Börn og menning - 01.09.2006, Blaðsíða 8

6
Börn og menning
Stokkhólmsháskóla að skrifa ritgerð um
bækurnar. Þar er meðal annars rannsakað
hvað veldur vinsældunum og hvernig
myndirnar hafa þróast á nokkrum áratugum.
Ég spyr Gunillu hvaða skoðun hún hafi
á stöðu Einars Áskels og hvort hvort hún
ætli að lesa þessa doktorsritgerð þegar hún
kemur út.
- Einar Áskel má kannski kalla „hið
eilífa barn". Það er ekkert í bókunum
sem minnir sérstaklega á eitt tímabil
eða annað. Hann á ekki að vera
fallegur, hann á ekki að vera í fötum
sem tilheyra einhverri sérstakri
tísku, það sem skiptir mestu máli er
sagan sjálf. Ég er á þeirri skoðun að
ef persóna í barnabók er sæt og í
fallegum fötum, þá fer fólk að velta
fyrir sér útlitinu og fötunum. Mér
finnst föt og útlit ekki skipta máli
og mér finnst slæmt hversu mikið
er lagt uppúr slíku. Ég vil hafa Einar
Áskel jafn hlutlausan og tímalausan
og hægt er. Ég er ekki í sambandi við
þá sem vinnur að doktorsritgerðinni,
enda er hún einkamál doktorsnemans,
en ég les greinar og ritgerðir um
bækurnar verði þær á vegi mínum.
Ég á örugglega eftir að lesa eitthvað í
þessari doktorsritgerð líka þegar hún
kemur.
Gunilla Bergstöm hefur fengið margar
viðurkenningar fyrir verk sín, meðal annars
Schullströmsku verðlaunin sem Sænska
akademína veitir. Sjálf stóð hún líka fyrir því
að Alfons-Bokalen (Einars Áskels-bikarinn) var
stofnaður, en það eru verðlaun sem veitt eru
fyrir mikilsvert framlag til barnamenningar.
Ég spyr hana hvort henni finnist skipta máli
að veitt séu verðlaun og viðurkenningar fyrir
barnabækur.
- Slíkt hlýtur allavega að skipta
máli fyrir unga höfunda sem þurfa
hvatningu. Einars Áskels-verðlaunin
eru ekki veitt með ákveðnu millibili
heldur fá þeir sem eiga skilið
viðurkenningu þegar það á við. Mér
finnst mikilvægt að draga fram það
sem gott, það er ýmislegt gott gert
fyrir börn en svo er líka mjög mikið í
boði sem er síður gott.
Bækurnar um Einar Áskel lýsa „venjulegum"
strák í „venjulegu" úthverfi og ég held að
það sé auðvelt fyrir fiest börn og fullorðna
að samsama sig Einari og pabba hans. Hvað
finnst höfundinum um allar þær svokölluðu
fantasíubækur sem nú eru gefnar út og
seljast í bílförmum um allan heim, þá er ég
t.d. að meina Harry Potter, hefur hún lesið
þessar bækur?
- Ég skil hvað þú meinar, það er
auðvitað mikið gef ið út af barnabókum
um stríð á öðrum hnöttum og
allskonar óraunverulega atburði og
barnabækur hafa auðvitað lengi fallið
í ólíka flokka. Fyrir hundrað árum
síðan voru barnabækur uppeldistæki.
í dag eru til Ijóðabækur, ævintýri,
glæpasögur, raunsæissögur, pólitískar
bækur og fræðsluefni fyrir börn.
Bækurnar um Einar Áskel má líklega
flokka sem félagslegt raunsæi. Þar eru
engar prinsessur, það gerast engin
kraftaverk, enginn vinnur milljón í
lottói og alltaf er allt nokkurnveginn
á sínum stað eins og venjulega. Ég
las eina af bókunum um Harry Potter,
svona til að geta talist upplýst, og mér
fannst hún alveg ágæt. Mér finnst
þessar bækur sýna að börn þurfa á því
að halda að tilheyra einhverjum hópi.
Þarna eru engin trúarbrögð, engir
fjölmiðlar, engar ákveðnar reglur,
ekkert öryggi. Vinirnir og hópurinn
sem börnin tilheyra eru það sem mestu
máli skiptir. Það eru félagarnir sem eru
hver öðrum til halds og trausts.
í sögunum um Einar Áskel ræðst höfundurinn
á erfiðar og alvarlegar spurningar með
húmorinn að vopni og þetta tekst mjög
vel. Ég spyr því Gunillu hvort henni finnist
mikilvægt að geta hlegið að því sem hræðir
okkur og hvort hún haldi að það sé mögulegt
að hlæja að hverju sem er.
- Það eru forréttindi að hafa skopskyn,
svar mitt er tvímælaust já, já, já, því
sá sem getur hlegið að því sem að
höndum ber stendur með pálmann í
höndunum. Ég vil standa fyrir því að
fólk getið hlegið meira. En þá er ég
ekki að tala um neinn hæðnishlátur,
því sá sem hlær slíkum hlátri hlýtur að
vera óhamingjusamur.
Seint í september var þáttur í sænska
sjónvarpinu þar sem greint var frá því að
hátt í 20% sænskra unglinga væru með
neikvæða fordóma gagnvart innflytjendum
og samkynhneigðum. Fulltrúi frá sænska
kennarasambandinu, sem stóð að
könnuninni, sagði frá því að jafnframt hefði
komið fram að þeir unglingar sem ekki lesa
fagurbókmenntir, hafi meiri fordóma en þeir
sem lesa sér til ánægju. Ég segi Gunillu frá
þessu og spyr hana hvort hún hugsi pólitískt
og hvort hún sé meðvitað að reyna að
skrifa þannig að börnin fái skilning á ólíkum
menningarheimum, hvort hún vilji benda
á að við séum kannski líkari hvert öðru en
við höldum. Hún svarar því ekki beint hvort
hún sé markviss boðberi ákveðinna gilda en
segir:
- Mér finnst þetta áhugavert. Ég held
að gildi bókarinnar felist í því að við
fáum tækifæri til að prófa að lifa lífi
annarrar manneskju. Hvernig sé að
vera konungur, morðingi, ráðherra,
sá sem lagður er í einelti og svo
framvegis. Við lesturinn sé ég líf
annarra innanfrá. Ég fæ að prófa að
vera kóngur eða glæpamaður. Það
skiptir máli að fá að prófa líf annarra.
Og tvímælalaust eru mun meiri líkindi
en ólíkindi með því sem við köllum
ólíka menningarheima.
Einar Áskell er orðinn að sígildum
bókmenntum og börnum í mörgum löndum
þykir vænt um hann. Nú er hægt að kaupa
barnaföt, smekki, lyklakippur og handklæði
með myndum af Einari og Millu vinkonu
hans. Örugglega væri hægt að ganga mun
lengra en gert er í að selja vörur með