Þjóðmál - 01.06.2017, Síða 39

ÞJÓÐMÁL sumarhefti 2017 37
bankalaga, sem tóku gildi árið 1932. Lögin
heimiluðu seðlabankanum að lána bönkum
landsins veltufjármuni en draga sjálfur af
ríkisskuldabréfum og gulli sem tryggingu til
mótvægis við lán til bankanna. Með þeim
skilyrðum vildi Glass setja takmörkun á
möguleika bankanna til að draga á lánalínur
seðlabankans. Glass var jafnframt stuðnings-
maður þess sem kallað er á lélegri íslensku
raunpeningastefna (e. Real Bills Doctrine)
sem felur það í sér að seðlabankanum átti í
raun aðeins að vera heimilt að lána bönkun-
um það fjármagn sem þeir þyrftu til að
fjármagna grunnstarfsemi sína en ekki til að
fjármagna nokkra áhættustarfsemi. Hug-
myndin var sú að Seðlabankinn gæti aðeins
veit stutt skammtímalán gegn veði í vöru og
þjónustu (sem skapar ekki verðbólgu) og þar
með héldist eftirspurn eftir lausafjármagni í
skefjum en nægði til að fjármagna viðskipta-
bankana eingöngu, með fyrrgreindum
afleiðingum þar sem viðskiptabankarnir voru
komnir langt fram úr sér.
Margir hagfræðingar hafa kennt þessari
þróun um kreppuna miklu, en hún var þó ein
helsta undirstaðan að Glass-Steagall lög-
gjöfinni.
Yfirlýsingar Glass stóðust ekki
McDonald spyr sig hins vegar að því hvort
að Glass-Steagall löggjöfin hafi falið í sér
rétt viðbrögð við Kreppunni miklu. Ítrekað
hefur verið bent á að stóryrtar yfirlýsingar
Glass um bankastarfsemi og fjármálageirann
voru ekki alltaf studdar haldbærum rökum
eða staðreyndum. Þvert á móti virðast
staðreyndirnar hrekja fullyrðingar hans.
Þannig má sem dæmi nefna að á árunum
1930 – 33 voru bankar sem voru hvort í senn
viðskipta- og fjárfestingarbankar líklegri til
þess að lifa kreppuna af. Á meðan 26% allra
viðskiptabanka landsins, sem þá töldu á
þúsundum, urðu gjaldþrota á tímabilinu fóru
7,5% þeirra banka sem voru bæði viðskipta-
og fjárfestingarbankar sömu leið. Flestir
þeirra voru það stórir að þeir gátu nýtt sér
stærðarhagkvæmnina sem litlu bankanna
skorti. McDonald rifjar upp að árið 1920 voru
tæplega 28.900 bankar starfandi í Banda-
ríkjunum. Þar af voru 2/3 þeirra litlir bankar
sem þjónuðu innan við 2.500 íbúum, svokall-
aðir einingabankar. Þá voru í gildi mjög
ströng lög sem í stuttu máli komu í veg fyrir
að hægt væri að reka það sem við þekkjum í
dag sem útibú. Bönkum var þó frá árinu 1927
heimilt að reka útibú, en aðeins innan eigin
ríkismarka. Þannig var banka með höfuðstöð-
var í Virginíu ríki aðeins heimilt að opna útibú
innan Virginíu, svo tekið sé dæmi. Það var
ekki fyrr en árið 1994 sem bönkum var að
fullu heimilt að starfa frjálst á landsvísu.
Það þurfti stundum ekki nema uppskerubrest
á einum sveitabæ eða greiðsluerfiðleika hjá
litlu fyrirtæki til að setja bankann í bænum í
þrot. Á árunum 1921-30 urðu tæplega 6.200
bankar gjaldþrota vestanhafs. Um 80% þeirra
voru fyrrnefndir einingabankar sem höfðu
ekki aðgang að þrautalánum seðlabankans
auk þess sem starfsemi þeirra var það um-
svifalítil að þeir höfðu ekkert svigrúm til að
hliðra til í rekstri eða bjarga sér með öðrum
hætti. Ti að taka dæmi um það hversu brot-
hættir bankarnir voru má nefna mjólkursam-
lag sem varð gjaldþrota í Missouri ríki árið
1928. Uppskerubrestur hafði orðið á mörgum
sveitabæjum í héraði einu í ríkinu sem leiddi
til þess að nokkrir bændur þurftu að bregða
búi og aðrir þurftu að fækka í bústofni sínum.
Verð á nautakjöti hríðlækkaði (vegna offram-
boðs) og minni mjólk skilaði sér til mjólkur-
samlagsins. Mjólkursamlagið stóð ekki undir
lánagreiðslum til þriggja banka á svæðinu
sem varð til þess að þeir urðu allir gjaldþrota.