Börn og menning - 2019, Qupperneq 6

Börn og menning6
lensku að halda sæmilegri stærð í stað þess að minnka
þau niður til jafns við hina smávöxnu dönsku frændur.
Jólasveinninn sjálfur, í fullri stærð með alskegg og ístru,
barst svo til Danmerkur einhverjum áratugum síðar
og þá breyttust nissarnir í aðstoðarmenn hans. Með
tímanum varð áherslan í myndgerð nissanna meira og
meira á krúttlegheit og fyndni eins og við þekkjum svo
mætavel, svo að þeir eru komnir óravegu frá búálfunum
sem gátu gert bóndanum ljótan grikk ef þeir fengu ekki
grautinn sinn.
Jólin koma
Myndlýstar bækur voru svo sannarlega ekki á hverju
strái á Íslandi á fyrstu áratugum tuttugustu aldarinnar.
Bók Jóhannesar úr Kötlum, Jólin koma, sem kom fyrst
út 1932, var gripin fegins hendi, lesin sundur og saman
og elskuð þá sem síðar, en hún hefur sem betur fer verið
endurútgefin ótal sinnum, ein fárra sígildra barnabóka.
Sá Íslendingur er varla til sem ekki þekkir þessar vísur
og flestir kunna eitthvað af þeim utan að. Með vísun-
um um jólasveinana festi Jóhannes í sessi nöfn þeirra og
fjölda, en hvort tveggja hafði áður verið mjög breytilegt
eins og sjá má á gömlum vísum og þulum. Hann mild-
aði líka til muna eðli þeirra og framferði. Þótt vissulega
væru þeir ennþá hrekkjóttir voru þeir komnir óravegu
frá því illþýði – jafnvel mannætum – sem fólk hafði
áður hrætt börnin sín með. Myndirnar gerðu líka svo
sannarlega sitt til að gefa þeim nýtt yfirbragð, því þótt
þeir séu vissulega dálítið stórskornir og engin glæsi-
menni, þá eru þeir alls ekki hræðilegir ásýndum. Þannig
tókst þeim Jóhannesi og Tryggva með kveðskap sínum
og myndgerð það sem reynt var að gera með Húsagatil-
skipun árið 1746: að fá fólk til að hætta að hræða börn
sín með jólasveinum!
Samruni íslensku
jólasveinanna við danska
búálfa og loks hinn
glaðbeitta Sánkti Kláus
er gott dæmi um
menningarlega
umbreytingu.