Fréttablaðið - 20.11.2021, Blaðsíða 86

Páll Björnsson, sagnræðingur og
prófessor, rekur deilu Íslendinga
um ættarnöfn í nýrri bók sinni.
arnartomas@frettabladid.is
Ættarnöfn hafa verið þrætuepli í
íslensku samfélagi nær sleitulaust frá
miðri nítjándu öld. Páll Björnsson, sagn-
fræðingur og prófessor við Háskólann á
Akureyri, gerir grein fyrir þeim deilum
í nýrri bók sinni, Ættarnöfn á Íslandi:
Átök um þjóðararf og ímyndir.
„Ég byrjaði á rannsókninni fyrir
nokkrum árum þegar ég rakst á efni í
gömlum blöðum og tímaritum þar sem
menn voru að deila um ættarnöfn,“ segir
Páll. „Maður sá strax að þetta var það
mikið efni að ég ákvað að gera úr þessu
stórt verkefni.“
Í bókinni byrjar Páll á nítjándu öld
þegar greinar voru fyrst farnar að birtast
um efnið í landsmálablöðunum.
„Þá var ættarnöfnunum byrjað að
fjölga hér á landi, en þau voru kannski
hundrað í upphafi nítjándu aldar en
um þrjúhundruð undir aldarlok,“ segir
hann. „Þetta er hæg fjölgun sem á sér
stað samhliða fjölgun ættarnafna í
Evrópu, einkum í Danmörku þar sem
var auðvitað mikið af íslenskum náms-
mönnum sem kynntust þessum nafna-
sið.“
Margt hafði áhrif á þessar deilur, til
dæmis vesturferðir Íslendinga.
„Þeir sem fluttu til Vesturheims tóku
upp ættarnöfn og fóru síðan að hvetja
það fólk sem bjó áfram á Íslandi til að
gera slíkt hið sama,“ segir Páll. „Þeir og
aðrir formælendur ættarnafnasiðarins
fullyrtu að Íslendingar þyrftu að taka
upp ættarnöfn til að halda reisn sinni
gagnvart öðrum þjóðum. Andstæðingar
ættarnafna lögðu á hinn bóginn megin-
áhersluna á að föðurnafnasiðurinn
væri slíkur menningarlegur fjársjóður
að hann mætti ekki fyrir nokkurn mun
hverfa.“
Tólf ára gluggi
Deilurnar um ættarnöfnin náðu vissu
hámarki á fyrri hluta tuttugustu aldar.
„Á Íslandi eru samþykkt lög sem
heimila ættarnöfn árið 1913, en tólf
árum síðar ákvað þingið að banna
ættarnöfn,“ segir Páll. „Það eru tólf ár
þar sem ættarnöfn eru leyfð gegn því að
fólk keypti sér leyfisbréf upp á tíu krónur
og annað slíkt. Á þessu tímabili verða
umræðurnar í blöðunum og á Alþingi
mjög heitar og harðar.“
Þá kemur skírnarnafnasiður einnig
við sögu í bókinni. „Ein helsta niður-
staðan af þessari deilu um ættarnöfnin
er ákvörðunin um að gera skírnarnafnið
ráðandi á Íslandi,“ segir Páll.
Umræðan hefur haldið áfram síðan
af mismiklum krafti og á árunum
1955 og 1971 voru lögð fram stjórnar-
frumvörp, þar sem til stóð að leyfa
ættarnöfn á nýjan leik, en fengu ekki
stuðning á þinginu. „Á síðustu tíu til
tuttugu árum hefur svo verið að færast
kraftur í umræðuna á ný eins og sést
á frumvörpum á þinginu,“ segir Páll.
„Nöfn eru mikilvæg fyrir Íslendinga
eins og aðra, enda eru þau hluti af sjálfs-
mynd fólks.“ n
Deilan um ættarnöfnin
Guðmundur
Kamban
var skírður
Guðmundur
Jónsson en
tók tvítugur
upp ættarnafn
og hvatti aðra
til að gera slíkt
hið sama.
mynd/aðsend
Nöfn eru mikilvæg fyrir
Íslendinga eins og aðra,
enda eru þau hluti af
sjálfsmynd fólks.
Páll Björnsson,
sagnræðingur
og prófessor
Sonur okkar og bróðir,
Elvar Snær Jónsson
andaðist á heimili sínu, Steinahlíð 1,
Hafnarfirði, mánudaginn
15. nóvember. Útförin fer fram
þriðjudaginn 23. nóvember kl. 13.00
frá Fossvogskirkju.
Vegna fjöldatakmarkana verða einungis nánustu
ættingjar og vinir viðstaddir.
Útförinni verður streymt á https://youtu.be/5qbsDYBfLgs
Lilja Ingibjörg Jóhannsdóttir Jón Sævar Alfonsson
Arnar Freyr Jónsson
Andri Örn Jónsson
Ástkær faðir okkar, tengdafaðir og afi,
Gunnar Moritz Steinsen
verkfræðingur,
lést á hjúkrunarheimilinu Sóltúni
föstudaginn 12. nóvember.
