Fræðaþing landbúnaðarins - 06.02.2004, Page 33

31
engin áhrif og það sé hitafarið sem ræður því hvenær gróður missir frostþol og verður
viðkvæmur fyrir frosti. Hægt er að beita mörgum ólíkum reikniaðferðum til að meta
þessi hitaáhrif en allar eru þær mikil einföldun á því hvemig veðurfar hefur áhrif á
losun dvala, vöxt og viðkvæmni fyrir hitasveiflum. Algengasta leiðin í þessu er að
reikna hitasummur sem er uppsöfnuð hitaorka umfram ákveðin mörk dagsmeðalhita
sem reiknast fyrir hvem dag. í útreikningunum er miðað við 5°C sem
viðmiðunarhitastig sem er algeng viðmiðun í hliðstæðum rannsóknum þar sem unnið
er með hitasummur. Færa mætti rök fyrir því að viðmiðunarhitastig ætti að vera lægra
hérlendis vegna norðlægrar legu og að trjágróður í ræktun hér á landi geti laufgast við
lægri hita hér á landi en t.d. á Bretlandseyjum. Meiri líkur em á vanmati á hitasummu
hafrænu stöðvanna að vori ef valið er hátt viðmiðunarhitastig. Til að auðvelda
samanburð við erlendar rannsóknamiðurstöður var hér valið að nota 5°C.
Útreikningar eins og 1. og 2. mynd sýna em áhugaverð til að bera saman kalár útfrá
veðurfarsgögnum og heimildir um vorkal. Vorið 1963 er eitt umtalaðasta vorhret
sögunnar á Suðurlandi í tengslum við vorkal í tijám. 2. mynd fyrir Stórhöfða sýnir að
frostið hefur farið niður fyrir -3 °C talsvert eftir að það fór niður í -5°C. Þegar
skoðað er nánar í gögnin hefur frostið á Stórhöfða farið niður í -14,1°C þann 11. apríl
og síðan niður í -3,9 þann 6. maí. Frostharkan þann 11. apríl hefur því vafalítið ráðið
miklu um umfang skemmdanna. Eftir vorhretið 1963 virðist Stórhöfði einstaklega
hættulaus staður gagnvart vorkali og að þama hafi verið um algjöra undantekningu að
ræða. Trjágróður sem heldur frostþoli sínu við 20 daggráður virðist nokkuð ömggur á
Stórhöfða gagnvart vorkali í ljósi sögunnar. 1. mynd. sýnir að á Egilsstöðum em árin
2003 og 1993 (> 70 daggráður og 50 daggráður) sýnu verst enda komu fram miklar
skemmdir í lerki bæði þessi vor. 1984 og 1987 er fjöldi daggráða um 40 fyrir síðasta
vorfrost.
Sú aðferð að reikna meðalfjölda daggráða miðað við valda áhættu (10% í töflu 2)
virðist heppileg til að tölufesta við hversu margar daggráður ætti að prófa trjágróður
áður en hann er notaður á ákveðnum stöðum. Þessi aðferð hentar þó ekki þar sem
mjög sein vorfrost og sumarfrost em tíð því slíkum aðstæðum verður ekki varist með
notkun á efnivið sem lifnar seint að vori. Slíkar aðstæður em á Staðarhóli þar sem em
10% líkur á frosti 5 júní og svipað í Reykjahlíð þar sem sömu frostlíkur eru 31. maí.
Það vekur athygli hversu margar daggráður em fyrir síðasta frost á Akureyri og
Húsavík en þar er ekki um sumarfrost að ræða eins og í tilfelli Staðarhóls og
Reykjahlíðar.
Haustkal
Gengið er útfrá því að lengd samfelldrar nætur stjómi því hvenær tré byggi upp
frostþol að hausti. Þessi eiginleiki er talinn hafa mjög hátt arfgengi þó svo að aðrir
þættir eins og plöntualdur, áburðaráhrif, sjúkdómar , þurrkur o.fl. geti haft áhrif. Þess
vegna er miklu einfaldara að meta hættuna á haustkali en vorkali og jafnframt
einfaldara að prófa frostþol trjágróðursins að hausti. Þessi munur er yfirleitt mjög
skýr milli norðlægra og suðlægra kvæma ýmissa tegunda bæði í meira haustfrostþoli
norðlægra kvæma og gjaman einnig í hæðarvexti í uppeldi þar sem suðlægu kvæmin
verða vemlega hærri en þau norðlægu.
í 2. töflu kemur frosthættan á Staðarhóli skýrt fram þegar dagsetningar fyrstu
haustfrosta em skoðaðar. Þar em 10% líkur á frosti fyrir mánaðarmótin ágúst-
september og endurspeglar e.t.v. aðstæður í kuldapollum inn til landsins frekar en