Saga - 2016, Side 41

persónubundinn löstur eða glæpsamlegt athæfi en þegar læknavís-
indin fóru að flokka fólk í gagnkynhneigt og samkynhneigt eftir
kynlífssmekk þess varð samkynhneigð að persónueinkenni, ein hvers
konar afbrigðileika sem hægt var að finna skýringar á eða jafnvel
lækna með aðferðum læknisfræðinnar. Vitneskja um samkynhneigð
varð jafnframt grundvöllur fyrir beitingu lífvalds. Með tilkomu
þessarar tilteknu þekkingar fór fólk að leitast við að haga sér sam-
kvæmt gagnkynhneigðum viðmiðum og krefjast hins sama af öðr -
um, þ.e. að beita sig og aðra lífvaldi.109 Þótt orðræðan um alvarleika
og afbrigðileika samkynhneigðar hafi breyst þegar leið á 20. öldina
hélt samkynhneigð áfram stöðu sinni sem persónueinkenni og
smám saman fóru samkynhneigðir að taka sér sjálfsverustöðu út frá
þessari orðræðu. Þannig myndaðist grundvöllur fyrir því að þeir
gætu litið á sig sem sérstakan hóp, skapað sér félagslega sjálfsmynd
og barist fyrir réttindum á grundvelli þessa tiltekna persónuein-
kennis.
Mótun hinnar samkynhneigðu sjálfsveru er áhugavert viðfangs-
efni sem krefst mun ítarlegri umfjöllunar en rúmast í þessari grein.
Hér læt ég mér nægja að segja að fjölmiðlaefni bendir til þess að
lesbíur hafi fyrst við upphaf níunda áratugarins komist inn í al -
menna orðræðu á Íslandi og þar með urðu þær ekki aðeins til sem
sérstakur þjóðfélagshópur heldur voru þær einnig settar undir vald
orðræðunnar. Ýmislegt í orðum viðmælenda minna bendir til þess
að við upphaf níunda áratugarins hafi ekki verið til greinilegar og
skýrt afmarkaðar sjálfsverustöður sem lesbíur gátu tekið sér. Vissu -
lega er varasamt að lesa of mikið í ummæli þeirra þar sem þær hafa
í 30 til 40 ár verið viðföng orðræðu um samkynhneigð og lesbíur og
geta ekki, frekar en nokkur annar, tjáð sig á merkingarbæran hátt
utan orðræðunnar vegna þess að hún skapar þekkinguna, tungu-
málið og þar með merkinguna sem við þurfum til að ræða um sam-
kynhneigð. en ákveðin ummæli, bæði hjá viðmælendum mín um og
í blaðaumfjöllun, benda til þess að þær hafi verið á byrjunarreit
þegar kom að því að finna út úr því hver og hvernig hin íslenska
lesbía var. Þóra kristín Ásgeirsdóttir minnist t.d. sjálfstyrkingarhóps
sem Anni Haugen leiddi og lýsir því sem þar fór fram sem „fálmi í
myrkri“ því þær höfðu enga hugmynd um hvernig þær gætu unnið
með stöðu sína.110 Aðrar segja að skortur á fyrirmyndum hafi leitt
lesbía verður til 39
109 Michel Foucault, The History of Sexuality I, bls. 41–44 og 135–159.
110 Viðtal. Anni Haugen 10. maí 2016.
Saga haust 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:12 Page 39