Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Side 7

Fornminjar í hættu
Hvers virði eru fornminjar? Hvers virði er þekking á sögu okkar?
Þekking á fornminjum er nauðsynleg til að skrá söguna og sagan er ein af
meginundirstöðum sjálfstæði þjóðar. Páll Pálsson segir frá fundi forn-
minja sem hugsanlega eru Reykjasel sem nefnt er í Hrafnkelssögu. Sels-
ins hefur verið leitað árangurslaust í áratugi af lærðum og leikum. Þar
sem þessar minjar munu kaffærast í Hálslóni vaknaði forvitni á könnun
fornleifa í umhverfismati Kárahnjúkavirkjunar.
Samkvæmt skýrslu Fornleifastofnunar Islands fóru fram vettvangs-
rannsóknir og heimildum safnað um fornleifar á svæðinu sumarið 2000.
Þar er getið um 4000 fornleifar á áhrifasvæði Kárahnjúkavirkjunar, milli
Jökulsár í Fljótsdal og á Dal, frá jökli til sjávar. Niðurstaða skýrslu-
höfunda er að með hliðsjón af heildarfjölda minja á svæðinu og umsvif
framkvæmda séu áhrif þeirra lítil. Megin vinnan virðist hafa falist í því
að skrá þekkta staði og margir þeirra virðast víðs fjarri virkjuninni. í
skýrslunni segir að á Brúardölum lendi leifar kláfferju, varða og Sauðár-
kofi í Hálslóni. Þegar rannsaka skyldi Sauðárkofa sumarið 2000 fannst
hann ekki sem telja verður undarlegt. Páll Pálsson og margir fleiri vita
nákvæmlega hvar hann er. Páli eru einnig kunnar fleiri fornminjar í lón-
stæðinu. Inn með Sauðá er rétt og munnmæli eru um kofa þar hjá. Árið
1933 fann Pálmi Hannesson „tættur af leitarmannakofa“ í Kringilsárrana.
Sumarið 2002 rakst Páll á tætturnar sem líklega eru í hættu vegna lóns-
ins. Niður með Kringilsá telur Páll miklar líkur á að hafi verið kláfur.
Ekkert af þessu var skoðað. í skýrslunni er Sauðakofi á Vesturöræfum
talið það eina sem sé í hættu vegna lónsins austan Jöklu.
Á síðustu stundu rambar smali í þoku á rústir í lónsstæðinu sem, ef
þær reynast vera af Reykjaseli, munu teljast með merkari fornleifafund-
um á Austurlandi. Af hverju var ekki gert ráð fyrir því að lónstæði Háls-
lóns yrði þaulkannað með tilliti til fornminja fyrir landdrekkingu? Getur
verið að svipuð vinnubrögð hafi ráðið ferðinni annars staðar þar sem land
raskast eða hverfur? Hvað skoðaði Fornleifastofnun íslands ítarlega
minjar á bökkum Fljótsins? Var leitað til einhverra staðkunnugra heima-
manna? -ekki Páls Pálssonar sem óumdeilanlega veit „leikmanna“ mest
og best um fornminjar á Austurlandi og þekkir umhverfið.
Vonandi látum við fund meints Reykjarsels okkur að kenningu verða
og rannsökum ítarlega fornminjar á svæðum sem raskast vegna fram-
kvæmda áður en það verður of seint! - ritstjórar Múlaþings munu með
glöðu geði kynna niðurstöður þeirra fyrir þjóðinni.
SGÞ
5