Fræðaþing landbúnaðarins - 06.02.2004, Side 200

198
fullnægjandi til að meta arfgerð í sætinu. Þessi staða er æskilegust þar sem
einungis þarf að greina gripina sjálfa sem valið er úr.
Eftir því sem þekking eykst á erfðamengi hverrar tegundar og erfðavísakort verða
þéttari þá reynt að komast nær raunverulegum QTL sætum og færa sig þannig frá 1.
stigi og að erfðavísunum sjálfum eða 3. stigi. Sú vinna er ekki síst fólgin í því að nýta
upplýsingar milli tegunda þar sem hliðstæðir litningabútar með nánast sömu erfðavísa
finnast mjög víða í erfðamengi spendýra. Þannig nýtast upplýsingar um erfðamengi
manna og músa beint til að skilgreina erfðavísa í búfé.
Nýting DNA greininga - MAS (marker assisted selection)
Greiningar á merkigenum (microsatellites) eru víða notaðar til að ákvarða eða
staðfesta ættemi gripa þar sem skráning er annað hvort ekki fyrir hendi eða er
ónákvæm. Með vali á sætum með hæfilegum fjölda af samsætum og samanburði
milli foreldra og afkvæma má ákvarða ættemi með miklu öryggi. Greiningar af þessu
tagi hafa tekið við af blóðflokkagreiningum t.d. í hrossarækt og hugmyndir em um að
taka upp DNA greiningar í stað merkinga í fiskeldi.
Nýting upplýsinga um DNA arfgerðir í ræktunarstarfi liggur beint við þegar hægt er
að greina erfðavísana beint og slíkar upplýsingar liggja fyrir í allmörgum tilfellum.
Augljós dæmi em erfðagallar þar sem viðkomandi gen em þekkt, t.d. BLAD (veldur
kálfadauða) og CVM (veldur vansköpun og/eða fósturláti) í nautgripum og
vatnsvöðvi (PSE) í svínum. Erfðabreytileiki í príóngeni (PrP) í sauðfé tengist
mótstöðu gegn riðu. Erfðavísar sem skrá fyrir mjólkurpróteinum í kúm em þekktir og
fundist hefur erfðavísir (DGATl) sem hefur stórvirk áhrif á fituinnihald í kúamjólk.
Sömuleiðis em þekkt og skilgreind a.m.k. tvö gen sem valda aukinni frjósemi í sauðfé
(FecB og Fec1). Svokallað RN-gen í Hampshire svínum hefur verið skilgreint en það
veldur mikilli rýmun á kjöti við matreiðslu vegna óeðlilegrar framleiðslu glycogens í
vöðva. Stökkbreyting í erfðavísi sem skráir fyrir myostatin próteini verið greind sem
orsök fyrir tvöföldum vöðva í nautgripum. (Goddard, 2003). Greiningar á öllum
þessu erfðavísum em stundaðar í ræktunarstarfi erlendis. Eftir því sem rannsóknum
fleygir fram er líklegt að þekktum erfðavísum fjölgi nokkuð ört og þá sérstaklega
þeim sem valda mjög vel skilgreindum áhrifum eða stýra séðum eiginleikum.
Almennt er notagildi DNA greininga og MAS háð því hversu mikil áhrif QTL sæti
hefur á eiginleikana sem verið er að velja fyrir og hversu ömggt úrvalið er án
notkunar DNA greininga. Því er mest að vinna fyrir eiginleika sem em með lágt
arfgengi og eiginleika sem erfitt eða kostnaðarsamt er að mæla. Eiginleikar þar sem
líklegt er að MAS geti aukið erfðaframfarir em ekki síst mótstaða gegn sjúkdómum,
eiginleikar sem tengjast fijósemi og eiginleikar sem erfitt er að mæla á lifandi gripum,
t.d. kjötgæðaeiginleikar og eiginleikar sem tengjast endingu gripa og mælast því seint
á ævinni (Dentine, 1999). Hægt er að stytta ættliðabil með því að greina arfgerðir
ungra gripa og nota forval á gmndvelli þeirra t.d. fyrir ungnaut og nautsmæður.
Notkun upplýsinga um QTL í stóram kynbótakerfum í nautgriparækt er fremur
skammt á veg komin en þó hafin m.a. á Nýja Sjálandi og Frakklandi. Á Nýja Sjálandi
em bæði nýttar greiningar á þekktum erfðavísum og greiningar á merkigenum sem
tengjast 6 QTL sætum sem hafa áhrif á mjólkurframleiðslu. Notaðar em
tækniaðferðir (IVEP) til að fjölga albræðrum undan bestu nautunum og velja á milli
þeirra á gmndvelli DNA greininga. Árangur er þó ekki sem bestur enn sem komið er
vegna mikill affalla á fósturvísum (Spelman, 2002). í Frakklandi hefur verið sett af
stað mjög metnaðarfull áætlun í nautgriparækt þar sem DNA greiningar eru gerðar á í