Börn og menning - 01.09.2006, Blaðsíða 21

En hvar er mamman?
19
Það er þó ekki þar með sagt að persónan
sé ekki söluvara. Myndir af Einari og Millu
vinkonu hans eru prentaðar á allt frá
bleiubuxum að útigöllum. Það er hægt
að kaupa Einarsdúkkur, lyklakippur, púsl
og allskonar önnur leikföng. Einar er
aðalpersónan í auglýsingu frá alþjóðlegri
blómasölu, en þar er hann í skrifstofuleik
að vinna frameftir og Milla bíður heima
með matinn. Neðanmáls spyr auglýsandinn
hvort hún eigi ekki skilið að fá send blóm.
Það er líka hægt að kaupa fræ merkt Einari,
til dæmis kattagras, skrautgras og grasker.
Ekki er tekið fram hvort þessi fræ séu á
einhvern hátt öðruvísi en önnur, en Einar
brosir fallega framan á pökkunum. Til að
sáningin gangi sem best er svo hægt að
kaupa hanska og garðverkfæri ýmiss konar,
allt rækilega merkt Einari. Það er meira að
segja hægt að fá hringitón í farsímann með
einu af lögunum hans. Þessi þróun hefur
mér vitanlega lítið verið gagnrýnd, ekki
einu sinni af þeim sem draga bækur Gunillu
fram sem dæmi um gömul og góð gildi og
andstöðu við markaðssamfélagið. Það má
lesa um hvaða augum Gunillu lítur þessa
þróun í viðtali við hana annars staðar í þessu
tímariti.
Úrelt föðurímynd
í 3. tölublaði tímarits sænska rithöfunda-
sambandsins, sem út kom á þessu ári,
skrifar blaðamaðurinn Arne Stráby nokkuð
harkalega gagnrýni á bækurnar um Einar
Áskel. Honum finnst pabbinn vera úrelt
föðurfmynd sem betur ætti heima á sjötta
áratugnum en í nútímanum. Pabbinn situr í
hægindastólnum með blaðið, reykir pípu og
boðar þar með að fullorðnir karlmenn eigi að
reykja og að það sé eðlilegt að reykja innan
um börn. Hann endar grein sína á orðunum:
„Enga illa lyktandi reykingamenn, engar
slæmar fyrirmyndir í bókunum okkar!" Þessi
grein hefur vakið merkilega litla umræðu, en
Bergström svarar henni á heimasíðu Einars.
Þar segir hún meðal annars að pabbinn eigi
ekki að vera fyrirmynd heldur persóna og
að fullorðnir þurfi ekki að vera fullkomnir
í barnabókunum, þar sem þeir séu það
augljóslega ekki í raunveruleikanum. Hún
bendir einnig á að það sé tilvalið að nota
reykingar pabbans til að ræða við börn um
málið og benda þeim á að svona sé ekki
heppilegt að gera.
Málaferli
Þó að deilan um föðurinn hafi ekki vakið
mikla athygli hafa bækurnar og höfundur
þeirra sjaldan verið eins mikið f fréttunum og
árin 2004 og 2005. Þá stóð Gunilla Bergström
í heilmiklum málaferlum sem fóru í gegnum
öll sænsku dómsstigin, fyrst þingrétt, þá
hofrétt og enduðu loks í hæstarétti þar
sem dómur féll þann 23. desember 2005.
Forsaga málsins er sú að árið 2002 voru
þrjátíu ár síðan fyrsta bókin um Einar Áskel
kom út. Aðstandendur skemmtiþáttarins
Pippirull á stöðinni P3 í sænska ríkisútvarpinu
gripu það á lofti að Alfons þýðir melludólgur
á dönsku. Þeir tóku sig því til og bjuggu til
þáttinn En vanlig dag med danska Alfons eða
venjulegur dagur með danska melludólgnum/
Alfons. Þar klipptu þeir saman setningar úr
Einarsbókunum, sem lesnar eru af leikaranum
sem les inn á sænsku teiknimyndirnar og
er þekkur sem „Einars Áskels-röddin", og
setningar úr dönsku kvikmyndinni Pusher.
Útkoman varð sú að Einar Áskell virtist
selja eiturlyf, hóta ofbeldi og taka þátt í
slagsmálum. Gunilla Bergström brástókvæða
við, sagði að Einar væri heiðarleg manneskja
og enginn glæpamaður. Henni fannst
brotið á sínum höfundarrétti og stefndi því
sænska útvarpinu. Hún tapaði málinu á
öllum dómsstigum, útvarpsþátturinn telst
sjálfstætt verk, háð er ekki bannað og lög um
höfundarrétt því ekki brotin.
Einar Áskell og stríðspabbinn
f ár kom út ný bók, Einar Áskell og stríðs-
pabbinn. Gunilla segir í viðtali við Dagens
Nyheter sem tekið var í tilefni útkomu
bókarinnar að hún hafi verið tilbúin að gefa
bókina út sjálf, því hún gerði ekki ráð fyrir að
forlagið þyrði taka við henni. Hún var hrædd
um að stríð og reynsla fólks af því þættu ekki
viðeigandi sem efni í barnabók. En það var
nú öðru nær, bókin var gefin út í sjö löndum
samtímis, en það hefur forlagið aldrei gert
áður. Bókinni hefur verið vel tekið, það er
helst að tónninn í henni þyki örlítið stífur, eða
eins og gagnrýnandi Dagens Nyheter segir:
„Það er likt og Bergström ofhlaði frásögnina
og vilji segja svo mikið að útkoman verður
meira eins og fyrirlestur en ein af þessum
virkilega góðu Einarsbókum".
En hvað sem bókagagnrýni, fjarverandi
mömmum, pípureykingum og öðrum
deilumálum líður, bendir ekkert til annars en
að bækurnar um Einar Áskel og vini hans eigi
eftír að halda vinsældum sínum lengi enn.
Vangaveltur Einars, hversdagsleg vandamál
hans og ekki síst hlýjan og húmorinn í
sögunum, heilla bæði börn og fullorðna og
sýna okkur gleðina í því smáa og fegurð
hversdagslífsins.
Höfundur er kennari og textahöfundur