Fræðaþing landbúnaðarins - 06.02.2004, Page 190

188
meðaltali á 30 þúsund basa fresti í erfðaefni mannsins. Mörg þúsund erfðamörk af
þessu tagi eru þekkt fyrir manninn. Fjöldi endurtekninga er mismunandi á milli
einstaklinga og þar liggur aðgreiningin í mismunandi arfgerðir. Stuttraðir eru einungis
í óvirku DNA og breytingar í þeim hafa því ekki áhrif á svipgerð. Þær eiga því að vera
þróunarlega hlutlausar, sem er mjög heppilegt til nota til greininga á foreldrum og við
ættgreiningu eða upprunagreiningu einstaklinga. Annar mikill kostur við þessa aðferð
er að stuttraðimar geta verið mismargar í hverju erfðamarki og því geta verið frá 2 til
>20 arfgerðir (samsætur eða allele) fyrir hvert erfðamark í tilteknum stofni.
Hvert erðamark er alltaf á sama stað á litningi og erfist því frá foreldmm og til
afkvæma en það breytist smátt og smátt milli margra kynslóða. Þetta leiðir því alltaf
til erfðabreytileika í tegundinni eða stofninum og er grandvöllur þess að hægt er að
aðgreina einstaklinga, jafnvel þó að þeir séu náskyldir (nema eineggja tvíbura!).
Klónun og erfðabreytingar á dýrum
Orðið klónun hefur margvíslega merkingu en hefur í daglegu máli stundum verið
notað fyrir það sem kalla má einræktun lífvera. Einræktun á ærinni Dolly er frægasta
dæmið um klónun á dýram. Dolly varð til með því að einangrað var ófijóvgað egg úr
kvendýri og litningar þess fjarlægðir. Síðan var tekin frama úr júgri á annari kind og
kjami hennar einangraður og fluttur inn í kjamalausu eggframuna. Þetta tvílitna egg
hafði því nákvæmlega sömu litninga og kindin sem júgurframan var tekin úr. í
tilraunaglasi var eggið svo látið fjölga sér í nokkurra framu fósturvísi á líkan hátt og
okframa gerir. Atta frama fósturvísi var svo komið fyrir í legi kindar sem síðan gekk
með fóstrið fram að fæðingu þess. Lambið var erfðafræðilega nákvæmlega eins og
ærin sem júgurfruman var tekin úr. Þessi aðferð hefur nú verið notuð á mörg önnur
dýr og með henni mætti endurframleiða mikinn fjölda góðra gripa. Klónun eins og
þessi hefur þó ekki jákvæða ímynd, m.a. vegna þess að í ljós kom að þó að Dollý
hafði verið talin fullkomlega heilbrigð virðist sem hún hafi erft áunna galla eða öldran
“móður sinnar” því mikilvægir framueiginleikar virðast haf valdið því að hún eltist
hraðar en venjulegar ær enda var hún einræktuð úr sex ára einstaklingi. Ærin Dollý
drapst 6 ára gömul en meðalaldur áa er 11-14 ár.
Þegar hins vegar er rætt um erfðabreytingar á dýrum er yfirleitt átt við þegar viðbótar
genum úr sömu eða úr öðram tegundum hefur verið bætt inn í erfðamengi dýranna
Koma má framandi genum inn með því að sprauta DNA inn í fijóvgaða eggframu.
Vaxtarhormón hafa verið flutt í ýmis dýr á þennan hátt t.d. mýs, svín og nautgripi.
Vaxa þá dýrin hraðar og verða stærri en venjuleg dýr. Önnur gen sem hafa verið flutt
inn í dýr era t.d. gen sem valda ónæmi fyrir ALV víras í hænsum. ALV víras er mikill
skaðvaldur í hænsnarækt. Það er því mikill gróði fyrir hænsaræktendur að fá stofn
sem sýkist ekki af þessum vírus.
Líkt og með plöntur sem notaðar era til að framleiða protein má einnig nota dýr til
þess. Ýmis prótein í mönnum era með tengihópa úr sykram eða fitu og era þeir
tengdir við próteinið eftir umritun. Bakteríur hafa ekki ensím til að framkvæma þetta
skref og geta því ekki framleitt þessu prótein. Svona prótein hafa því verið framleidd í
dýram og þau seydd í mjólk spendýranna þannig að hægt er að mjólka dýrin (t.d.
geitur) og hreinsa svo eftirsókanarverða efnið úr mjólkinni. Dæmi um þetta er
framleiðsla á bóluefni geng malaríu, sem framleitt hefur verið í erfðabreyttum geitum.