Saga - 2016, Blaðsíða 133

holur kassi og grófur strengur 131
1855 sem farið var að framleiða krómatískar píanóharmonikur eins
og þær sem þekktastar eru nú á tímum.
Sveinn Þórarinsson, sem lék á langspil, íslenska fiðlu og harm-
oniku frá unglingsárum og reyndi sig einnig við flautu, lærði og
spilaði á hljóðfæri án þess að hafa nokkrar nótur. Það var ekki fyrr
en veturinn 1850–51 sem hann byrjaði að kynna sér nótur og vetur-
inn eftir sem Ari Sæmundsen fór að segja honum til um nótur og
takt.112 Hið sama má áreiðanlega segja um langflest þau sem spil -
uðu fyrst á harmoniku hér og fleiri hljóðfæri; þau hafa eingöngu
spilað eftir eyranu og ekki lært að þekkja nótur. Benedikt á Auðnum
segir að hér hafi gengið mikill fjöldi af lögum, í munnlegri geymd,
sem fólk lærði, söng og spilaði án nokkurs stuðnings bóka: „Þessi
lög voru kölluð hér „vilt lög“ til aðgreiningar frá þeim, sem menn
þekktu áreiðanlegar nótur yfir.“ Hann talar síðan um að menn hafi
farið að eignast önnur hljóðfæri en langspil:
eftir 1860 fjölgaði hér mjög fiðlum og flautum, varð ég einna fyrstur til
að útvega þau hljóðfæri og um leið erlendar nótnabækur … en nú
komust „viltu lögin“ í fyrirlitningu og gleymsku og hurfu alveg fyrir
Bellman og danslögum Lumbye’s o.fl. sem þá streymdi hér inn og
gagntók menn. Þrátt fyrir ummæli Péturs Guðjohnsen reyndi ég að
halda uppi heiðri langspilsins sem þjóðlegu hljóðfæri, við fundum upp
nýtt lag á það með öskju líkt og á Gítar. eg las eðlisfræði Fichers [!] og
útlendar bækur um hljóðfæri og fékk réttan skilning á strengnum og
sveiflum hans. Fundum við Sigtr. á Hallbjarnarst. út óbrigðula reglu
fyrir réttri nótusetning langspils og mældum út einskonar stiku til að
nótusetja eftir, sem ég á enn í dag, en alt var til einskis, sem máske hefir
einu gilt, og langspilið datt úr sögunni og með því „viltu lögin“. Samt
held ég að ekkert geti fljótar komið barni í skilning um raddstiga og
tónbil en hinn sýnilegi og áþreifanlegi stigi á langspilinu, sem við sett-
um alla hálftónana á.113
112 Lbs. ÍB 680 8vo, III, 10. nóvember 1850, 5. janúar 1851, 1. apríl 1852 og 4. apríl
1852.
113 SÁM 120. Þjóðlagasafn Bjarna Þorsteinssonar, „Athugasemdir við lögin frá
Bene dikt á Auðnum“ [með bréfi dags. 21. nóvember 1898]. Sjá einnig Sveinn
Skorri Höskuldsson, Benedikt á Auðnum, bls. 514, 515 og 522; kristján eldjárn,
Arngrímur málari (Reykjavík: Iðunn 1983), bls. 68–69; Bjarni Þorsteinsson,
Íslenzk þjóðlög, bls. 593–595. Á dönsku hefur það að spila eftir eyranu verið
kallað ‘vildspil’, sjá Anders Chr. N. Christensen, Vildspil og nodespil. Tradi tionel
spillemandsmusik i Danmark — indspilninger fra Dansk Folkemindesamling 1909–
2009 (kaupmannahöfn: kragen 2011), bls. 15.
Saga haust 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:12 Page 131