Morgunblaðið - 21.08.2021, Blaðsíða 45

MENNING 45
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. ÁGÚST 2021
AF LESTRI
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
S
nemmsumars var endurflutt
sem kvöldsaga á Rás 1 hinn
snilldarlegi lestur Óskars
Halldórssonar á Grettis sögu. Ósk-
ar var á sínum tíma einn dáðasti
lesari útvarpsins en hann lést árið
1983, er lestur hans á Grettlu hafði
nýlega verið hljóðritaður. Upp-
takan var fyrst send út ári síðar og
síðan allnokkrum sinnum. Og lest-
ur Óskars á ævintýralegri harm-
sögu heljarmennisins úr Miðfirði
fylgdi mér inn í sumarið; ég hef
verið talsvert á vegum úti við
vinnu og náði stundum lestrunum í
rauntíma í bílnum, annars í Sarpi
RÚV. Og naut þess heldur betur að
hlusta.
Það var ekki eins og ég væri
að kynnast Gretti í fyrsta skipti.
Það gerðist í styttri skólaútgáfu og
hafa kynnin oft verið endurnýjuð
síðan. Og fyrir alvöru sumarið
2003 þegar ég var – í kjölfar þess
að hafa um skeið unnið að eins
konar eigin útgáfu af Njáls sögu
með ljósmyndum af sögustöðum
Njálu – fenginn til að mynda sögu-
staði Grettlu. Með söguna í hönd
fór ég sumarlangt milli fjölmargra
þeirra staða sem nefndir eru í
henni og myndaði með mínum
hætti. Afraksturinn var sýndur ári
síðar á hátíð til hliðar við óperuhá-
tíðina miklu í Bayreuth í Þýska-
landi, þegar flutt var þar ópera
Þorkels Sigurbjörnssonar um
Gretti.
Sögustaðir alla leið norður
En ég yfirgaf Gretti ekki í
sumar þótt lestrunum 20 á RÚV
lyki í júní. Nokkrum vikum síðar
ókum við hjónin austur í Öxarfjörð
(eða Axarfjörð eins og Sigurður
Pálsson, skáld frá Skinnastað,
hafði það) í árlegan leiðangur að
veiða silung. Og þá hlustuðum við
á Óskar lesa söguna. Þegar ég ók
svo á dögunum austur á Vopna-
fjörð, suðurleiðina, með viðkomu á
ýmsum stöðum vegna myndataka,
þá hlýddi ég enn og aftur á valda
kafla úr harmsögunni. Og á heim-
leið, með góðum vini, sótti ég enn
og aftur fleiri eftirlætiskafla, nú á
Spotify, sem Óskar las fyrir okkur.
Sagan af Gretti á annars ein-
staklega vel við á leið norður eftir
landinu. Ég áttaði mig á því fyrst
sumarið 2004 þegar dæturnar voru
sjö og fjögurra ára gamlar og við
fjölskyldan héldum, eins og ár
hvert, í Öxarfjörðinn til veiða. Þá
var ég kominn með söguna í blóð-
ið, eftir að hafa ferðast um með
Gretti sumarið áður og myndað, og
þegar við komum upp úr
Hvalfjarðargöngunum fór ég að
segja dætrunum söguna af þessum
vægast sagt baldna, unga manni,
sem átti eftir að drepa draug og
tröll, svo ekki sé minnst á fjölda
manna. Og endaði líf sitt myrkfæl-
Grettla er myrkt, módernískt stöff
inn á eyju, felldur af göldrum.
Dæturnar voru á þessum tíma að
heillast af Harry Potter og svona
sögur höfðuðu til þeirra. Og þær
vildu sífellt vita meira og sviðs-
myndin á norðurleiðinni studdi
snilldarlega við frásögnina. Í
Borgarfirði gat ég til að mynda
bent til vesturs á Fagraskógafjall
og Grettisbæli, þar sem Grettir var
lengi til vandræða Mýramönnum,
og til austurs þar sem hann dvaldi
í Þórisdal og á Arnarvatnsheiði, og
sagt þær sögur. Þegar komið var
yfir Holtavörðuheiði var til að
mynda brunað hjá Þóroddsstöðum
og Spjótsmýri þar sem Grettir
drap Þórodd bónda og son hans
(og tapaði spjóti sínu við drápin:
eins og segir í sögunni fannst
spjótið það, sem Grettir hafði týnt,
„eigi fyrr en í þeirra manna minn-
um, er nú lifa“ – semsagt á fjór-
tándu öld, ritunartíma sögunnar).
