Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Qupperneq 136

Múiaþing
Hér er verið að útbúa kalda útilaug í Norðfirði á fiórða áratugnum með handaflinu einu. Island var fátcekt
og vanþróað landfram undir síðari heimsstyrjöld. Mynd af póstkorti. Ljósmyndasafn Austfirðinga.
við sér. Kommúnistaflokkur íslands var
stofnaður 1930 og Félag byltingarsinnaðra
rithöfunda hóf að starfa 1933 og gaf út
tímaritið Rauða penna. Halldór Laxness
skrifar tvö lofrit um Sovétríkin, I Austur-
vegi 1933 og Gerska ævintýrið 1938 en
Þórbergur Rauðu hættuna 1935 í sama dúr.
Nú hétu ljóðabækurnar ekki lengur
„Kvæði“ „Ljóðmæli“ og „Ljóð“ heldur
Rauður loginn brann og Hamar og sigð.
Ekki var spurt um hvort byltingin næði til
íslands heldur hvenær. Jóhannes úr Kötlum
spurði eftirvæntingarfullur: „Sovét-ísland
óskalandið/ hvenær kemur þú?“ „Dagurinn
kemur“ lofaði Sigurður Einarsson. Víða
skarst í odda með verkafólki og yfirvöld-
um: Norður á Siglufirði, Krossanesi og loks
varð fjölmennur bardagi milli lögreglu og
fátæks fólks 9. nóvember 1932 í Reykjavík.
Um síðasttalda atburðinn ortu Jóhannes úr
Kötlum og Steinn Steinarr og Halldór Lax-
ness skrifaði um hann söguna „Þórð halta“.
134
Var byltingin loksins komin til íslands? Það
virðist hafa verið skoðun margra þótt leiða
megi að því sterk rök að slagurinn 1932 hafi
í raun ekki verið pólitísk aðgerð heldur
miklu heldur nauðvöm verkamanna sem
voru að berjast fyrir lífi sínu. Þannig var
það einnig öðrum þræði fyrir norðan.
Árið 1943 kom út á Akureyri ljóðabókin
Frá nyrztu ströndum eftir tæplega þrítugan
Austfirðing, Kristján Einarsson (f. 1916),
sem kenndi sig við Djúpalæk í Skeggja-
staðahreppi. Bókin var fyrsta verk höfund-
ar sem síðar átti eftir að verða eitt þekktasta
ljóðskáld 20. aldar. Þessi bók er nokkuð
kynleg blanda af átthagarómantík (sbr. t.d.
kvæðið „Til Strandar“) og raunsæi (að
mestu í 19. aldar stíl) en í næstu bók, Villtur
vegar, er kominn róttækari tónn. I ljóðinu
„Sjöundi nóvember“ birtist í hnotskurn öll
helstu einkenni félagslegs raunsæis: Marx-
ísk hugmyndafræði og friðlaus bið eftir
alheimsbræðralagi öreiganna sem ætti eftir
J