Útförin fer fram frá Fossvogskirkju
fimmtudaginn 25. nóvember klukkan 11
með nánustu ættingjum og vinum.
Streymt verður frá athöfninni á
http://laef.is/gunnar-steinsen
Snorri Gunnarsson Hróðný Njarðardóttir
Lilja Anna Gunnarsdóttir Birgir Rafn Birgisson
Kristrún Sjöfn Snorradóttir
Okkar kæra og ljúfa
Petra Jónsdóttir
frá Siglufirði,
lést á hjúkrunarheimilinu Höfða á
Akranesi sunnudaginn 7. nóvember sl.
Útförin fer fram frá Akraneskirkju
mánudaginn 22. nóvember nk. kl. 13.00.
Viljum við þakka starfsfólki Höfða fyrir alúð og
góða umönnun.
Vegna samkomutakmarkana verður aðeins nánasta
fjölskylda við útförina.
Streymt verður frá athöfninni á slóðinni:
www.akraneskirkja.is og mbl.is/andlat
Fyrir hönd annarra aðstandenda,
Vilborg Jónsdóttir og systkinabörn
Elskulegur eiginmaður minn, faðir,
tengdafaðir, afi og langafi,
Guðbjartur Björnsson
(Baddi í Stapafelli)
Vatnsnesvegi 29, 230 Keflavík,
lést þann 6. nóvember.
Útförin fer fram frá Keflavíkurkirkju
þriðjudaginn 23. nóvember kl. 13.
Í ljósi aðstæðna munu einungis nánustu aðstandendur
vera viðstaddir athöfnina. Athöfninni verður streymt á
https://www.facebook.com/groups/gudbjartur
Ragnhildur Antonsdóttir
Ragnar Guðbjartsson Guðmunda Róbertsdóttir
Viðar Þórhallsson Svanhildur Ólöf Harðardóttir
Frímann Þór Þórhallsson Guðbjörg S. Pálmarsdóttir
barnabörn og barnabarnabörn.
Sími · 567 9110 · utfarir@utfarir.is · www.utfarir.is
Stofnað 1990
Traust fjölskyldufyrirtæki í áratugi
Vesturhlíð 2 | Fossvogi | s. 551 1266 | utfor@utfor.is | utfor.is
VIÐ ÞJÓNUM ALLAN SÓLARHRINGINN
Allur arður af þjónustunni rennur til reksturs kirkjugarðanna
Útfararþjónusta í yfir 70 ár
Við tökum vel á móti ástvinum
í hlýlegu og fallegu umhverfi
Auðbrekku 1, Kópavogi
Sverrir Einarsson Jóhanna Eiríksdóttir
síðan 1996
Símar allan sólarhringinn:
581 3300 & 896 8242
www.utforin.is
Komum heim til aðstandenda og
ræðum skipulag útfarar ef óskað er
ÚTFARARSTOFA ÍSLANDS
www.utfararstofa.is • Símar: 565 5892 & 896 8242
ÚTFARARSTOFA HAFNARFJARÐAR
ALÚÐ • VIRÐING • TRAUST • REYNSLA
Elskuleg móðir okkar og systir,
Hildegunn Bieltvedt
er látin.
Útförin hefur þegar farið fram
í kyrrþey að ósk hinnar látnu.
Carine Gourjon Nino, Thierry Gourjon Bieltvedt,
Brit Bieltvedt og Ole Anton Bieltvedt
Merkisatburðir
1627 Þrjátíu ára stríðið: Wallenstein hertekur Greifswald.
1700 Svíar vinna sigur á Rússum í orrustunni við Narva í
Eistlandi.
1763 Vígð er dómkirkja á Hólum í Hjaltadal, sú sem enn
stendur þar. Hún var byggð fyrir norskt og danskt
gjafafé.
1772 Tveir bæir á Látraströnd verða fyrir snjóflóði. Fjórir
menn fórust og einum manni var bjargað úr flóðinu
eftir tíu daga.
1945 Nürnberg-réttarhöldin hefjast í Þýskalandi.
1947 Elísabet krónprinsessa af Bretlandi gengur að eiga
Filippus prins af Grikklandi.
1959 Viðreisnarstjórnin tekur við völdum undir forystu
Ólafs Thors. Þessi stjórn tók nokkrum breytingum
á mvaldatíma sínum en sat lengur en nokkur önnur
stjórn á Íslandi eða í tæp tólf ár.
1985 Stýrikerfið Windows 1.0 kemur út.
42 Tímamót 20. nóvember 2021 LAUGARDAGURFréttablaðiðTímAmóT Fréttablaðið 20. nóvember 2021 LAUGARDAGUR