Svo var vitaskuld farið um Mið-
fjörð, æskuslóðir Grettis, og bent
heim að Bjargi og hvar hestaatið
átti sér stað. Þá kom Miðfjarðar-
vatn, hvar Auðunn sló Gretti með
knattgildrunni, og svo Auðunar-
staðir í Víðidal. Í Skagafirði var
vitaskuld bent út í Dragney, í átt
að Reykjum og að Hegranesi, og
svo lá leiðin enn austar og þá var
hægt að rifja upp söguna af skess-
unni í Sandhaugum í Bárðardal og
segja af rimmum þeirra Grettis og
Þóris í Garði í Kelduhverfi. Núpur-
inn með Grettisbæli blasti svo við
þar sem við dvöldum næstu daga
fjölskyldan. Það kom síðan iðulega
fyrir á norðurleið næstu ár á eftir
að dæturnar báðu um söguna af
Gretti – og það var hin besta
skemmtan að ferðast með þeim og
hinu harmræna hálftrölli.
Las söguna í húsbíl á Íslandi
Það eru eflaust margir sem
njóta þess að hlýða á Íslend-
ingasögurnar á flakki um landið
(og örugglega fleiri en ég sem eru
með Njálu á 10 geisladiskum í bíln-
um, í fínum lestri Hallmars Sig-
urðssonar). En það kom á óvart að
lesa á dögunum fjörlegt viðtal í
The New York Times við banda-
ríska skáldið Ritu Dove og sjá að
hún er í hópi unnenda Grettlu.
Dove er allþekkt og dáð, var til að
mynda lárviðarskáld Bandaríkj-
anna í forsetatíð Baracks Obama. Í
viðtalinu var hún spurð út í eftir-
lætis bækur og höfunda, og hvaða
bókmenntaverk hafi haft áhrif á
hana. Þegar hún er spurð að því í
hvaða bækur hún geti leitað aftur
og aftur þá nefnir hún fyrst „Víti“
eftir Dante, svo „The Changing
Light“ eftir James Merrill og „Tí-
dægru“ Boccaccio sem eigi vel við
í heimsfaraldrinum. Og svo: „Ís-
lendingasöguna um Gretti hinn
sterka sem ég las upphátt fyrir
manninn minn fyrir nokkrum ár-
um þegar við ókum hringinn
kringum Ísland eina nóttlausa há-
sumarsviku í húsbíl sem við höfð-
um leigt. Ég endurlas svo valda
kafla úr sögunni fyrir hann nokkr-
um mánuðum seinna, þegar við
vorum aftur komin til Íslands en
þá nærri dagsbirtulitlum vetrar-
sólstöðum í desember.“
Og um Grettis sögu segir Rita
Dove: „Þetta er heillandi epík –
jafn knúin áfram af hefndarskyldu
og grísku harmleikirnir, með bar-
dagasenum sem jafnast fyllilega á
við ofurhetjumyndir samtímans; en
það er svolítill „Óperudraugur“ í
blöndunni.“ Dove segir síðan að
Grettir sé fúllynt heljarmenni sem
geti hæglega drepið bátsfylli af
mönnum og kasti svo fram vísu um
gjörðir sínar. En hann líði einnig
fyrir óverðskuldaða bölvun og
verður ofsóttur útlagi sem óttast
myrkrið og er dæmdur til einsemd-
ar þar sem hann þvælist rótlaus
frá einum stað til annars. „Þetta er
myrkt, módernískt stöff!“ segir
Dove, og að það bregðist ekki að
það að snúa aftur að endurteknum
svikunum og grimmdinni í sögunni
um Gretti lyfti anda sínum.
Bæirnir í sögunni standa enn
Þegar ég las viðtalið við Dove
velti ég fyrir mér hvort hún hafi
áttað sig á því, þar sem þau hjón
óku hringinn kringum landið með
Gretti, að enn má koma á og sjá
alla þá staði sem nefndir eru. Það
hefði án efa styrkt upplifun þeirra
enn betur. Eins og hjá erlendum
veiðimanni sem ég kynntist fyrir
mörgum árum í Vatnsdal. Hann
sagðist geta veitt hvar sem væri í
heiminum en hann hefði heillast af
Vatnsdæla sögu og kaus að snúa
alltaf aftur í dalinn þar sem sömu
bæir og nefndir eru í sögunni
stóðu enn, þúsund árum síðar. Það
fannst honum heillandi. Og það er
einmitt endalaust heillandi að
ferðast um landið og skynja tím-
ann gegnum þann fjársjóð sem
sögurnar eru.
