var erfðahyllingin gengin úr gildi og landsrétt-
indi íslendinga hvíldu nú á ákvæðum gamla sátt-
mála. Jón Sigurðsson útlistaði og ttdkaði þjóðar-
rétt vorn í hinni frægu Hugyekju til íslendinga.
Þar kemst hann svo að orði:
„íslendingar hafa ekki hyllt Dani né Þjóðverja
né neina aðra þjóð til einveldis eftir sig, þó þeir
hafi jafnframt Dönum og Norðmönnum hyllt
einvalda konung. Þar af leiðir aftur, að þegar
konungur afsalar sér einveldi, þá höfunr vér á-
stæðu til að vænta þess, að hann styrkti oss til að
halda að minnsta kosti þeim réttindum, sem
helguð eru með hinum fornu sáttmálum þegar
land vort sameinaðist Noregi; það er sá grund-
völlur, er vér eigum að byggja á, og laga sanr-
kvænrt þörfum þessara tíma.
Það mætti þegar vera fullsannað, að það er og
verður ónrögulegt að stjórna íslandi frá Kaup-
mannahöfn á sama hátt og hingað til, nema svo
sé, að skjóta eigi loku fyrir alla framför landsins
framar en nú er. Þó verður þetta enn augljósara
þegar verzlunin verður laus, því hvernig sem
kastast, þá sjá það allir menn, að ef á að fara eins
og lringað til, að sækja unr leyfi fyrir hverja gam-
alá, sem þyrfti að selja af hinum svonefndu kon-
Fyrsta-maí-dagskrá
ungsjörðum, eða um hvert stafgólf, sem bæta þarf
í kofa, eða í hverju broti skólaskýrslurnar eigi að
vera, eða hvort á að leyfa útlendum lausakaup-
mönnum inn á höfn, þá verður seinþreytt um
framförina. Það er því nauðsyn að auka réttindi
alþingis á sama hátt og í Danmörku verður gert
og setja landstjórnarráð á íslandi, sem standi fyr-
ir allri stjórn þar á aðra hliðina, en á hinn bóginn
leiti um öll stórmæli úrskurðar konungs.
En nú eru Danir komnir lengra áleiðis í mennt-
un og kunnáttu en vér; er það þá ekki vel gert af
þeim að leiða oss við hönd sér og kenna oss? Að
vísu, en vér getum öllu betur lært af þeim, allt
hvað auðið er og oss getur orðið til gagns, ef sanr-
bandið við þá er einmitt á þann hátt, sem eðli-
legur er og samkvæmur sönnu gagni hvorra
tveggju. Vér bjóðum þeim með ánægju hönd vora
til bróðurlegrar vináttu og sambands, en vér höf-
unr ekki gott af að þeir umfaðmi oss svo fast, að
þeir kæfi oss með vinsemdinni.“
Elugvekja Jóns Sigurðssonar var hvorttveggja
í senn: vísindaleg og söguleg túlkun á landsrétt-
indum vorum og pólitísk stefnuskrá þjóðarinnar.
Og segja má, að hugvekju þessari hafi slegið nið-
ur eins og eldingu í íslenzkt þjóðlíf. Þjóðréttar-
kröfur Jóns Sigurðssonar verða að meginefni
stefnuskrá íslenzku þjóðarinnar eins og hún birt-
ist í blöðum og tímaritum og í bænarskrám hér-
aðafunda á þessum árum. Tveir ungir íslenzkir
menntamenn í Kaupmannahöfn gefa út Norður-
fara, hinn gustmikla málsvara Evrópubyltinganna
og frelsislneyfingar umheimsins. Þar segir svo:
„Danir gera sjálfum sér meira skaða en gagn
með því að reyna að stjórna sunnan úr Kaup-
mannahöfn fjarlægu landi, sem guð og náttúran
hefur aðskilið frá því um of.
Menn eiga að velja það samband, sem skyn-
sernin er ei á móti og saga og sáttmálar styðja,
þ. e. höfðingjasambandið: að sami konungur sé
í Danmörku og á Islandi, en það þó aðeins fyrir því
hafi sína sérstöku stjórn alveg fyrir sig, sem á-
VINNAN
345