»
Þetta er heillandi
epík – jafn knúin
áfram af hefndarskyldu
og grísku harmleik-
irnir.
Ljósmyndir/Einar Falur Ingólfsson
Sögustaðir Þórhallsstaðir í Forsæludal, þar sem Grettir Ásmundarson á að hafa glímt við drauginn Glám, og uppgangan í Drangey þar sem Grettir var í
útlegð síðustu æviárin. Úr 36 mynda röð sem ljósmyndarinn gerði árið 2003 af sögustöðum Grettis sögu og var sýnd fyrst í Bayreuth í Þýskalandi 2004.
Kappinn Grettir Ásmundarson í
handritinu AM426 frá 17. öld.
Lárviðarskáld Rita Dove las
Grettlu upphátt á Íslandi.
Lokatónleikar Orgelsumars í
Hallgrímskirkju verða
haldnir á morgun, sunnudag,
kl. 17. Þá mun Björn Steinar
Sólbergsson, organisti í Hall-
grímskirkju, flytja verk eftir
íslensk tónskáld og verður
m.a. frumflutt nýtt verk
Steingríms Þórhallssonar
sem Félag íslenskra organ-
leikara pantaði af tónskáld-
inu til að heiðra Hauk Guð-
laugsson níræðan. Björn
Steinar er einnig skólastjóri
Tónskóla þjóðkirkjunnar þar
sem hann kennir jafnframt
orgelleik. Björn Steinar hef-
ur haldið fjölda einleiks-
tónleika hér heima, á öllum
Norðurlöndunum, í Evrópu
og Norður-Ameríku og hefur
leikið einleik með Sinfóníu-
hljómsveitum Íslands og
Norðurlands, Stavanger og
The Cleveland Institute of
Music Orchestra.
Orgelsumri lýkur með tónleikum
organistans Björns Steinars
Leikur Björn Steinar Sólbergsson.
Myndlistarkonan Arngunn-
ur Ýr sýnir málverk sín í
Hörpu í ágúst og septem-
ber á sýningunni Umbreyt-
ingar.
Í dag, laugardag, kl. 14
munu tónlistarkonan
GDRN og strengjakvartett-
inn Ethos flytja tónlist
GDRN í útsetningu Þórðar
Magnússonar á sýningunni.
Er hugmyndin að mynda
samtal á milli tónlistar og
myndlistar, að því er fram
kemur í tilkynningu um
viðburðinn.
Arngunnur Ýr hefur um
árabil einblínt á fegurð og
stórfengleika íslenskrar
náttúru, að því er segir í
tilkynningu og sýna nýj-
ustu verk hennar staði á
landinu þar sem jöklar eru
á hröðu undanhaldi og
minnka ört með ári hverju
vegna loftslagshlýnunar.
GDRN og Ethos halda tónleika á
sýningu Arngunnar Ýrar í Hörpu
Listakona Arngunnur Ýr.
Myndlistarkonan Anna Lín-
dal mun nú um helgina taka
yfir byggingarkrana við
Súðarvog sem þessa dagana
eru notaðir við uppbygg-
ingu á Vogabyggð, nýju
íbúðarhverfi í Vogunum.
Verða kranarnir teknir úr
gír og í þá hengdir litríkir
borðar sem hreyfast og
dansa í vindinum, skv. til-
kynningu.
Er yfirtakan sögð samtal
við verkið „Annars konar
tími“ eftir Önnu sem stend-
ur hinum megin við Elliða-
árnar, inni á athafnasvæði
Siglingaklúbbsins Snarfara
við Naustavog. Þar verður á
morgun kl. 15 boðið upp á
listamannaspjall við Önnu
og rætt um framlag hennar
til Hjólsins, fyrrnefnds
verks. Safnast verður saman
við Siglingaklúbbinn Snar-
fara og gengið að verkinu.
Anna tekur yfir byggingarkrana
og spjallar um verk sitt
Yfirtaka Anna Líndal.